Қызыларай тас мүсіндері бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Қызыларай Тас Мүсіндері''' — ортағасырлық ескерткіштер. [[Қарағанды облысы]] [[Ақтоғай ауданы]] Қызыларай тау жоталарының аңғарларында орналасқан. 1991 — 92, 1997 ж. Орталығы Қазақстан археологиялық экспедиция (жетекшісі Ж.Құрманқұлов) зерттеген. Мұндай ескерткіштер Беғазы, Ақсораң, Қарасораң тауларының шығыс беткейлері мен [[Қаратал]], [[Жіңішке]], [[Жыланды]], [[Сарыөлең өзені]] бойларында көп кездеседі. Қызыларай Тас Мүсіндері негізінен екі үлкен топқа бөлінеді. Бірінші топтағы мүсіндер түркі қағанаты кезеңіне (6 — 10 ғасырлар), екіншісі қыпшақ мемлекеті кезеңіне (8 — 13 ғасыр басы) жатады. Алғашқы топта ер кісілер мүсіндері көп. Жартысынан көбі кеудеден жоғары бейнеленген. Бет әлпеті сұсты, қабағы түйілген ерлер — жауынгер, абыз, құсбегілер. Бірқатарының бас киімі, арқасына төгілген көп тарамды шаштары, белінде белбеуі, оған ілінген [[қылыш]] немесе [[семсер]], [[оқшантай]], т.б.  бұйымдары бар. Бір қолымен ыдыс, кейбірі құс ұстап тұрады. Мойнынан тұмар және жалпақ жағалы киім үлгілерін көруге болады. Бір құлағында кейде екі құлағында да сырға бар. Саны 50 — 60-қа жететін тас мүсіндер үлкен қақпақ тастардан төрт бұрыш, шаршы етіп салынған қоршаулардың шығыс жағына, тізбектеле тұрғызылған. Тізбектің ұзындығы 100 — 120 м. Қоршау ішіне тас үйілген, олардың арасында ақ шақпақ тастар кездеседі. Қазылған қоршаулардан ағаш баған, от орнындағы күл-көмір қалдықтары табылды. Екінші топтағы тас мүсіндерде әйелдер көп бейнеленген. Бұлардың басты ерекшелігі үйінді тас немесе арнайы салынған ғибадатханаларға бетін шығысқа қаратып қойылған. Ғибадатханалар екі түрлі: бірі — жеке, төрт бұрышты тастан қаланған, ортасына 2 — 5 мүсін тігінен көмілген; екінші түрі — қос қоршаулы. Мұнда тас мүсіндер шығыс жағындағы кіші қоршау ішіне қойылған. Осы өңірде бірегей туынды болып саналатын тас мүсіндер, қоршаулар мен ғибадатханалар Қызыларай тауларының түркі-қыпшақ заманында киелі орын болғанын көрсетеді. Мұнда ғұрыптық, салттық жоралғылар өткізіліп тұрған. Қызыларай Тас Мүсіндері — [[Қазақстан]]ды мекен еткен ортағасырлық тайпалардың мәдениетінен хабар беретін кешен.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref>

== Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

[[Санат:Қарағанды облысы]]
[[Санат:Қазақстан мүсіндері]]


{{Stub}}