Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Халықаралық тілдер"

19:09, 2015 ж. мамырдың 28 кезіндегі түзету (қайнарын қарау) Нұрлан Рахымжанов (Талқылауы) ш (+Санат:Әлеуметтік лингвистика; +Санат:Халықаралық қатынастар; ±Санат:Саясат→Санат:Тілдер (HotCat құралының көмегімен))	08:26, 2017 ж. сәуірдің 22 кезіндегі нұсқасы (қайнарын қарау) Moderator (Талқылауы | үлесі) ш (1 түзету)
(айырмашылығы жоқ)

---

08:26, 2017 ж. сәуірдің 22 кезіндегі нұсқасы

Халықаралық тiлдер - халықаралық қарым-қатынас үшін арнайы жасалған жоспарлы тілдер.

Мұндай бейтарап тіл ұлттық тілдерге қарағанда қарым-қатынасқа жеңіл болады және этникалық белгілеріне қарамай ұлтаралық күмәнды сейілтеді деп сенеді. Халықаралық ұйымдарда, конференцияларда қолданғанда ол аудармаға жұмсалатын қыруар қаржыны үнемдейді. Барлығы 1000 аса халықаралық тілдер жобалары ұсынылды. Жоспарлы тілдер теориясын XVII ғасырдың өзінде Р. Декарт, Я. А. Коменский, Г. В. Лейбниц және өзгелері жасады. Бастапқыда мұндай тілдерді жасау мақсаты тіл егер қатаң логикалық принциптерге сүйенетін болса ("философиялық тілдер"), адам ойлау жүйесін жетілдіруге бағытталады деген пікір қалыптасты, алайда, XIX ғ. қарай мұндай талпыныстардан түк шықпады. Халықаралық тілдер не a priori (лексикасы мен грамматикасы толықтай жоба авторымен жасалды) принципіне, не а posteriori (лексикасы мен грамматикалық принциптері осы күнгі ұлттық тілдерден алынды).

Апостериорлық тілдер, өз кезегінде, натуралистік болып келеді (түпнұсқа-тілдердің ережелерін бұлжытпай орындайды, мысалы, Окцидентал мен Интерлингуадағыдай) немесе автономды (өзіндік ішкі ережелеріне ғана бағынады, мысалы, Эсперанто немесе Идо). Алайда бұл халықаралық тілдер жобасының ешқайсысы да XIX ғ. соңына дейін байланыс құралына айнала алған жоқ. 1880 ж. неміс католик діндары И.М. Шлейер волапюк тілінің жобасын жариялады (volapuk - Үлгі:Lang-en - әлемдік тіл), ол аса танымал болып, әлемнің бірнеше елдерінен қолдау тапты. Бірақ тіл аралас априорлық- апостериорлық негізде құрылғандықтан, үйренуге өте қиын түсті, сондықтан 20 жылдан кейін волапюктік қозғалыстар толығымен құрыды. Бұдан кейін халықаралық тілдердің апостериорлық тұрдегі жобалары ұсынылды, олардың ішінен бірнешеуі жүзеге асырылып, байқалды: Эсперанто (esperanto, 1887, Л. М. Заменгоф), Идиомнеутраль (Ideomneutural, 1893, В. Розенбергер), Латиносинефлексионе (Latino-sine-flexione, реформаланған латын, 1903, С. Реапо), Идо (Ido, реформаланған эсперанто, 1907-1908, L. de Beaufront және т.б.), Окциденталь (Occidental, 1922, Е. von vahl), Интерлингуа (Interlingua, 1951, A. Gode). Бұл тілдерден тек Эсперанто, Идо және Интерлингуа бірнеше ұрпақ бойына жалғасып келеді, соңғы екеуі - өте шектеулі қауымдастықтарда (шамамен 1000 адам), ал Интерлингуа көбіне ауызекі сөйлесу тілі емес, жазба тілі ретінде басым түсуде. Тәжірибе көрсеткеніндей, байланыс құралы ретінде тек апостериорлық автономды жоспарлы халықаралық тіл ғана өмір сүре алады. Эсперанто құрылымының лингвистикалық ерекшеліктерінің, мақсатты мәдени дамуының және ол тілде сөйлейтін қауымдастықтың идеялық ұйымшылығының арқасында (бірнеше миллион тіл үйренгендер мен әлемнің әр елінде миллионға жуық белсенді қолданатындар) дамыған тіл деңгейіне көтеріліп, ғаламдық ауқымда қолданылуға әзір.

Халықаралық тiлдер

Қазіргі халықаралық тілдермен саналадыҮлгі:Кем (ара тәртіп ортақ санның кемі иелен- тілмен):

Ранг	Тіл	Жақын	Екінші	Тасығыштың ортақ саны
1	Ағылшын тілі<ref>The triumph of English: A world empire by other means | The Economist</ref>.	410 миллион	дейін 1 миллиард	дейін 1,4 миллиард
2	Испан тілі<ref>http://web.archive.org/web/20100305141543/http://terranoticias.terra.es/cultura/articulo/espanol_sera_segunda_lengua_comunicacion_848372.htm</ref>.	420 миллион	дейін 80 миллион	дейін 500 миллион
3	Орыс тілі<ref>Languages of the World (Charts)</ref>.	170 миллион	дейін 125 миллион	дейін 295 миллион
4	Араб тілі<ref>L'arabe</ref>.	240 миллион	дейін 40 миллион	дейін 280 миллион
5	Португал тілі<ref>Ethnologue report for language code: por</ref>.	178 миллион	дейін 10 миллион	дейін 206 миллион
6	Француз тілі<ref>La francophonie</ref>.	80 миллион	дейін 120 миллион	дейін 200 миллион
7	Неміс тілі<ref>Ethnologue: Statistical Summaries</ref>.	90 миллион	дейін 20 миллион	дейін 110 миллион
	Небәрі:	1 588 000 000	1 395 000 000	2 991 000 000

Халықаралық тілдің таратуының картасы

Карталарда әрбір халықаралық тілдің таратуы көрсетілген.

• Anglospeak(800px).png

  Ағылшын тілі

• Map-Francophone World.png

  Француз тілі

• Map-Hispanophone World.png

  Испан тілі

• RussianLanguageMapRu.png

  Орыс тілі

• Arabic speaking world.svg

  Араб тілі

• Map-Lusophone World-en.png

  Португал тілі

• Map German World.png

  Неміс тілі

<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.

ISBN 9965-32-491-3</ref>

Дереккөздер

<references/>

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:|[[Санат:Еш медиа файлы жоқ мақалалар/{{{1}}}]]|}}}}

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:||}}}}

Мақала бастамасы

{{{article}}}}} мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.{{#if::Санат:Үлгілер:Аяқталмаған мақалалар| Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.}}

{{#ifeq:|Үлгі

| Бұл үлгі мақалаларды автоматты түрде Үлгі:C қосады. {{#ifeq:Халықаралық тілдер|Документация||}}{{#if::Санат:Үлгілер:Аяқталмаған мақалалар|}} |{{#if:||{{#if::Санат:Үлгілер:Аяқталмаған мақалалар|}}}} }}