Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Әз-Жәнібек хан"
Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет
(Уикилендіргіш) |
|||
| Жол нөмірі 15: | Жол нөмірі 15: | ||
| consort = | | consort = | ||
| issue = [[Қасым хан|Қасым]] | | issue = [[Қасым хан|Қасым]] | ||
| − | | royal house =[[Орыс хан]] үйі | + | | royal house = [[Орыс хан]] үйі |
| royal anthem = | | royal anthem = | ||
| − | | father =[[Барақ хан]] | + | | father = [[Барақ хан]] |
| mother = | | mother = | ||
| − | | date of birth =? | + | | date of birth = ? |
| place of birth = | | place of birth = | ||
| − | | date of death =? | + | | date of death = ? |
| place of death = | | place of death = | ||
| date of burial = | | date of burial = | ||
| Жол нөмірі 27: | Жол нөмірі 27: | ||
| notes = | | notes = | ||
|}} | |}} | ||
| − | '''Әз-Жәнібек хан''' ('''Жәнібек Әбусағит''') (туған жылы мен өлген жылы белгісіз) | + | '''Әз-Жәнібек хан''' ('''Жәнібек Әбусағит''') (туған жылы мен өлген жылы белгісіз) — Қазақ хандығы мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы, [[Барақ хан]]ның ұлы, [[Орыс хан]]ның шөбересі. 15 ғ. өмір сүрген. [[1450 жж.]] дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер жоқ. |
| − | 1456 | + | [[1456]] ж. [[Дешті-Қыпшақта]] шайбанид [[Әбілхайыр]] билікті қолына алған соң, көшпенді халықтың Жәнібек пен [[Керей хан|Керей]] бастаған бір бөлігі [[Моғолстан]]ға қоныс аударып, [[Шу]] мен [[Қозыбасы]] өзендерінің аңғарында орын тепті. [[Моғолстан]] ханы өз қарсыластарымен болатын күресте көмектесер деген есеппен қазақ басшыларымен одақтас болды. Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен 200 мыңға жуық көшпенділер Жәнібек хан мен [[Керей хан]]ның маңына топтасты, олардың билігінің күшеюі [[1468]] ж. [[Моғолстан]]ға әскери жорық жасамақ болып, бірақ жол үстінде кенеттен қайтыс болған [[Әбілқайыр]]ға олар тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой салды. |
| − | Әбілқайыр хан өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар Дешті- | + | [[Әбілқайыр хан]] өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар [[Дешті-Қыпшақ]]та өрши түсті, оған туған жерге оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен [[Керей хан]] да араласып кетті. Олар [[Әбілқайыр]] мұрагері [[Шейх-Хайдар хан]]мен кескілескен шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала алмаған [[Шейх-Хайдар]] билік үшін күресте жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін [[Дешті-Қыпшақта]]ғы билік [[Орыс хан]]ның тұқымдары — Жәніібек хан мен [[Керей хан]]ның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты. |
| − | + | ||
| − | + | Биліктің [[Орыс хан]] тұқымдарының қолына өтуі де «Көшпелі өзбектер мемлекетіндегі» саяси жағдайды өзгерткен жоқ. Дегенмен, бұл оқиға «Көшпелі өзбектер мемлекеті» атының [[Дешті-Қыпшақ]] болып өзгеруіне ықпал етті. Бір кездері [[Моғолстан]]ға қоныс аударған адамдар [[Өзбек ұлысы]]нда «қазақтар» деп атала бастады және бұл атау бүкіл хандыққа тарай бастады. Билік үшін күрес Жәнібек хан мен оның үзеңгілестері қазақтардың бірігуі мен [[Қазақ хандығы]]ның құрылуына үлес қосты. | |
| − | Жәнібек ханның Дешті-Қыпшаққа оралғаннан кейін билігін күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы деректер жоқ. Оның есімі тарихи деректерде соңғы | + | |
| + | [[15 ғ.]] орта шанінде ежелден [[Жетісу]] өңірін мекендеген түркі тайпалары бір этникалық топқа біріге келе, [[қазақтар|қазақ халқын]] құрады. Жәнібек хан мен [[Керей хан]] [[Жетісу]] өңірі, [[Шу]] мен [[Талас]] өзендерінің бойын мекендеген қазақтардың басын қосуда көп еңбек сіңірді. Бұл мақсатпен олар өзара қырқысуларды басып, ірі феодалдарды маңайына топтастырды. | ||
| + | |||
| + | Жәнібек ханның [[Дешті-Қыпшаққа]] оралғаннан кейін билігін күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы деректер жоқ. Оның есімі тарихи деректерде соңғы рет [[1473]] ж. кездеседі. Бұдан кейінгі жылдары [[Керей хан]] туралы ғана айтылған. Жәнібек хан жиі болатын шайқастардың бірінде қаза тапқан деп болжауға болады. Сақталып қалған халық аңыздары мен өлеңдерінде Жәнібек ханды Әз Жәнібек деп атаған. | ||
{{Kazakh Khans}} | {{Kazakh Khans}} | ||
23:41, 2007 ж. ақпанның 8 кезіндегі түзету
Үлгі:Infobox Monarch Әз-Жәнібек хан (Жәнібек Әбусағит) (туған жылы мен өлген жылы белгісіз) — Қазақ хандығы мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы, Барақ ханның ұлы, Орыс ханның шөбересі. 15 ғ. өмір сүрген. 1450 жж. дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер жоқ.
1456 ж. Дешті-Қыпшақта шайбанид Әбілхайыр билікті қолына алған соң, көшпенді халықтың Жәнібек пен Керей бастаған бір бөлігі Моғолстанға қоныс аударып, Шу мен Қозыбасы өзендерінің аңғарында орын тепті. Моғолстан ханы өз қарсыластарымен болатын күресте көмектесер деген есеппен қазақ басшыларымен одақтас болды. Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен 200 мыңға жуық көшпенділер Жәнібек хан мен Керей ханның маңына топтасты, олардың билігінің күшеюі 1468 ж. Моғолстанға әскери жорық жасамақ болып, бірақ жол үстінде кенеттен қайтыс болған Әбілқайырға олар тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой салды.
Әбілқайыр хан өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар Дешті-Қыпшақта өрши түсті, оған туған жерге оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен Керей хан да араласып кетті. Олар Әбілқайыр мұрагері Шейх-Хайдар ханмен кескілескен шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала алмаған Шейх-Хайдар билік үшін күресте жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін Дешті-Қыпшақтағы билік Орыс ханның тұқымдары — Жәніібек хан мен Керей ханның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты.
Биліктің Орыс хан тұқымдарының қолына өтуі де «Көшпелі өзбектер мемлекетіндегі» саяси жағдайды өзгерткен жоқ. Дегенмен, бұл оқиға «Көшпелі өзбектер мемлекеті» атының Дешті-Қыпшақ болып өзгеруіне ықпал етті. Бір кездері Моғолстанға қоныс аударған адамдар Өзбек ұлысында «қазақтар» деп атала бастады және бұл атау бүкіл хандыққа тарай бастады. Билік үшін күрес Жәнібек хан мен оның үзеңгілестері қазақтардың бірігуі мен Қазақ хандығының құрылуына үлес қосты.
15 ғ. орта шанінде ежелден Жетісу өңірін мекендеген түркі тайпалары бір этникалық топқа біріге келе, қазақ халқын құрады. Жәнібек хан мен Керей хан Жетісу өңірі, Шу мен Талас өзендерінің бойын мекендеген қазақтардың басын қосуда көп еңбек сіңірді. Бұл мақсатпен олар өзара қырқысуларды басып, ірі феодалдарды маңайына топтастырды.
Жәнібек ханның Дешті-Қыпшаққа оралғаннан кейін билігін күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы деректер жоқ. Оның есімі тарихи деректерде соңғы рет 1473 ж. кездеседі. Бұдан кейінгі жылдары Керей хан туралы ғана айтылған. Жәнібек хан жиі болатын шайқастардың бірінде қаза тапқан деп болжауға болады. Сақталып қалған халық аңыздары мен өлеңдерінде Жәнібек ханды Әз Жәнібек деп атаған.
