Сай-Өтес эксперименті бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Сай-Өтес эксперименті''' (ресми емес атауы '''Маңғышлақ''') – кеңес үкіметінің өндірістік мақсаттағы термоядролық жарылыстары (мақсаты шөлейт, құрғақ жерлерде су қорын жинауға арналған үлкен ойық жасау болатын) болып табылады.


Эксперимент 1969-1970 жылдары жүргізілген және бірнеше [[жерасты жарылыстар]]ы болған. Құжаттар бойынша, экспериментті атқару Орташа машинажасау министрлігіне жүктеліп, Сай-Өтес ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 100-115 шақырым жерден (қазіргі Маңғыстау облысы) эксперимент өткізуге орын бөлінген<ref name="Strategy Soil displacement">{{cite web | url=http://scilib.narod.ru/Nukes/Podvig/index.html | title=Стратегическое ядерное вооружение России | publisher=М, ИздАТ, isbn          = 5-86656-079-8 | date=1998 | author=П.&nbsp;Л.&nbsp;Подвиг, О.&nbsp;А.&nbsp;Бухарин, Б.&nbsp;В.&nbsp;Железов және т.б. | pages=478}}</ref>

Осы жобаның аясында үш сынақ өткізілген. Екі жарылыстың нәтижесінде эксперимент ішінара орындалып, жер беті аздап шұңқырайған<ref>И. А. Ахтамзян, Ядерный фактор в Центральной Азии, Южный фланг СНГ. Центральная Азия — Каспий — Кавказ: возможности и вызовы для России = The Cis Southern flank. Central Asia — Caspian — Caucasus: hrospects and challenges for Russia, М., Логос, 2003, isbn 5-94010-232-8, 201 бет</ref>. Бірақ эксперимент табысты болмады. Себебі жерастындағы тау жыныстары жарылған кезде бірақ үгітіліп кетпей, жиналған су кесек тастардың арасынан тоқтамай ағып кете берді<ref name="Yablokov">{{cite web | url=http://www.rus-green.ru/publications/mif_6.pdf | title=Миф о безопасности и эффективности мирных подземных ядерных взрывов | publisher=М, 2003 | author=А. В. Яблоков | pages=49-50, 147, 157}}</ref>.
{| class="wikitable"
|-
! Сынақ саны !! Мерзімі мен {{Comment|сынақ уақыты|Мәскеу уақытымен}} !! Сынақ өткізілген мекендер координаталары !! Шұңқыр тереңдігі !! Қуаттылық күші !! Түсініктемелер
|-
| №&nbsp;313 Сынақ<br />{{Comment|Маңғышлақ-1|Ресми емес атауы}} || [[6 желтоқсан]] [[1969 жыл]]<br />10:00 || Скважина №&nbsp;2Т <br />{{coord|display=inline|43|52|38|N|54|47|52|E|type:landmark_region:KZ}} || 410 [[Метр|м]] || 30 [[Тротилдық эквивалент|кт]]||[[Орта-Бұлақ]] кен орнындағы апатты ликвидациялауға В. С. Лебедев пен В. А. Разуваевпен қолданылған заряд.
|-
| №&nbsp;329 Сынақ<br />{{Comment|Маңғышлақ-2|Ресми емес атауы}} || [[12 желтоқсан]] [[1970 жыл]]<br />10:00 || Скважина №&nbsp;6Т <br />{{coord|display=inline|43|52|38|N|54|47|52|E|type:landmark_region:KZ}} || 740 [[Метр|м]] || 80 [[Тротилдық эквивалент|кт]] || Шұңқыр пайда болған жоқ.
|-
| №&nbsp;331 Сынақ<br />{{Comment|Маңғышлақ-3|Ресми емес атауы}} || [[23 желтоқсан]] [[1970 жыл]]<br />10:00 || Скважина №&nbsp;1Т <br />{{coord|display=inline|44|1|23|N|54|55|51|E|type:landmark_region:KZ}} || 500 [[Метр|м]] || 75 [[Тротилдық эквивалент|кт]] ||
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:КСРО ядролық полигондары]]
[[Санат:Қазақ КСР]]
[[Санат:6 желтоқсан оқиғалары]]
[[Санат:12 желтоқсан оқиғалары]]
[[Санат:23 желтоқсан оқиғалары]]
[[Санат:1969 жыл КСРО-да]]
[[Санат:1970 жыл КСРО-да]]
[[Санат:КСРО аумағындағы бейбіт жарылыстар]]
[[Санат:Ғылым 1969 жылы]]
[[Санат:Ғылым 1970 жылы]]
[[Санат:Ғылым 1970 жж.]]