Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет

Үлгі:Infobox Geopolitical organization Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы (ЕҚЫҰ) (Үлгі:Lang-en) — саяси диалог үшін арналған халықаралық ұйым. Негізгі мақсаты — жетілдірілген басқару мен демократиялық үрдіс негізіндегі аймақтық тыныштық пен қауіпсіздік. 3500 астам қызметкерлерінің басым бөлігі жерлердегі істермен айналысып, ал оның 10 %-ға жуығы бас пәтерде отырады.

ЕҚЫҰ, Біріккен Ұлттар Ұйымы астындағы ад хок (Ad hoc) ұйым (VIII тарау), алдын ала ескерту, шиеленістерді тоқтату, тоқырау-менеджментіне және пост-конфликттік реабилитация істеріне аса назар аударады. Ұйым Еуропа, Кавказ, Орталық Азия, Солтүстік Американың 56 мемлекеттерін, яғни солтүстік жарты шардың көп елін қамтиды. Ұйым қырғи-қабақ Соғыс кезінде Батыс — Шығыс форумы ретінде құрылған.

Қазақстан бұл ұйымға 1992 ж. қаңтардың 30-ы мүше болып Хелсинкидегі Соңғы Актіне шілденің 8-де қол қойды. 2009 жылы осы Ұйымды басқару үшін ниет еткен Қазақстан негізінен тек екі ел — АҚШ пен Құрама Патшалық қарсылығына тап болды. Осы елдердің ойынша Қазақстан адам құқығын, демократиялық құндылықтарды қорғау жөнінде әлі де көп еңбек ету керектігі айтылған. Қазақстан кандидатурысын ТМД елдерімен қатар Батыс Еуропа елдерінің көбісі (Германия, Италия, Нидерланд және Франция) қолдауда. Қарашаның 2930 Мадридте ЕҚЫҰ мүше-елдердің сыртқы істер министрлері кеңесінің (СІМК) 15-ші отырысында компромисс ретінде Қазақстан ТМД елдерінің ішінде алғашқысы болып ЕҚЫҰ төрағалығына 2009-да емес, 2010 жылы ие болатындығы хақында шешім қабылданды.

Мүше мемлекеттер

Мемлекет Ұйымға кіруі Хелсинкидегі Соңғы Актіне қол қойған Париж хартиясына қол қойған
Үлгі:ALB 1991 Маусымның 19 1991 Қыркүйектің 16 1991 Қыркүйектің 17</tr> Үлгі:AND 1996 Сәуірдің 25 1999 Қарашаның 10 1998 Ақпанның 17</tr> Үлгі:ARM 1992 Қаңтардың 30 1992 Шілденің 8 1992 Сәуірдің 17</tr> Үлгі:AUT 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:AZE 1992 Қаңтардың 30 1992 Шілденің 8 1993 Желтоқсанның 20</tr> Үлгі:BLR 1992 Қаңтардың 30 1992 Ақпанның 26 1993 Сәуірдің 8</tr> Үлгі:BEL 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:BIH 1992 Сәуірдің 30 1992 Шілденің 8   </tr> Үлгі:BGR 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:CAN 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:HRV 1992 Наурыздың 24 1992 Шілденің 8   </tr> Үлгі:CYP 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:CZE 1993 Қаңтардың 1    </tr> Үлгі:DEN 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:EST 1991 Қыркүйектің 10 1992 Қазанның 14 1991 Желтоқсанның 6</tr> Үлгі:FIN 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:FRA 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:GEO 1992 Наурыздың 24 1992 Шілденің 8 1994 Қаңтардың 21</tr> Үлгі:DEU 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:GRC 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:VAT 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:HUN 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:ISL 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:IRL 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:ITA 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:KAZ 1992 Қаңтардың 30 1992 Шілденің 8 1992 Қыркүйектің 23</tr> Үлгі:KGZ 1992 Қаңтардың 30 1992 Шілденің 8 1994 Маусымның 3</tr> Үлгі:LVA 1991 Қыркүйектің 10 1991 Қазанның 14 1991 Желтоқсанның 6</tr> Үлгі:LIE 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:LTU 1991 Қыркүйектің 10 1991 Қазанның 14 1991 Желтоқсанның 6</tr> Үлгі:LUX 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:MKD 1995 Қазанның 12     </tr> Үлгі:MLT 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:MDA 1992 Қаңтардың 30 1992 Ақпанның 26 1993 Қаңтардың 29</tr> Үлгі:MCO 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:MNE 2006 Маусымның 25 2006 Қыркүйектің 1   </tr> Үлгі:NLD 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:NOR 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:POL 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:PRT 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:ROU 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:RUS 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:SMR 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:SRB 1973 Маусымның 25     </tr> Үлгі:SVK 1993 Қаңтардың 1     </tr> Үлгі:SVN 1992 Наурыздың 24 1992 Шілденің 8 1993 Наурыздың 8</tr> Үлгі:ESP 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:SWE 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:CHE 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:TJK 1992 Қаңтардың 30 1992 Ақпанның 26   </tr> Үлгі:TUR 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:TKM 1992 Қаңтардың 30 1992 Шілденің 8   </tr> Үлгі:UKR 1992 Қаңтардың 30 1992 Ақпанның 26 1992 Маусымның 16</tr> Үлгі:UK 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:USA 1973 Маусымның 25 1975 Тамыздың 1 1990 Қарашаның 21</tr> Үлгі:UZB 1992 Қаңтардың 30 1992 Ақпанның 26 1993 Қазанның 27</tr>

Тарихы

20 ғасырдың 70-жылдары Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес негізінде құрылды. 1994 жылы Будапештте өткен мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының кездесуінде аталған кеңесті Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым деп атау жөнінде шешім қабылданды. Бұл — Еуропа, Азия және Солтүстік Америка құрлығының 55 мемлекетімен консенсус (бір ауыздылық) негізінде келіссөздер, кеңесулер өткізіп, саяси шешімдер қабылдауға арналған көп тарапты құрылым. Мүше мемлекеттер басшыларының кездесулерінде ұйым қызметінің басты бағыттарын айқындайтын негізгі құжаттар қабылдайды. Мұндай кездесу 2 жылда 1 рет өткізіледі. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Министрлер кеңесі мән-маңызы жағынан екінші басшылық органы болып саналады. Оның мәжілісі мемлекеттер басшылары кездесуінің аралық кезеңінде жылына 1 рет өтеді. Басшылық кеңесі саяси және жалпы бюджеттік сипаттағы мәселелерді талқылап, нақтылайды, оның мәжілісі Прага қаласында өтеді. Сондай-ақ, ол Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның экономикалық форумы ретінде де шақырылады. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Тұрақты кеңесі — ағымдағы саяси шешімдерді қабылдайтын негізгі жұмысшы орган. Мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдерінен құралады. Оның апталық мәжілістері Венада өтеді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым органы — Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық форумы шеңберінде қарулану мен қарусыздануға бақылау орнату, өзара сенім мен қауіпсіздікті нығайту жөнінде келіссөздер жүргізеді. Ұйымның лауазымды басшысы — бас хатшы, оны Министрлер Кеңесі 3 жыл мерзімге тағайындайды. Сондай-ақ, ұйымның құрамында Аз ұлттардың ісі жөніндегі 9 жоғарғы комиссар, Демократиялық институттар мен адам құқылары жөніндегі бюро және Парламенттік ассамблея бар.

ЕҚЫҰ және Қазақстан

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің тәжірибелерін бөлісу мақсатымен, оның негізгі принциптерін басшылыққа алуға міндеттеме қабылдап, екі жақты тығыз байланыс орнатты. Хельсинкиде өткен Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымға қатысушы елдердің жоғары дәрежедегі кездесуінде бұл ұйымға жаңадан қосылған елдерге жан-жақты көмек көрсетуге арналған бағдарлама қабылданды. Бағдарламада Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдердің бай тәжірибесін жаңадан қосылған елдерге тарату жоспарланған. Осы бағдарлама аясында Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшылығының өкілдері Қазақстанға бірнеше рет (1992 — 99) іссапармен келді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшыларының Қазақстанға алғашқы ресми сапары 1993 жылы болды. Делегацияны ұйымның сол кездегі төрағасы, Швеция сыртқы істер министрі Маргарет Аф Углас бастап келді. Сапар нәтижесінде ұйымның Орталық Азиядағы ықпалы кеңейе түсті. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдер мемлекет және үкімет басшыларының жоғары дәрежедегі басқосуларына (1994 жылы Будапештте, 1996 жылы Лиссабонда өткен) Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, Лиссабон саммитінің пленарлық мәжілісіне төрағалық етті. Қазақстан сыртқы істер министрі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым сыртқы істер министрлер Кеңесінің мәжілісіне (1995 жылы Будапештте, 1997 жылы Копенгагенде, 1998 жылы Ослода) қатысып, онда Еуропадағы қауіпсіздік мәселелері мен Қазақстан ішкі саясатындағы реформалар барысы туралы сөз етілді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының Венада өткен (1999) Тұрақты кеңесінің мәжілісінде Қазақстан Сыртқы істер министрі баяндама жасады. Қазақстанның Венадағы тұрақты өкілдігі (1995) Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының түрлі құрылымдарымен тығыз байланыс орнатқан. Алматыда Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының өкілдігі ашылған. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Аз ұлттар жөніндегі бас комиссары Макс Ван Дер Стул Қазақстанға өзінің алғашқы сапарын 1994 жылы бастады. 1995 жылы екі рет болып, Қазақстанның барлық аймақтарын аралады. Іс жүзінде елдегі этносаралық қатынастардың қандай дәрежеде екенін көрді. Соның нәтижесінде, Локарнода (Швейцария, 1996) Макс Ван Дер Стулдың ұйымдастыруымен “Қазақстан: ХХI ғасыр табалдырығында біртұтас көпэтносты қоғам орнату” деген тақырыпта дөңгелек үстел; Алматыда “Жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттерде этникалық қатынастарды жан-жақты жетілдіру” деген тақырыпта конференция өтті. Мәжілістің аяқталуына арналған сөзінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас комиссары Қазақстан басшылығының елдегі этносаралық келісімді сақтау мен нығайтудағы табыстарын жоғары бағалады. Орталық Азиядағы адам құқығының қорғалуы жөнінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Демократилық институттар мен адам құқығы жөніндегі бюросының (Алматыда, 1994) семинары өтті. 1997 жылдың соңы, 1998 жылдың бас кезінде Алматыға Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас хатшысы Джонкарло Арагон, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қазіргі төрағасы, Польшаның сыртқы істер министрі Б.Горемек келді. Сапар барысында олар Қазақстан Президентімен, Премьер-Министрмен, Парламенттің палата Төрағаларымен, Қорғаныс және Сыртқы істер министрімен кездесулер өткізді. Әскери қауіпсіздік — Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қызметіндегі маңызды сала. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым шеңберінде Еуропадағы әскери күштер туралы келісім 1990 жылы жасалған. Оған Қазақстан 1992 жылы қосылды. Бұл Келісім Атлантикадан Оралға дейінгі ядролық емес құрлықтағы әскер және әуе күштерін халықаралық заңдармен шектеп отыруға арналған. Қазақстан Парламенті мүшелері 1996 жылдан бастап Стокгольмдегі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Парламенттік ассамблеясының жұмыстарына араласып, ұйымға қатысушы елдер парламенттерімен тұрақты байланыс орнатқан.

Дереккөздер

Үлгі:Дереккөздер

Үлгі:Commons

Сыртқы сілтемелер

Сурет