Рушанийа

Рушанийа (ауған-парсыша рошани) - рошаншылар, шәкірттері мен ізбасарлары арасында Пир-и Рошан (қауымы атауы осыдан шыққан) деп атаған, Баязит Ансари (1525 - 72) негізін қадаған мұсылмандық қауымының атауы. Рушанийа қауымы XVI ғ-дан бастап, көптеген ауған тайпалары арасына тарады. Ауған феодалдары мен моғолдарға қарсы 100 ғ-ға жуық уақытқа, XVII ғ-дың 40-жылдарының басына дейін созылған халық қозғалысы Рушанийаның діни астарын жамылды. Рушанийа қауымы ілімінің бірқатар негізгі ережелері «Дін мұсылмандар» қағидаларынан едәуір өзгеше болды. Сондықтан бұл ілімді тудырушы мен оны жасаушылар «діннен безгендер» деп жариялайды. Өзінің бірқатар трактаттарында Баязит Ансаридің тұжырымдауынша бүкіл әлем, барша адамды Тәңірі жаратқан, Тәңірі алдында олардың бәрі бірдей, сондықтан да әркім оны танып-білуге, өз бойын дарытуға ұмтылуы керек деп баяндады. Құдайды тек «құдіретті күш ретінде» тануға болады, сондықтан да Тәңіріні бойға дарыту жолында діни жетілудің сегіз сатысы қойылды. Ең жоғарғы төрт сатыға көтеріліп, тәңірді өз бойына дарытуға жақын деп саналған Рушанийа бірқатар шариғат шарттарынан босатылды. Ілімнің осындай ерекшеліктері, оны белсене насихаттау, сонымен бірге Баязит ауғандардың тайпа мүшелері арасында оны белсене насихаттау, сонымен бірге Баязит ауғандардың тайпа мүшелері арасында жерді неғұрлым әділ бөлуге негізделген ежелгі дәстүрін қолдауы нәтижесінде ол көптеген Ауған тайпаларын өз жағына тарта білді. Рушанийа қозғалысы айқын әлеуметтік сипат алды, феодализмге қарсы бағыт ұстады, моғолдарға қарсы азаттық күресі түрінде өтті. Баязит, оның балалары, немересі, шөбересі, ізбасарлары бастаған Рушанийа көптеген ірі жеңістерге жетті, тайпалар арасындағы үздіксіз келіспеушіліктер әлсіреткен қозғалыс тек XVII ғ-дың ортасына қарай басылды, бірақ оның идеялары ауғандықтар арасында бұдан кейін де ұзақ уақыт сақталды. Бұл идея азаттық күресінің одан әрі өрістеуіне, ұлттық сананың көтерілуіне ықпал етті. Көрнекті ауған ақындары Арзани, Даулат, Мухлис, Баязиттің немересі Мырзахан Ансари Рошаншылар қозғалысына белсене қатысты. Баязит шығармалары мен Рошани ақындардың өлеңдері ауған әдебиетінің ілгері дамуы үшін берік негіз қалады. Баязиттің ұйкастырыла жазылған прозасы тіпті Рушанийаның идеялық дұшпандарына да тікелей әсер етті.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref>

Дереккөздер

<references/>

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:||}}}}

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:|[[Санат:Еш медиа файлы жоқ мақалалар/{{{1}}}]]|}}}}Үлгі:Islam-stub