Үмбетәлі Кәрібаевтың Республикалық әдеби -мемориалды мұражайы (Алматы облысы)
Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет
<ref>Мұражайдың жеке ақпараты</ref>
Құрылуы
Халық ақыны Үмбетәлі Кәрібаевтың музейінің құрылысы 1987 жылдан бастап қолға алына бастаған. Ең алғашқы кездері ақынның өзі тұрған үйін шағын музей етуді сол кездегі Үмбетәлі орта мектебінің ұстаздары қолға алып, мектеп жанындағы музей етіп бастаған. Ақынның ұрпақтары Зейнеп апай, Дәмегүл апай, Әлия апай, ұлы Мұхиттың рұхсатымен Үмбетәлі ақынның көзі тірісінде өзі тұтынған заттары, арабша жазған қолжазбалары, мемлекеттік наградалары, куәліктері, өзі тұрған қабырғасы 1949 жылы қаланған үйге қойылып, оның көркемдеу жұмыстарын Үмбетәлі мектебінің ұстаздары Нөсербаева Жібек, суретші Халилов Бекзада, қол өнер шебері Рау Иван Иванович және ақынның немересі Ысқақовтар жасаған. Кейіннен музейді ауқымды етіп, бүкіл халықтың игілігіне жарату мақсатымен ақынның күйеу баласы, сол кездегі ҚАЗПИ-дің профессоры марқұм Сейлібай Мұсабеков Жамбыл аудандық, Алматы облыстық партия, кеңес басшыларына хат жаза отырып Қазақстан орталық комитетіне шыққан. Ақынның құнды мұраларының болашақ ұрпақ үшін қажет екендігін түсінген сол кездегі Қазақстан компартиясы орталық комитетінің хатшысы, қазақ халқының өнер мен тарихының білгірі Өзбекәлі Жәнібеков рухани демеушілік білдіріп, Үмбетәлі музейінің ашылуына бірден бір себепкер болды. Тек қана себепкер болмай, Үмбетәлі өзі тұрған үйдіің қасынан еңселі жаңа музей ғимаратын салуға өкіметтен қаражат та бөлдірді. Сонымен құрылысы 1987 жылы басталған Үмбетәлі Кәрібаев музейі 1989 жылы толық бітіп, сол жылдың қазан айында салтанатты түрде ашылды. Салтанатты жиынды Үмбетәлінің шәкірті Қазақстан Республикасының Халық ақыны Әсімхан Қосбасаров өлеңмен бастап, жырмен шашу шашады. Үмбетәлі музейінің алғашқы директоры болып сол ауылдың келіні Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері, ақын Надежда Лушникова сайланды. Н. Лушникованың Үмбетәлі музейінің жұмыс істеуіне сіңірген еңбектері айтарлықтай. Көптеген ақынға қатысты тарихи жәдігерлерді жинап мұражайға қоя білді. Өзі осы мұражайды 20 жылдан астам уақыт (1989-2012ж.ж.) басқарды.
Үмбетәлі музейі ашылғаннан кейін, ақынның 100,110,120 жылдық мерей тойлары Республикалық дәрежеде аталып өтіліп, музейдегі жәдігерлер жылдан жылға толыға бастады. Музейдегі ең құнды жәдігерлер: ақынның өзі ұстаған домбырасы, суыр терісінен жасалған қасқыр ішігі, шапандары, бөріктері, күмістелген ер-тұрмандары, ескі мылтық пен айбалтасы, шоқпары және өзі көзі тірісінде шыққан кітаптары. Үмбетәлі өз заманының айтулы ақыны, қазақтың айтыс, жыршы-термешілік өнеріне қосқан үлесі шектеусіз. Үмбетәлі ұлы Жамбылдың ең сүйікті шәкірті атанып, Жамбылдың көптеген шығармаларын жатқа айтып осы заманға жеткізумен де ерекшеленеді. Сол себептен Жамбыл оған былай деп бата берген екен:
Мен сені келіп едім сынағалы,
Бұйырған алып жүрмін сыбағаны.
“Қара жорға” деп саған ат қоямын,
Сөзімнің осы болсын тиянағы
– деп жырлауы оның өз заманының шоқтығы биік ақын екендігін көрсетсе керек. Үмбетәлі ұстазы Жамбыл, замандастары Кенен, Иса, Нартай, Өмірзақ, Әбдіғали ақындар мен жазушылар М.Әуезов, С.Мұқанов, орыс жазушысы М.Шолоховпен тығыз творчествалық байланыста болса, қазақтың ел басқарған қоғам қайраткерлері І.Жансүгіров,
О. Жандосов, Ұзақбай Құлымбетовтармен дос жаран болған. Үмбетәлі ақын тек қана Қазақстан ғана емес Қырғыз, Қарақалпақ, Ресей, Қытайға да өз заманында аты танымал атақты ақын атанған. Оның атақты Нүриләмен айтысы сол заманның ең айтулы айтысы болған.
Толығырақ
Халық ақыны Үмбетәлі Кәрібаев 1889 жылы Жамбыл ауданы, Шолаққарғалы ауылында туып, 1969 жылы сол ауылда қайтыс болған. Қазіргі кезде ақын тұрған ауыл, бір мектеп, бір көше және сол ауылдағы жеке шаруашылық серіктестігі Үмбетәлі атымен аталып, Республикалық дәрежедегі мемориалды музейі халыққа қызмет көрсетіп келеді. Үмбетәлі ақынның қыздары Зейнеп пен Дәмегүл, ұрпақтары сол ауылда, Алматы қаласында және Жамбыл ауданының елді мекендерінде тұрып жатыр. Ақынның ұрпағы Мұхит Кәрібаевтың демеушілігімен 2007 жылы толық өлеңдер жинағы, 2009 жылы 2-томдық кітаптары басылып шыққан. Мұражайдың қазіргі директоры ақынның туған немересі Әуелбек Ысқақов та ата жолын қуып айтыстарға қатысып өлең жазумен және сурет салумен шұғылданып жүр. Әуелбектің "Үмбетәлі жырларының жалғасы”, “Менде бір мөлдір тамшымын”, “Даңқты диқан Қасымбек” атты кітаптары шыққан. Суретші ретінде туындылары Алматы облыстық суретшілер көрмесінің катологында жарияланған. 2012 жылдан Үмбетәлі музейінің директоры қызметін атқарып келеді.
Үмбетәлі Кәрібаевтың музейі негізінен 2 ғимараттан тұрады. 1949 жылы салынған ескі үйде ақынның кезінде өзі тұтынған заттары қойылса, 1989 жылы салынған жаңа ғимаратта ақынның замандастары мен ұрпақтарына байланысты экспонаттары қойылған. Мұражайда әр жылдары қазақтың танымал азаматтары Қазақстан Республикасы жазушылар одағының мүшесі Рәтбек Терлікбаев, белгілі жыршы-термеші Жылбек Тоқтасынов жұмыс істеген. Қазіргі кезде мұражайдың негізгі қорында 958 жәдігер, көмекші қорында 1353 жәдігер бар. Мұражай Алматы-Бішкек тас жолынан 2 шақырым төмен, Ұзынағаш ауылынан 6 шақырымдай қашықтықта орналасқан. Ақынның туған күніне орай жыл сайын аудан көлемінде “Үмбетәлі оқулары” өтіп тұрады, 2012 жылдан бастап ақын Әуелбек Ысқақовтың жетекшілігімен мұражай жанында жас ақындар үйірмесі жұмыс істейді. 2009 жылы Алматы қаласындағы Республикалық кітап мұражайында белгілі жазушы Н.Қапалбекұлының жетекшілігімен ақынның 2 томдық кітабының тұсау кесері өтсе , 2013 жылы Талдықорған қаласындағы С.Сейфуллин атындағы кітапханада ақынның немересі Ә. Ысқақовпен кездесу өткізіліп, Жетісу телеарнасының “Замана” атты бағдарламасында тікелей эфир арқылы көрсетілген.
Дереккөздер
<references/>
