Пәкістан бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Мемлекет
 |Қазақша атауы          = Пәкістан Ислам Республикасы
 |Шынайы атауы           = {{lang-ur|اسلامی جمہوریہ پاکِستان}}<br />{{lang-en|Islamic Republic of Pakistan}}
 |Атау септігі           = 
 |Елтаңба                =State_emblem_of_Pakistan.svg
 |Байрақ                 =  Flag of Pakistan.svg
 |Ұраны                  =  ''Ittehad, Tanzim, Yaqeen-e-Muhkam'' ([[Urdu]])<br />("Үміт, Бірлік және Тәртіп")
 |Әнұранның аты          =  ''[[Qaumi Tarana]]''
 |Аудио                  = 
|lat_dir =N |lat_deg =30 |lat_min =2 |lat_sec = 0
  |lon_dir =E |lon_deg =69 |lon_min =29 |lon_sec = 0
  |region                 = PK
  |CoordScale             = 8000000
 |Картада                = Pakistan (orthographic projection).svg
  |карта тақырыбы        =
 |Картада2               = 
 |Үкімет түрі             = [[аралас республика]]
 |Құрылды                 =
 |Тәуелсіздік күні        = [[14 тамыз]] [[1947]]
 |Тәуелсіздігін алды      = [[Ұлыбритания]]дан
 |Тілі                    = [[урду]], [[ағылшын тілі]]
<!-- |Тілдері             = -->
 |Мемлекеттік діні        = [[ислам]]
 |Астанасы                = [[Исламабад]]
 |Ірі қалалары            = [[Карачи]], [[Лахор]], [[Фейсалабад]]
<!-- |Ірі қаласы          = -->
 |Басшы қызметі           =  [[Президент]]<br/> [[Премьер-министр]]
 |Басшылары               = [[Мамнун Хусейн]]<br/> [[Наваз Шариф]]
 |Жер аумағы              =  803 940
 |Жер аумағы бойынша орны = 35
 |Судың үлесі             = 
 |Этнохороним             = 
  |Жұрты                  = 
  |Халық саны бойынша орны     = 6
  |Сарап жылы             = 
  |Санақ бойынша халық саны    = 183 209 612<ref>{{cite web|url=http://countrymeters.info/ru/Pakistan/|title=Счетчик населения Пакистана (18.10.13.)|date=2013}}</ref>
  |Санақ жылы             = 2013
  |Халық тығыздығы        = 224,9
  |Тығыздық бойынша орны       = 
 |ЖІӨ                     = 
 |ЖІӨ сараптаған жылы     = 
 |ЖІӨ бойынша орны         = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ       = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны   = 
 |ЖІӨ (АҚТ)               = 488 млрд<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html ЦРУ (2010)]</ref>
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы    = 2011
 |ЖІӨ (АҚТ) орны          = 28-ші
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ)       = 2800<ref name="CIA"/>
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны  = 0,515-шы
 |ЖІӨ (номинал)           = 
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы         = 
 |ЖІӨ (номинал)бойынша орны             = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал)   = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны  = 
 |АДИ                     = 
 |АДИ жылдық есебі        = 
 |АДИ бойынша орны        = 
 |АДИ деңгейі             = 
 |Әуе компаниясы          = 
 |Валютасы                =  [[пакистан рупиясы]], ([[ISO 4217|PKR, код 118]])
 |Интернет үйшігі         = <code>[[.pk]]</code>
<!-- |Интернет үйшіктері  = -->
 |ISO                     = 
 |Телефон коды            = 92
 |Уақыт белдеуі           = +5<ref>[http://www.timeanddate.com/worldclock/timezone.html?n=106 Daylight saving time dates for Pakistan – Islamabad between 2010 and 2019]</ref>
<!-- |Уақыт белдеулері    = -->
 |Түсініктемелер          = 
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз  =* -->
<!-- |Әнұрансыз              =* -->
}}

'''Пәкістан''' ({{lang-ur|پاکِستان}} {{IPA|[paːkɪˈst̪aːn]}}, {{lang-en|Pakistan}} {{IPA|[ˈpækɪstæn]}} немесе {{IPA|[pɑːkiˈstɑːn]}}), толық атауы — '''Пәкістан Ислам Республикасы''' ({{lang-ur|اسلامی جمہوریہ پاکِستان}} Ислами́ Джумхури́йе Пакиста́н, {{lang-en|Islamic Republic of Pakistan}}) — Оңтүстік Азиядағы мемлекет. Жер аумағы — 803,9 мың км². Халқы 141,6 млн. ([[2000]]). Жергілікті тұрғындары пенджабтықтар, пуштундар, синдхилер, белуджилер. Ресми тілі — [[урду]] тілі. Мемлекеттік діні — ислам (сүнниттер). Астанасы — [[Исламабад]] қаласы Әкімш. жағынан 4 провинцияға бөлінеді. Мемлекет басшысы президент. [[Жоғары заң]] шығарушы органы — 2 палаталы парламент (Сенат және Ұлттық ассамблея). Заң жобаларының исламмен сәйкестігін қадағалайтын орган — Ислам кеңесі. Ұлттық мейрамы — 14 тамыз — Тәуелсіздік күні, Пәкістан күні — 23 наурыз (1956). Ақша өлшемі — пәкістан рупиі.
== Табиғаты ==
[[Сурет:Rubab.jpg|thumb|alt=A.|right|Рубаб - халық аспабы]]
Пәкістан аумағының шығысы мен оңтүстік-шығысында Инд өзенінің аллювийлі аласа жазығы, солтүстігінде Гиндукуш және Гималай тау жүйелері (ең биік жері 7690 м), батысында, солтүстік-батысында иран таулы қыратының жоталары орналасқан. Аумағының көпшілік бөлігінің климаты тропиктік, солтүстік-батысы — субтропиктік, құрғақ континенттік. Қаңтардағы орташа температура жазық бөлігінде 12 — 16<sup>o</sup>С, теңіз жағалауында 20<sup>o</sup>С, шілдеде 35<sup>o</sup>С. Жауын-шашынның орташа мөлш. теңіз жағалауында 150 — 250 мм, Пенджаб атырабында 350 — 500 мм, елдің солтүстігінде 1000 — 1500 мм. Ірі өзені — [[Инд]]. Көпшілік жерінде шөл, шөлейт, шөлейттенген саванна өсімдіктері, өзен бойларында бұта, тауларда қылқан жапырақты орман өседі.

== Тарихы ==
[[Сурет:Pakistan 1971.png|thumb|alt=A.|left|Пәкістан Британдық Индияның бөлiмiнен кейiн]]
=== Колониалдық мерзiм ===

Пәкістан жерінде б.з.б. 3 — 2-мыңжылдықта ежелгі өркениет ошағының бірі — ертедегі үнділік Хараппа мәдениетіне жататын мемлекеттік бірлестіктер өмір сүрді. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың орта шенінде [[арилер]] келіп қоныстанып, кейіннен үнді-ари халықтары қалыптасты. Б.з.б. 7 — 6 ғасырларда Пәкістан жерінде алғашқы үнді-ари мемлекеттері — Мадра, Гандхара, Саувира, т.б. құрылды. Б.з.б. 6 ғасырдың аяғында Үнді өз. мен оның тармақтары алабындағы жерлер [[Ахемен әулеті]] билігіне қарады. Б.з.б 327 — 325 жылдары Үнді өз. алқабындағы жерлерді Александр [[Македонский]] жаулап алып, оның империясы ыдырағаннан кейін Пәкістан аумағында Грек-Үнді патшалығы пайда болды. Б.з. 1 — 3 ғасырларында Үнді өзені алабы [[Кушан патшалығы]]на қарап, оның астанасы Пурушапура (қазіргі Пешавар қ.) болды.

Кушан патшалығы құлағаннан кейін, Пәкістан жерінің батыс аймақтары [[Сасани әулеті]], ал шығысы — Гупта әулеті империяларының құрамына кірді. 5 ғасырдың 2-жартысында бұл жерлерде хиониттер немесе эфталиттер ( [[Ақ ғұндар]]) билік құрды. 8 ғасырдың басында Синд пен Пенджабтың оңтүстік бөлігін арабтар жаулап алып, ол жерлерге ислам дінін таратты. 11 ғасырдың басында Үнді өз. алабын [[Ғазнауи әулеті]], 12 ғасырдың аяғында Гури әулеті, 13 ғасырдың басында [[Дели сұлтандығы]] жаулап алды. 16 ғасырда Дели сұлтандығы құлағаннан кейін Пенджаб, [[Синд]] және Үнді өзендерінің оң жақ жағалауы Бабыр құрған [[Ұлы моғолдар империясы]]на қарады. Бір кезде [[Мұхаммед Хайдар Дулати]] та бұл аймаққа Ұлы моғолдар атынан билік жүргізген. 18 ғасырдың орта шенінде Пәкістанды ауған билеушісі [[Ахмад шаі Дуррани]] бағындырады. 18 ғасырдың аяғында Синд пен Белуджистанда бірнеше князьдіктер құрылды. 19 ғасырдың ортасына қарай Пәкістан жерін ағылшындар өз отарына айналдырды.

=== Қазіргі мерзім ===
2-дүниежүз. соғыстан кейін ағылшындар Үндістанға тәуелсіздік берді. Бұрынғы Британ Үндістаны діни-қауымдық бойынша Үндістан мен Пәкістан мемлекеті болып екіге бөлінді. [[1947]] жылы 14 тамызда Пәкістан тәуелсіз мемлекет болып жарияланды. [[1954]] жылға дейін Пәкістанның саяси өмірінде [[Мұсылман лигасы]] үстемдік құрды. Шығыс Пәкістан, Синд, Солтүстік-Батыс Шекаралық провинциясы, Белуджистан аймақтарының халқы [[1948]] жылдан бастап Пәкістанның әкімшілік-аумақтық құрылымын ұлттық-лингвист. негізде қайта өзгерту, провинцияларға ішкі автономия беру сияқты, т.б. саяси талаптар қойды.

Өкімет билігін қолдан шығармау үшін Мұсылман лигасы бенгал ұлттық қозғалысына бірқатар жеңілдіктер берді. [[1956]] жылы 23 наурызда Пәкістан федерац. Ислам Республикасы болып жарияланды. 1958 — 70 жылдары Пәкістандағы өкімет билігі әскерилердің қолында болды. Пәкістан мен Үндістан арасындағы даулы аумақтық мәселелер бойынша 1965, 1971 жылы қарулы қақтығыстар орын алды. 1971 жылы Шығыс Пәкістан жерінде тәуелсіз [[Бангладеш]] мемлекеті жарияланды. Пәкістандағы әскерилердің режимінен кейін билік басына жаңадан келген З.А. Бхутто мен [[Үндістан]] премьер-министрі [[Ганди|И.Гандидің]] Симледегі кездесуі (1972) пәкстан-үнді қатынасын реттеуге жол ашты.

1973 жылы жаңа конституция қабылданды. З.А. Бхутто елде әлеуметтік-экономикалық, саяси реформалар жүргізді. Бірақ 1977 жылы елдегі саяси дағдарысты пайдаланып, мемлекеттік төңкеріс жасаған ген. М.Зия ул-Хак әскерилерді тағы да билікке алып келді. Дегенмен ішкі-сыртқы күштердің ықпалымен 1988 жылы Пәкістанда еркін парламент сайлауы өтіп, Халық партиясы жеңіске жетті. Үкімет басына партия жетекшісі [[Беназир Бхутто]] келді. Алайда ел басшысы әскерилердің қолдауына ие Гулам Исхак Хан болды. 1990 жылы ол елдегі әлеуметтік-саяси дағдарысты және Үндістанмен Кашмир мәселесінің күрт ушығып кетуін сылтауратып, президент Бхутто үкіметін таратты. 1996 жылы жаңадан сайланған президент Ұлттық Ассамблеяны таратты. Ол тұста әлеуметтік-экономикалық, саяси мәселелер шешілмеді, этн. және діни қақтығыстар орын алды.

Үндістанмен байланысы, әсіресе [[Кашмир]] мәселесі екі мемлекет те ядролық сынақ өткізгеннен кейін мүлде шиеленісе түсті. 1999 жылы Пәкістанда тағы да әскери төңкеріс болды.

== Экономикасы ==
[[Сурет:Paktopo de.jpg|thumb|alt=A.|left|Пәкістанның физикалық картасы]]

Пәкістан— аграрлы ел. Ауыл шаруашылығының негізгі дақылдары — мақта, күріш, астық, қант құрағы, жеміс-жидек. Табиғи жағдайы жылына 2 — 3 рет өнім жинауға мүмкіндік береді. Тоқыма және тамақ жеңіл өнеркәсібі дамыған. Бұған қоса металлургия, газ, мұнай өңдеу, цемент шығару өндірістері жақсы жолға қойылған. Экспортқа мақта-мата, жіп, күріш, [[былғары]], балық, [[кілем]] шығарып, сырттан бидай және машина, құрал жабдықтар, тұтыну тауарларын алады. Негізгі сыртқы сауда серіктестері:[[АҚШ]], [[Жапония]], [[Германия]]. 1992 жылы ақпаннан Қазақстан мен Пәкістан мемлекеттері арасында дипломатикалық қатынас орнаған. Алматыда Пәкістан елшілігі, Исламабадта Қазақстан елшілігі ашылды. 1995 жылы Б.Бхутто, 1996 жылы С.Ф. Легари Қазақстанға ресми сапармен келіп қайтты.


== Әкімшілік бөлінуі ==
{{main|Пәкістанның Әкімшілік бөлінуі}}
{{See also|Пәкістан округы}}
{{Image label begin|width={{{width|600}}}|image=Pakistan tehsils.png|float={{{float|none}}}}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.630|y=0.1330|text='''[[Гилгит-Балтистан]]'''}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.660|y=0.2020|text='''[[Азад Кашмир]]'''}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.460|y=0.2900|text=‘’’[[Тайпалық аумақ]]’’’}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.280|y=0.4900|text='''[[Белуджистан (Пәкістан)|Белуджистан]]'''}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.550|y=0.3900|text='''[[Пенджаб (Пәкістан)|Пенджаб]]'''}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.450|y=0.5900|text='''[[Синд]]'''}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.520|y=0.1770|text='''[[Хайбер-Пахтунхва]]'''}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.610|y=0.2290|text=‘’’[[Федеральдық астаналық территориясы (Пәкістан)|Исламабад]]'''}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.210|y=0.2900|text=[[Ауғанстан]]}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.100|y=0.4900|text=[[Иран]]}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.750|y=0.0600|text=[[ҚХР]]}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.750|y=0.5900|text=[[Үндістан]]}}
{{Image label|scale={{{width|600}}}|x=0.230|y=0.6500|text=[[Араб теңізі]]}}
{{Image label end}}

=== Провинциялар ===
{| class="wikitable sortable"
|-
|-align="center" bgcolor="#CCCCCC"
|+
! |№
! |Аймақ
! |Әкімшілік орталығы
! |Статусы
! |Ауданы<ref>[http://www.infopak.gov.pk/BasicFacts.aspx Information of Pakistan<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>,<br />км²
! |Тұрғындары<ref>[http://www.observingliberalpakistan.blogspot.fr/2012/03/census-preliminary-pakistan-population.html<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.citypopulation.de City Population — Statistics & Maps of the Major Cities, Agglomerations & Administrative Divisions for all Countries of the World<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>,<br />чел. (2011)
! |Тығыздығы,<br />адам/км²
|-----
| 1
| [[Белуджистан (Пәкістан)|Белуджистан]]
| [[Кветта]]
| провинция
| align="right" |347 190
| align="right" |13 162 222
| align="right" |37,91
|-----
| 2
| [[Хайбер-Пахтунхва]]
| [[Пешавар]]
| провинция
| align="right" |74 521
| align="right" |26 896 829
| align="right" |360,93
|-----
| 3
| [[Пенджаб (Пәкістан)|Пенджаб]]
| [[Лахор]]
| провинция
| align="right" |205 344
| align="right" |91 379 615
| align="right" |445,01
|-----
| 4
| [[Синд]]
| [[Карачи]]
| провинция
| align="right" |140 914
| align="right" |55 245 497
| align="right" |392,05
|-----
| 5
| [[Федеральдық астаналық территориясы (Пәкістан)|Федеральдық астаналық территориясы]]
| [[Исламабад]]
| федералдық аумақ
| align="right" |906
| align="right" |1 151 868
| align="right" |1269,98
|-----
| 6
| [[Федералдық басқарылатын тайпалық аумақтар]]
| [[Пешавар]]
| федералдық аумақ
| align="right" |27 220
| align="right" |4 452 913
| align="right" |163,60
|-----
| 7
| [[Азад Кашмир]]
| [[Музаффарабад]]
| Пәкістандық Кашмир аймағы
| align="right" |11 639
| align="right" |3 631 224
| align="right" |311,99
|-----
| 8
| [[Гилгит-Балтистан]]
| [[Гилгит]]
| Пәкістандық Кашмир аймағы 
| align="right" |72 520
| align="right" |1 155 755
| align="right" |15,94
|- style="background: #CCC;"
|   ||Всего||   ||   ||880 254<sup>1)</sup>||197 075 923||223,89
|-
| colspan=9 bgcolor="#ffffff" |<sup>1)</sup>Қазіргі уақытта Пәкістанмен басқарылатын жалпы аумағына [[Джамму және Кашмир]] Үнді штатының бөліктерінен тұрады (Үндістан мен Пәкістан арасындағы даулы аумақ).
|+
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Азия}}
{{WTO}}
{{ШЫҰ}}

{{wikify}}

[[Санат:Азия елдері]]
[[Санат:Пәкістан]]
[[Санат:Оңтүстік Азия]]