Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Папуа — Жаңа Гвинея"

22:59, 2025 ж. сәуірдің 25 кезіндегі нұсқасы

Үлгі:Infobox Country Папуа — Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті — Тынық мұхиттың оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ел аумағы құрамына Жаңа Гвинея аралының шығыс бөлігі, Бугенвиль және Бука аралдары (Соломон аралдары), Луизиада және Бисмарк архипелагтарының аралдары кіреді.

• Жер аумағы 462840 км².
• Халқы 5 млн. (2001).
• Астанасы – Порт-Морсби қаласы
• Ресми тілі – ағылшын тілі, пиджин, моту тілдері де қолданылады.
• Тұрғындарының 50%-ы протестанттар, 22%-ы католиктер, қалғандары жергілікті дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанады.
• Мемлекет басшысы – Ұлыбритания монархы тағайындайтын жергілікті генерал-губернатор.
• Үкімет басшысы – премьер-министр.
• Жоғарғы заң шығарушы органы – Ұлттық парламент.
• Әкімшілік жағынан 19 провинцияға және 1 астаналық округке бөлінеді.
• Ұлттық мейрамы – Ұлт күн – 16 қыркүйек (1975).
• 1975 жылдан БҰҰ-ға мүше.
• Ақша бірлігі – кина.

Ел аумағы негізінен таулы, қыратты. Жағалау бойындағы ойпаттар мен жайпақ тау бөктерлері тау сілемдерін құрайды. Кейбір тау жоталарының биіктігі 3000 – 4000 м. Елдің ең биік нүктесі – Вильгельм тауы (4509 м).

Климаты

• Климаты субэкваторлық және ылғалды.
• Жылдық орташа температура 25 – 28ӘС.
• Жауын-шашынның орташа мөлшемі жазық жерлерде 1000 – 4000 мм, таулы жерлерде одан да көп. Тайфун дауылы жиі болып тұрады.

Гидрографиясы

• Негізгі ірі өзендері – Раму, Сепик және Флай.

Өсімдік және Жануарлар дүниесі

• Елдің үштен екі бөлігін орман алқабы алып жатыр.
• Өсімдік әлемі бай, әр түрлі. 1000 – 2000 м биіктікте қылқан жапырақты орман басым. Аралдың оңтүстігінде эвкалипт және акация ағаштары, жағалауларда саго пальмасы мен қант қамысы өседі.
• Жан-жануарлар дүниесін негізінен бауырымен жорғалаушылар, құстар (500-ге жуық түрі) және жәндіктер құрайды. Крокодил, улы жыландар, геккондар көп кездеседі. Казуарлар, тотықұстар, тәжтұмсықты көгершіндер, күрке және бейіш құстары кең тараған. Ехидна, проехидна, кенгуру, валлаби, жабайы ит – динго, кускустар, қалталы борсық, жүнқұйрықтар, т.б. мекен етеді.

Tабиғи қорлары

Негізгі табиғи қорлары:

• алтын, күміс, мыс, кобальт, никель, кварц, хромит кені, мұнай, табиғи газ, ағаш.

Тарихы

Австронезийліктердің (меланезийліктердің) алғашқы қоныстары б.з.б. 3-мыңжылдықта пайда болған. Жаңа Гвинея аралын 16 ғасырдың 1-жартысында португалдар ашты. Жергілікті тұрғындардың африкалықтармен ұқсастығына байланысты арал осылай аталды.

• 1828 ж. Голландия аралдың батыс бөлігін өз меншігі деп жариялады.
• 1862 ж. аралдың бұл бөлігі Индонезия қарамағына өтті.
• 1884 ж. Жаңа Гвинея аралының оңтүстік-шығыс бөлігі Ұлыбританияның протекторатына айналды, ал солтүстік-шығыс бөлігін Германия басып алды.
• 1906 ж. Австралия неміс протекторатының жерін басып алды.
• Аралдың Жаңа Гвинея деп аталатын бұл бөлігі 1920 ж. Ұлттар лигасының мандатты аумағы ретінде Австралия Одағына берілді.
• 1946 ж. мемлекет БҰҰ қамқорлығындағы аумаққа айналды.
• 1973 ж. желтоқсанда Папуа — Жаңа Гвинея ел ішінде өзін-өзі басқару құқығын алды.
• 1975 ж. тәуелсіздік жариялап, Ұлыбритания Достастығына мүше болып кірді.

Экономикасы

Экономикасының негізгі саласы – ауыл шаруашылығы мен тау-кен өнеркәсібі.

• Басты ауыл шаруашылық дақылдары: кофе, какао, банан, кокос пальмасы, каучук өсімдігі. Жүгері, маниок, ямс, батат, таро, қант құрағы өсіріледі.
• Ет өндірісі үшін мал ш. жолға қойылған. Балық кәсіпшілігі жақсы дамыған.
• Тау-кен өнеркәсібінде алтын, күміс, мырыш, мыс өндіріледі.

Экспортқа кофе, какао бұршағы, пальма майы, шай, какос жаңғағы, каучук, алтын, мыс кентасы, шикі мұнай, ағаш шығарады. Сырттан машина және көлік жабдықтары, азық-түлік сусын, темекі, өнеркәсіп тауарлары, химия өнеркәсібі өнімі, минералдық отын әкелінеді.

• Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшемі 2390 АҚШ долл. (1997).
• Негізгі сауда серіктестері: Аустралия, АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, Германия, Сингапур, Оңтүстік Корея.

Сыртқы сілтеме

• Папуастар

Дереккөздер

• Австралия и Океания, М., 1967;
• Малаховский К.В., Остров райских птиц:
• История Папуа – Новой Гвинеи, М., 1976;
• Кики Альберт Моари, Десять тысяч лет в одну жизнь. Перевод с английского, М., 1981.

<references/>

Үлгі:Countries and territories of Oceania Үлгі:Austronesian-speaking Үлгі:Commonwealth of Nations Үлгі:WTO