Бартоғай бөгені

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет

Бартоғай бөгені , Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданында, Шілік өзенінің таудан шыға беріс аңғарында, Асысаға ауылының оңтүстік-шығысында 10 км жерде орналасқан. Абсолюттік биіктігі 1067 м. Солтүстіктен оңтүстікке 6 км-ге созылған, ені 3 км, орташа тереңігі 25 м, ең терең жері 60 м-ге жетеді. Аумағы 13 км2, суының көлемі 320 млн./м3 (пайдалы көл. 250 млн./м3). Жағалауы жарқабақты. Бартоғай бөгені 1986 ж. толық пайдалануға берілді. Бөген суымен Іле Алатауы етегіндегі 150 мың га жер суғарылады. Бөгенге ағып келетін судың жылдық орташа мөлшері 1 млрд./м3-ге жетеді немесе бөгеннің сыйымдылығынан 3 есе артық. Су деңгейінің өзгеруі жылына 25 м-ге дейін жетеді, сондықтан аумағы 13 – 5,6 км2 аралығында өзгереді. Бөгеннен ұзындығы 170 км болатын Үлкен Алматы каналы бастау алады. Суының минералдығы төмен (0,172 – 0,234 мг/л). Химиялық құрамы бойынша гидрокарбонатты кальций тобына жатады. Суы жұмсақ, әлсіз сілтілі. Бартоғай бөгенінде сазан, тұқыбалық, мөңке, форель, т.б. балықтар тіршілік етеді. <ref name="source1">Қазақ Энциклопедиясы</ref>

Бартоғай су қоймасы1980 жылдары ауыл шаруашылығына қажетті суды жинақтау үшін Шелек өзенін бөгеу нәтижесінде пайда болды. Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Асысаға ауылының оңтүстік-шығысында 10 шақырым жерде өзен бөгеліп, суқоймасы салына бастайды. Суқоймасын салу үшін өзен 60 метрлік темір-бетонды бөгенмен бөгеледі. Нәтижесінде ұзындығы 6, ені 3 шақырым, тереңдігі 60 метрлік суқоймасы пайда болды.

1986 жылы Бартоғай су қоймасы толықтай пайдалануға беріледі. Мұнда бүгінде 320 млн текше метр су жиналады. Ал жалпы сыйымдылығы 870 млн текше метр. Ғалымдардың бағалауы бойынша бөген 10 жылда салынған шығынды толығымен ақтаған. Өйткені Бартоғайдың суымен 150 мың гектар жер суғарылады. Суқоймаға Түрген, Есік, Қаскелең сынды өзендер құйылса, ұзындығы 168 шақырымдық Үлкен Алматы өзені осы суқоймасынан бастау алады. Суды жіберу маусымы ауылшаруашылығы маусымы саналатын жаз айларында жүзеге асады. Атап айтқанда маусым айынан бастап, қыркүйек айына дейінгі аралықта суқоймасынан секундына 100 куб метр су жіберіледі. Бұл кезде 100 метрден асатын ерекше үлкен фонтанды көруге болады. Бұл фонтандар тауды тесіп салынған 3 метрлік тоннел арқылы аққандықтан, қысым салдарынан туады.

Су қоймасы әдемі табиғатпен қатар суасты жәндіктеріне де бай. Мұнда сазан, тұқыбалық, мөңке, форель, т.б. балықтар тіршілік етеді. Суқоймасы маңында экологиялық туризмді дамып келеді. Өйткені Алматы қаласынан 200 шақырым қашықтықта, орналасқан. Әрі табиғаты әсем. Мұнда жыл сайын мыңдаған туристер келіп, демалады. Бөген маңында табиғат аясында серуендеп, балық аулаумен қатар, Шелек өзені бойымен рафтинг ұйымдастыруға болады. Шелек өзені Іле, Күнгей Алатауларының сілемдеріндегі қар суларнан бастау алады. Өзен 3500 шақырым биіктіктен ағып келеді. Бастау алған тұсынан бастап, Бартоғай бөгеніне дейін 70 өзен-көл құйылады. Сондықтан, өзен рафтингпен айналысатындар үшін таптырмас мекен. Бөгенге Алматы-Нарынқол тасжолымен Новоалексеева, Моловодное, Шелек, Бәйсейіт ауылдары арқылы баруға болады. Еңбекшіқазақ ауданы аумағындағы Көкпек ауылынан 15 шақырым қашықтықта орналасқан. Бартоғай қазақ тілінде тоғайлы жер, орманды жер деген мағына береді. Аты айтып тұрғандай бөгеннің тау жақ беткейі тоғайлы болса, айналасы жартасты, тықыр болып келеді. Мұнда Бартоғай бұғысы, дала жыланы, түлкі, қасқыр сынды аңдарды кездестіруге болады. Сондай-ақ, «Қызыл кітапқа» енген сирек өсімдіктер жиі кездеседі.

Сыртқы сілтемелер

  • Бартоғай су қоймасы[1]


Дереккөздер

<references/>

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:|[[Санат:Еш медиа файлы жоқ мақалалар/{{{1}}}]]|}}}}