Дастарқан жаю бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Дастарқан жаю.jpeg|right|thumb| alt=A.|200 px|Дәстүрлі дастарқан жаю]]
'''Дастарқан жаю''' ([[Орыс тілі|орыс.]]''сервировка стола'')<ref>Приглашение к обеду. Перевод с английского. Москва - 2000г. ISBN 5-322-00016-X (рус.), ISBN 0-86411-328-5 (ағылш.)</ref> —  үстелді таңертеңгі, түскі, кешкі және мерекелік асқа дайындау барысында [[ыдыс-аяқ]]тардың, [[Асханалық құралдар|құрал-аспаптардың]], [[Майлық|мата майлықтардың]] орынды қойылуы.

==Негізгі талаптар ==
* Дастарқан жаюда қойылатын негізгі талаптар:  
** [[тамақтану]] түріне сәйкес болуы (таңертеңгілік ас, бизнес-ланч, түскі немесе кешкі ас); 
** [[эстетика]]лық бағытта болуы (тәрелкелер мен дастарқанның бір-біріне сай болуы); 
** дастарқанға қойылатын заттардың залдың [[интерьер]]іне сай болуы.
** дастарқан құрал-жабдықтарының орналасу тәртібінің сақталуы;
* Дастарқан жаюдың реттілігі: 
** үстелдің бетіне [[дастарқан]] төсеу; 
** тәрелкелерді қою; 
** құрал-аспаптарды қою; 
** [[Ыдыс-аяқ|шыны ыдыстарды]] қою; 
** майлықтармен сәндеу; 
** [[дәмдеуіштер]]ге арналған құралды қою;
** [[құмыра]]мен [[гүл]] қою.

== Тамақтану мезгілі бойынша дастарқан жаю ==  
=== Таңертеңгілік ас дастарқаны ===
* Таңертеңгілік ас дастарқанының құрал-жабдықтары және қойылу тәртібі:
** үстел шетінен 5—10 см қашықтықта негізгі тәрелке;
** сол жағынан дөңес жағын төмен қаратып [[шанышқы]] (қуырылған [[жұмыртқа]] болғанда) немесе дөңес жағымен төмен қарай қасық ([[ботқа]] болған жағдайда):
** тәрелкенің оң жағынан жүзін ішке қаратып пышақ;
** негізгі тәрелкенің оң жағынын қиғаштай [[шай]] ыдысы қасықпен;
** негізгі тәрелкенің сол жағынан [[нан]], [[тоқаш]] немесе [[Сары май|майға]] арналған қосымша тәрелке (майға жеке пышақ тәрелкенің шетіне қойылады).

=== Түскі ас дастарқаны ===
[[File:Үш астан тұратын түскі ас дастарқаны.jpg|thumb|Үш астан тұратын түскі ас дастарқаны]]
[[File:Дастарқан жаю4.jpg|thumb|Көжеден және негізгі ыстық тағамнан тұратын  түскі ас дастарқаны.]]
[[File:Дастарқан жаю5.jpg|thumb|Салқын тағамнан(закуска), ыстық тағамнан және десерттен тұратын түскі ас дастарқаны.]]
[[File:Дастарқан жаю6.jpg|thumb|Десертке арналған дастарқан]]
* Түскі ас дастарқанының құрал-жабдықтары және қойылу тәртібі:
** көлемі кішірек жалпақ тәрелке оның үстіне [[көже]]ге арналған шұңғыл тәрелке;
** тәрелкенің оң жағынан пышақ, қасық және шанышқы;
** тәрелкенің жоғарғы жағынан стақан;
** негізгі тәрелкенің ортасынан оңға қарай [[шарап]]қа арналған [[бокал]];
** негізгі ыстық тағам және [[сусындар]] үстелдің ортасына ;
** бір-екі жерден қағаз майлықтар немесе әркімнің тәрелкесіне сәнделген мата майлықтар;
* Көже ішілген соң шұңғыл тәрелкелер жиналып, босаған жалпақ тәрелкеге негізгі ыстық тағам салынады.

=== Кешкі ас дастарқаны === 
Кешкі асқа арналған үстелдің бетін түрлі-түсті дастарқанмен жабуға болады.   
Кешкі астың жабдықтарының түскі астан айырмашылығы шұңғыл тәрелкелердің болмауы.
* Кешкі ас дастарқанының құрал-жабдықтары және қойылу тәртібі:
** көлемі кішірек жалпақ тәрелке;
** тәрелкенің оң жағынан пышақ, шанышқы;
** тәрелкенің жоғарғы жағынан стақан;
** негізгі тәрелкенің ортасынан оңға қарай шарапқа арналған бокал;
** негізгі ыстық тағам және сусындар үстелдің ортасында ;
** бір-екі жерден қағаз майлықтар немесе әркімнің тәрелкесіне сәнделген мата майлықтар;
* [[Печенье]] салынған және [[тосап]] құйылған ыдыстардың, тосап салып алатын розеткалардың, [[лимон]] салған тәркелердің орны - үстелдің орта тұсы. 
* Шай ыдыстары мен ақ [[құман]] шай құюшының жанында болады.

== Мерекелік дастарқан жасау ==
* Мерекелік немесе кешкі қонақасыға арналған үстелдің үсті ақ дастарқанмен жабылады.
* Үстел үстіне гүл (аласа әрі кең құмыраға салынып)  қойылады.
* Үстелдік орта тұсында [[жеміс]] салынған ыдыс, сауыттағы бұрыш, қыша, сірке суы, тұз қойылады.
* Салқын тағамдар ортаға жақын жерге, нан салынған ыдыстар үстелдің әр бұрышына орналасады.
* Әр түрлі сусындар үстелдің ұзынынан жарма ортасын бойлай тұрады.
* Үстел бетіне арақашықтығы бірдей етіп негізгі тәрелкелер қойылады.
* Кішкене тәрелкенің үстінен салқын тағамға (немесе басытқы (закуска) арналған ыдыс, оның сол жағынан майға пісірілген тағамға арналған ыдыс орын алады.
* Пышақ, қасық, шанышқылардың орналасуы күнделікті тәртіппен қойылады.
* Ерекше салтанат кезіндегі дастарқанды жасағанда әдеттегі асхана ыдыс-аяғына салқын тағам мен балық салатын ыдыстар қосылады, асханалық шанышқылардың жанына балық пен салқын тағам үшін бөлек пышақ қойылады.
* Сусынға арналған бокал немес фужерлердің орны - тәрелкенің тұсы.
* [[Десерт]]ке арналған құралдарды сусын ыдыстарынан кейін орналастырады.
* Десерттік пышақ, қасық, шанышқыларды десерттік тәрелкелермен бірге береді.
[[File:Асханалық құрал жабдықтарды дастарқанға қою тәртібі.jpg|thumb|center|850px|Асханалық құрал жабдықтарды дастарқанға қою тәртібі: 1-негізгі тәрелке, 2-көжеге немесе ыстық тағамға арналған тәрелке, 3-салатқа арналған пышақ, 4-етке арналған пышақ, 5-балыққа арналған пышақ, 6-көжеге арналған қасық, 7-теңіз өнімдеріне арналған шанышқы, 8-шай/кофе ыдысы, 9-шарапқа арналған бокал, 10-суға арналған стақан, 11-салатқа арналған шанышқы, 12-етке арналған шанышқы, 13-балыққа арналған шанышқы, 14-нанға арналған тәрелке, 15-май жағуға арналған пышақ, 16-шайға/кофеге  арналған қасық, 17-десертке арналған шанышқы.]]

== Майлықтарды сәндеу ==
{{main|Майлық}}

== Дастарқан жаю түрлері ==
[[Сурет:Buffet-1.jpg|right|thumb| alt=A.|180px|Фуршеттік дастарқан]]
* Тәңертеңгілік ланч
* Түскілік
* Кешкілік
* [[Банкет]]тік
* [[Фуршет]]тік
* [[Шай]] ішуге арналған
* [[Кофе]] ішуге арналған

==Тағы қараңыз==
* [[Тамақтану]]
* [[Дастарқан мәзірі]]
* [[Асханалық құралдар]]

== Дереккөздер ==
<references/>

==Дереккөздер==
<references/>
*  "Шаңырақ" үй-тұрмыс энциклопедиясы. Алматы. 1991. ISBN 5-89800-035-6 (1-й з-д)
* Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: К54 Қоғамдық тамақтандыру.— Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 232 бет.ISBN 9965-36-414-1

[[Санат:Мәдениет]]
[[Санат:Үй тұрмысы]]
[[Санат:Тағамдар]]
[[Санат:Тұрмыс]]