Балтыр

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет

Қазіргі тілімізде — адам жіліншегінің сыртқы етті жерін осылай атаймыз: «Бұлшық етті білек пен балтырдан күшті дене жоқ» (Сейфуллин).

Әдетте адам сирағының тізеге жақын жері еттірек болғандықтан жуандау келеді. Оның «балтыр» атауына ие болуы да толық, жуандығымен байланысты ма деген ой келеді. Бұл жорамалға итермелеп отырған кейбір тіл деректері. Мысалы, якут тілінде: балчыр — толықтау деген мағынаны ұғындырады. Якут тіліндегі «балчыр» тұлғасының қазақтардың айтуында «балтыр» болып дыбысталуын — түркі тілдеріне тән ч, т дыбыстарының өзара сәйкестігінен деп түсінген жөн (қазақшақашыр, құмықша - қачыр, ноғайшақатыр т. б.).

Бұл болжамға екінші бір себепші болып отырған нәрсе — моңғол тілінің дерегі. моңғолша: балтгар — жуан деген мағынаға мезгейді. Мүның қазақ тіліне ауысқанда «балтыр» қалпында естілуі де тіл заңдылығынан сырт кетпейді. Қазақ әдеби тілі мен жергілікті ерекшеліктерді салыстыра қарасақ, ол заңдылықты анық байқаймыз. Мысалы, әдеби тілде — «киіз», «құман», «біз» (етікші құралы) болса, кейбір жергілікті ерекшеліктерде бұл сөздер «кигіз», «құмған», «бігіз» дыбыстық құрамында айтыла береді. Демек, моңғол тіліндегі «балтгар» қазақ тіліне ауысқанда «г» дыбысынан арылып, «балтар» одан әрі — «балтыр» болып қалыптасқан. Сөйтіп, «балтыр» дегеніміз «жуан», «толықша» ұғымын береді деп шамалаймыз.<ref>Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-қ2459-6</ref>

Дереккөздер

<references/> {{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:||}}}}

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:|[[Санат:Еш медиа файлы жоқ мақалалар/{{{1}}}]]|}}}}