Кот-д’Ивуар бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Мемлекет
 |Қазақша атауы        = Кот-д’Ивуар Республикасы
 |Шынайы атауы   = {{lang-fr|République de Côte d’Ivoire}}
 |Атау септігі       = Кот-д’Ивуар
 |Елтаңба                    = Coat of arms of Ivory Coast.svg
 |Байрақ                    = Flag of Côte d'Ivoire.svg
 |Ұраны                   = «Union, Discipline et travail» (Бірлік,тәртіп және еңбек)
 |Әнұранның аты          = L'Abidjanaise
 |Аудио                   =Hymne National de Côte d'Ivoire.ogg
  |Картада                =Côte d'Ivoire (orthographic projection).svg
  |карта тақырыбы        =
 |Картада2               = 
 |lat_dir =N |lat_deg =7 |lat_min =40 |lat_sec = 0
  |lon_dir =W |lon_deg =5 |lon_min =38 |lon_sec = 0
  |region                 = CI
  |CoordScale             =5000000
 |Тілдері             =[[француз тілі]]
 |Мемлекеттік діні = Зайырлы мемлекет
 |Үкімет түрі         = [[Президенттік республика|Президенттік]] [[Унитарлы мемлекет|унитарлы]] [[республика]]
 |Құрылды       = 
 |Тәуелсіздік күні      =[[7 тамыз]] [[1960]]
 |Тәуелсіздігін алды        = [[Франция]]-дан
 |Астанасы                 = [[Ямусукро]]
 |Ірі қалалары       =[[Абиджан]]
 |Басшы қызметі = [[Кот-д’Ивуар президенті|Президент]]<br />[[Премьер-министр]]
 |Руководители=
 |Басшылары            =[[Алассан Уаттара]]<br />Даниэль Каблан Дункан
 |Жер аумағы бойынша орны     = 67
 |Жер аумағы              = 322 460 
 |Судың үлесі            = 1,4
 |Этнохороним             = 
  |Халық саны бойынша орны     = 54-ші
  |Жұрты              = {{Өсім}} 22 400 835<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php|title=Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013|author=Census.gov|date=2013|publisher=U.S. Department of Commerce|accessdate=2013-05-09|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GUHbJYCI|archivedate=2013-05-09}}</ref><ref name=unpop>{{cite paper | url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf | title=World Population Prospects, Table A.1| version=2008 revision  | format=.PDF | publisher=United Nations | author=Department of Economic and Social Affairs
Population Division | date=2009 | accessdate= }}</ref>
  |Сарап жылы             = 
  |Санақ бойынша халық саны  = 
  |Санақ жылы           = 2013
  |Халық тығыздығы    = 65
  |Тығыздық бойынша орны     = 
 |ЖІӨ (АҚТ)               = 34,027 млрд.
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы   =2009
 |ЖІӨ (АҚТ) орны      =94-ші
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 1 800<ref name="GDP">[http://ru.wikipedia.org/wiki/Список_стран_по_ВВП_%28ППС%29_на_душу_населения Список стран по ВВП (ППС) на душу населения]</ref>
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 144-ші
 |ЖІӨ (номинал)             = 
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 
 |ЖІӨ (номинал)бойынша орны    = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) =
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 
 |АДИ                    = {{Өсім}} 0,452<ref name="Indicateurs de développement humain - PNUD">[http://hdr.undp.org/fr/countries/profiles/CIV Page des indicateurs de développement de la Côte d'Ivoire sur le site du PNUD]</ref>
 |АДИ жылдық есебі       = 2013
 |АДИ бойынша орны           = 168-ші
 |АДИ деңгейі            =<span style="color:#e0584e">Төмен</span>
 |Әуе компаниясы            =
 |Валютасы                  =  Франк
 |Интернет үйшігі           =[[.ci]]
 |ISO                     = CIV, CI
 |Телефон коды          = +225
 |Уақыт белдеулері            = 0
 |Түсініктемелер              = 
}}

'''Кот-д’Ивуар Республикасы''', ''1986 ж.д. Піл Сүйегі Жағалауы'' ({{lang-fr|République de Côte d'Ivoire}} {{IPA|[ʁepyˈblik də kot diˈvwaʀ]}})<ref>{{Cite web |url=http://dictionary.reference.com/browse/cote%20d'ivoire |title=Cote d'Ivoire definition |publisher=Dictionary.com |accessdate=23 мамыр 2014 }}</ref> — [[Батыс Африка]]дағы мемлекет. Батысында [[Либерия]] және [[Гвинея|Гвинея Республикасы]]мен, солтүстігінде [[Мали]], жоғарыда [[Буркина-Фасо]], шығысында [[Гана]]мен шектеседі. [[Франция]]ның отарында болған.<ref>{{cite web|url=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query2/r?frd/cstdy:@field(DOCID+ci0013) |title=Pre-European Period|work=Library of Congress Country Studies|publisher=[[Library of Congress]] |accessdate=11 сәуір 2009|date=қараша 1988}}</ref> Оңтүстігін [[Гвинея шығанағы]] шаяды. Астанасы — [[Ямусукро]]. 24 департамент, яғни әкімшілік бірліктен құралады. Ресми атауы — [[француз тілі]]нде жазылып, айтылады.<ref>Voir l'article [[trait d'union#Noms des entités politiques et administratives]]</ref>

==Мемлекеттік құрылысы==
Кот-д’Ивуар [[мемлекеттік құрылым]]ы бойынша — [[республика]]. Қазіргі [[конституция]]сы [[1960 жыл]]ы қабылданған. Мемлекет және үкімет басшысы — [[президент]], жалпыға бірдей және төте сайлау негізінде 5 жылға сайланады. Конституция бойынша президентке кең құқықтар берілген. Ол [[министрлік|министрлерді]], жоғары лауазым иелерін тағайындауға, босатуға құқылы және қарулы күштердің қолбасшысы болып табылады. Министрлік Кеңесімен президент парламент алдында есеп бермейді. [[Заң шығарушы орган|Заң шығаратын жоғары органы]] — бір палаталы Халық жиналысы (85 депутат) 5 жылға сайланады. 21 жасқа толған барлық азаматтар сайлау құқығына ие. [[1961]] және [[1964 жыл]]ғы сот реформалары бойынша әдеттік соттар жойылып, апелляциялық және бірінші инстанция сот жүйесі құрылды. [[Жоғарғы сот]]қа конституциялық бақылау құқығы берілген.

=== Президенттер тізімі ===
{{main|Кот-д’Ивуар президенті}}
[[Сурет:Houphouet-Boigny.jpg|thumb|right|150px|Феликс Уфуэ-Буаньи]]
{| class="wikitable"
|- align=left
! Аралық
! Есім
! Саяси белсенділігі
|- valign=top
|colspan="3"|'''Піл сүйегі жағасы'''
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|<small>[[7 тамыз]] [[1960]] — ''[[3 қараша]] [[1960]]''||'''[[Феликс Уфуэ-Буаньи]]''', <small> премьер-министр ретіндегі ел басшысы||rowspan="2"|<small>Піл сүйегі жағасы демократиялық партиясы
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|<small>''[[3 қараша]] [[1960]]'' — ''[[1985]]''||'''[[Феликс Уфуэ-Буаньи]]''', <small>Президент
|- valign=top
|colspan="3"|'''Кот-д’Ивуар'''
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|<small>''[[1985]]'' — [[7 желтоқсан]] [[1993]]||'''[[Феликс Уфуэ-Буаньи]]''', <small>президент||<small> Кот-д’Ивуардың демократиялық партиясы
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|<small>[[7 желтоқсан]] [[1993]] — [[24 желтоқсан]] [[1999]]||'''[[Анри Конан Бедье]]''', <small>президент||<small> Кот-д’Ивуардың демократиялық партиясы
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|<small>[[25 желтоқсан]] [[1999]] — ''[[4 қаңтар]] [[2000]]''||'''[[Роберт Геи]]''', <small>Халықты қорғау жөніндегі істің орын басары||rowspan="2"|<small>әскери
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|<small>''[[4 қаңтар]] [[2000]]'' — [[25 қазан]] [[2000]]||'''[[Роберт Геи]]''', <small>президент
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|<small>[[26 қаңтар]] [[2000]] — [[11 сәуір]] [[2011]]||'''[[Лоран Гбагбо]]''', <small>президент||<small>Ивуарийлық халық фронты
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|<small>[[11 сәуір]]-ден [[2011]]||'''[[Алассан Уаттара]]''', <small>президент||
|- valign=top bgcolor="#ffffec"
|}

== Халқы ==
{| class="wikitable" align="right" 
|-
!colspan="2" style="background: #B2B2B2;" align="center" width="100%" padding=15px |Халық құрамы
|-
| '''Этникалық құрамы'''<ref name="CIA - The World Factbook">https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iv.html</ref> <br /> – [[Акандар]]<br />– Вольталықтар мен Гур<br />– Солтүстік Манде<br />– Кроу<br />– Оңтүстік Манде<br />– басқалар ||<br /> 42,1 %<br /> 17,6 %<br />16,5 %<br />11 %<br />10 %<br />2,8 %
|-
| '''Дін'''<ref name="Global Religious Landscape">{{en}}[http://features.pewforum.org/grl/population-percentage.php Global Religious Landscape]</ref><br />– [[Христиандық|Христиан діні]]<br />– [[Ислам діні]]<ref name="Marie Miran 352">{{cite book | url=http://books.google.co.uk/books?id=-JsnV7bPJE0C&pg=PA1828&dq&hl=en&sa=X&ei=sAaPU6XxIITaPN_igaAI&ved=0CDUQ6AEwAg#v=onepage&q&f=false | title=Islam, histoire et modernité en Côte d'Ivoire | page=352 | author=Marie Miran | isbn=2-84586-776-X | accessdate=4 маусым 2014}}</ref><br />– Африкалық діндер<br />– Басқалар|| <br /> 44,1 %<br /> 37,5 %<br />10,2%<br />8,2 %
|-
| '''Тіл құрамы'''<br />- [[Француз тілі]] <br />- 60 этникалық тұрғын || 
|}

Оңтүстігінде және орталығында [[гвиней тілі]] тобына жататын халықтар: [[анья]], [[бауле]], [[кру]] (1 млн-ға жуық), лагун тайпалары, солтүстік және солтүстік-шығыс аймағында [[гур тобы]] ([[сенуфо]], [[лоби]], [[куланго]]), солтүстік-батысында және орталығында [[манде тілдері|манде тілді]] отбасына жататын халықтар (малинке, бамбара, дан, квени) қоныстанған. Олардан басқа [[хауса]], [[фульбе]] және 40 мыңдай еуропалықтар (негізінен француздар) тұрады.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/ivory-coast/41.htm |title=Ivory Coast&nbsp;– The Economy |publisher=Countrystudies.us |accessdate=20 маусым 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/ivory-coast/72.htm |title=Ivory Coast&nbsp;– The Levantine Community |publisher=Countrystudies.us |accessdate=20 маусым 2010}}</ref>

[[Мемлекеттік тіл]]і — [[француз тілі]]. Халқының жылдық орташа өсімі 2,3%.

Еңбек ететін тұрғындары ([[1964]] жылғы мәліметі бойынша) 1850 мың, оның ішінде (%-пен):
* орман шаруашылығында және балық аулауда — 86.4 %,
* саудада — 6.8 %,
* транспорт және байланыста — 2.3%,
* тұрмыс қажетін өтейтін орындарда — 2.2%,
* өнеркәсіпте — 1.0%,
* құрылыста — 0.9%,
* әр түрлі салаларда — 0.4%.

Елдің орталық бөлігінде және [[Абиджан]] өңірінде халық жиі (1 км²-ге 20—30 адамнан), оңтүстік-батыс, солтүстік-батыс, солтүстік-шығыс бөліктерінде сирек (1 км²-ге 5 адамнан) қоныстанған. Қала халқы 18%.<ref name="Marie Miran 352"/>

=== Діні  ===
{{bar box
|title=Кот-д’Ивуардағы дін<ref name="CIA - The World Factbook"/>
|titlebar=#ddd
|left1=Дін
|right1=Пайыз
|float=right
|bars=
{{bar percent|[[Ислам]]|green|38.6}}
{{bar percent|[[Христиандық|Христиан]]|blue|32.8}}
{{bar percent|Жергілікті дін|yellow|28}}
}}

Халықтың көпшілігі (65%-ке жуығы) жергілікті дәстүрлі дінді, 23%-і (малинке, бамбара т. б.) [[ислам|ислам діні]]н, 12%-ке жуығы [[Христиандық|христиан діні]]н ұстанады.<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2009/127228.htm Cote d'Ivoire]. State.gov. Retrieved 17 тамыз 2012.</ref>

==Тарихы==
[[File:Cistones.jpg|thumb||Піл сүйегі жағасындағы,[[Бундиали]]дан табылған жылтыратылған тас. Суретті Дакаредағы Африкалық мұражай (IFAN) түсірген.]]

=== Ежелгі Кот-д’Ивуар ===
Кот-д’Ивуардың ежелгі тарихы жете зерттелмеген. [[Орта ғасырлар]]да мұнда қолөнер мен сауда-саттық едәуір дамыды. [[11 ғасыр]]да пайда болған Конг қала [[19 ғасыр]]дың аяғына дейін [[Батыс Африка]]дағы керуен саудасының аса ірі орталықтарының бірі болды. [[15 ғасыр]]дың өзінде-ақ Кот-д’Ивуар жерінде ерте феодалдық тұрпаттағы мемлекет бірлестіктер өмір сүрді.<ref name=autogenerated3>{{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query2/r?frd/cstdy:@field(DOCID+ci0019) |title=Ivory Coast – Colonial Administration|work=Library of Congress Country Studies|publisher=Library of Congress |accessdate=11 сәуір 2009|date=қараша 1988}}</ref> XVIII —XIX ғасырларда солтүстік және шығыс аймақтарындағы неғұрлым дамыған ірі халықтары өз алдына жеке-жеке мемлекет болды. Ал батыс аудандарды мекендеген халықтар әлі де ру-тайпалық құрылыста өмір сүрді.<ref name=autogenerated2>{{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query2/r?frd/cstdy:@field(DOCID+ci0018) |title=Ivory Coast – FRENCH RULE UNTIL WORLD WAR II: Evolution of Colonial Policy|work=Library of Congress Country Studies|publisher=Library of Congress |accessdate=11 сәуір 2009|date=қараша 1988}}</ref>

=== Франция отарындағы Кот-д’Ивуар ===
[[Сурет:Aouabou-Traité-1892.jpg|thumb|right|150px|1892 жылы қазіргі Кот-д’Ивуар,[[Нзи-Комоэ]]да Луи-Гюстав Бингер мен Famienkro тайпасының көшбасшысы арасындағы келісімшарт құрылуы.]]
[[Сурет:Arrivée à Kong-1892.jpg|thumb|right|150px|[[Луи-Гюстав Бингер]]дің 1892 жылы Гонконгқа келуі.]]
[[15 ғасыр]]дың аяқ шенінде Кот-д’Ивуар жеріне [[португалдар]] мен басқа да еуропалықтар келіп, [[Құлдық|құл]] сатып алып кете бастады. Сонымен бірге, еуропалықтар [[пілдер|піл]] сүйегін және басқа да бағалы заттар алумен шұғылданды. [[18 ғасыр]]дың басында [[француздар]] Асиниде порт және [[Гран-Басам]]да фактория салды.

[[1842]] — [[1843|43 жылдары]] [[Франция]] Гран-Басам мен Асиниді, онан соң жағалаудағы басқа да елді мекендерді басып алды. [[1893 жыл]]ы Кот-д’Ивуар отары құрылды (француздардың бұған дейінгі басып алған жерлері [[Сенегал]] отарына кірген болатын). [[1895 жыл]]ы Кот-д’Ивуар француздардың Батыс Африкадағы генерал-губернаторына бағынды, [[1904]] — [[1958 жыл]]дары Француз Батыс Африкасы құрамына енді. Кот-д’Ивуар халқы өз тәуелсіздігін ерлікпен қорғады. [[19 ғасыр]]дың аяғында солтүстік және шығыс аудандарда аса күшті шайқастар болды. [[20 ғасыр]]дың басында да қарулы көтеріліс тоқтаған жоқ. Күш жағынан басым француздар [[1915 жыл]]ы бүкіл елді басып алды.<ref name=WDL1>{{cite web|title=The Ivory Coast|url=http://www.wdl.org/en/item/643|publisher=World Digital Library|accessdate=16 ақпан 2013}}</ref>
[[Сурет:Coted'Ivoire Elections2002.png|thumb|2002 жылғы таңдау нәтижесі]]
Орталық тәртіп кезінде Кот-д’Ивуар экономикасы француз капиталының бақылауында болды, жергілікті халық қатты қаналды. Бұрынғы иелерінен тартып алынған 330 мың гектар жер еуропода плантаторлардың қарамағына көшті. [[Алмаз]], [[алтын]], [[марганец]] шығару мен ағаш өңдеуді француз кәсіпкерлері биледі. [[Абиджан]]да экспорттық дақылдар ([[кофе]], [[какао]], [[банан]] т. б.) көп өсірілді.

=== Ұлт-азаттық қозғалыс ===
[[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейін ел ішінде ұлт-азаттық қозғалысы өршіді. [[1946 жыл]]ы ''Кот-д’Ивуар демократиялық партиясы'' құрылды (''Африка демократиялық одағының'' бөлімшесі ретінде)<ref>{{cite journal|title=Loi n° 2000-513 du 1er août 2000 portant Constitution de la République de Côte d'Ivoire|url=http://www.jfaconseil.com/jorci/2000/RCI%20JO%202000-30.pdf|archiveurl=http://web.archive.org/web/20090325153412/http://www.jfaconseil.com/jorci/2000/RCI%20JO%202000-30.pdf|archivedate=25 наурыз 2009|journal=Journal Officiel de la République de Côte d'Ivoire|volume=42|pages=529–538|date=3 тамыз 2000|accessdate=7 тамыз 2008|issue=30|lang=fr}}</ref>. [[1950]] — [[1951|51 жылдары]] отаршыл өкімет орындарының озбырлығына қарсы ірі-ірі толқулар болды, сөйтіп француз үкіметі жергілікті күштерге жеңілдік берді. [[1957 жыл]]ы Кот-д’Ивуар территориялық ассамблеясы жалпыға бірдей дауыс беру жолымен сайланып, үкіметтік кеңес құра бастады. [[1958 жыл]]ы 28 қыркүйектегі референдум нәтижесінде Кот-д’Ивуар француз одағына енетін мемлекет статусын алды. Феликс Уфуэ-Буаньи бастаған демократиялық партия басшыларынан үкімет құрылды. [[1959 жыл]]ы Кот-д’Ивуар Жоғары Вольта, Дагомея, Нигер өзара экономикалық және саяси одақ құрып оны Келісім кеңесі деп атады ([[1966 жыл]]ы оған Того да кірді).

=== Кот-д’Ивуар Республикасы ===
[[Сурет:Abidjan2.jpg|thumb|right|600px|Абиджан қаласы]]
Африка елдерінде ұлт-азаттық қозғалысы онан әрі өрши бергендіктен, [[1960 жыл]]ы 11 шілдеде француз үкіметі Уфуэ-Буаньи үкіметімен келісімге келіп, сол жылғы 7 сәуірде Кот-д’Ивуар тәуелсіз мемлекет деп жарияланды. Қыркүйекте ол [[БҰҰ]]-ға қабылданды. Сол жылы қараша айында жаңа конституция қабылданды. Ұлттық жиналыс сайлауында (27 қараша, [[1960]]) Демократиялық партия жеңіске жетіп, оның басшысы [[Феликс Уфуэ-Буаньи|Уфуэ-Буаньи]] республика президенті болды. [[1961 жыл]]ы сәуірде Кот-д’Ивуар [[Франция]]мен ынтымақ туралы шарт жасады, Келісім кеңесімен басқа мүшелерімен бірге (Жоғарғы Вольтадан басқалары) Франциямен қорғаныс келісіміне қол қойды.<ref>Holguin, Jaime (15 қараша 2004)  url=http://www.cbsnews.com/stories/2004/11/15/opinion/fenton/main655762.shtml |title="France's 'Little Iraq'". CBS News.</ref> Уфуэ-Буаньи үкіметі жеке меншікті кәсіпкерлікті қолдайды, батыс елдерінен шетел капиталының көп енуіне жол ашады. [[1963]] — [[1964|64 жылы]] билеуші партия ішінде кескілескен саяси күрес өріс алды. Үкіметке қарсы қастандықтардың беті ашылуына байланысты, бірқатар министрлер мен басқа да көрнекті қайраткерлер сотқа тартылды. Президенттің өкімет билігі күшейе түсті. [[КСРО]] мен Кот-д’Ивуар арасында [[1967 жыл]]ы дипломатиялық қатынас орнап, [[1969 жыл]]ы оны Кот-д’Ивуар үкіметі бұзды.

== Географиясы ==
=== Қалалары ===
{{main|Кот-д’Ивуар қалаларының тізімі}}
''World Gazeteer'' интернет сайтының мәліметі бойынша, Кот-д’Ивуарда 12 мыңнан астам тұрғындары бар 66 [[қала]] бар<ref name="PAK">{{cite web|url=http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-1&srt=pnan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-50|title=Ivory Coast: largest cities and towns and statistics of their population|lang=en|accessdate=2012-05-23|archiveurl=http://www.webcitation.org/68xSAglse|archivedate=2012-07-06}}</ref>.

Ең ірі қалалары:
* [[Абиджан]] —	 4 351 086 тұрғын ([[2012]])
* [[Буаке]] — 694 841 тұрғын ([[2012]])
* [[Далоа]] — 261 789 тұрғын ([[2012]])
* [[Ямусукро]] —	 259 373 тұрғын ([[2012]])
* [[Корого]] — 225 547 тұрғын ([[2012]])

=== Аумақтық-әкімшілік бөлінісі ===
{{main|Кот-д’Ивуардың әкімшілік бөлімдері}}
[[Сурет:Cote d'Ivoire.png|thumb|right|270px|Кот-д’Ивуара облыстары]]

Кот-д’Ивуар 19 облысқа бөлінген, оның ішінде 81 департамент және 2 өңір бар.
[[Сурет:Côte d'Ivoire Map.jpg|thumb|left|270px|Кот-д’Ивуара картасы]]

{|class="wikitable"
|-
!№||Облыс||Әкімшілік <br />орталығы||Аумағы,<br /> км<sup>2</sup>||Халық<br /> ([[2010]]), тұл.||Тығыздығы,<br /> адам/км²
|-
|1.||[[Агнеби]]||[[Агбовиль]]||9 234||743 559||80,52
|-
|2.||[[Бафинг]]||[[Туба (Кот-д’Ивуар)|Туба]]||8 922||205 339||23,01
|-
|3.||[[Ба-Сассандра]]||[[Сан-Педро]]||26 440||2 037 628||77,07
|-
|4.||[[Денгеле]]||[[Одиенне]]||20 997||316 571||15,08
|-
|5.||[[Монтань]]||[[Ман (Кот-д’Ивуар)|Ман]]||16 782||1 334 387||79,51
|-
|6.||[[Фромаже]]||[[Ганьоа]]||6 903||772 368||111,89
|-
|7.||[[О-Сассандра]]||[[Далоа]]||15 242||1 535 137||100,72
|-
|8.||[[Лак (Кот-д’Ивуар)|Лак]]||[[Ямусукро]]||8 875||677 812||76,37
|-
|9.||[[Лагюн]]||[[Абиджан]]||13 323||5 336 658||400,56
|-
|10.||[[Марауэ]]||[[Буафле]]||8 698||791 689||91,02
|-
|11.||[[Муайен-Кавелли]]||[[Гигло]]||14 268||737 699||51,70
|-
|12.||[[Муайен-Комоэ]]||[[Абенгуру]]||6 921||561 853||81,18
|-
|13.||[[Нзи-Комоэ]]||[[Димбокро]]||19 242||895 405||46,53
|-
|14.||[[Саван]]||[[Корого]]||40 210||1 319 240||32,81
|-
|15.||[[Сюд-Бандама]]||[[Диво]]||10 677||972 144||91,05
|-
|16.||[[Сюд-Комоэ]]||[[Адиаке]]||7 252||656 150||90,48
|-
|17.||[[Валле-дю-Бандама]]||[[Буаке]]||28 518||1 538 484||53,95
|-
|18.||[[Вородугу]]||[[Сегела]]||22 166||536 012||24,18
|-
|19.||[[Занзан]]||[[Бондуку]]||38 251||999 586||26,13
|- style="background: #CCC;"
|  ||Барлығы||   ||322 921||21 967 721||68,03
|+
|}

{| class="wikitable" border="1" width ="60%" border = 2 align="center"
!colspan="3"|Көрші мемлекеттер
|-----
| width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік-батыс:''<br /> {{GIN}}
| width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік:''<br /> {{MLI}} 
| width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік-шығыс:''<br /> {{BFA}}
|-----
| width ="10&nbsp;%" align="center" | ''Батыс:''<br /> {{GIN}}
| width ="35&nbsp;%" align="center" | [[Сурет:Brosen windrose.svg|50px]] 
| width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Шығыс:''<br /> {{GHA}}
|-----
| width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік-батыс''<br /> {{LBR}}
| width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік:''<br /> [[Гвинея шығанағы]]
| width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік-шығыс:''<br /> {{GHA}}
|}
Кот-д’Ивуар экваторлық және субэкваторлық белдеуде, құрлыққа қарай сұғына, [[Нигер]] өзені алабына дейінгі өңірде орналасқан. [[Гвинея шығанағы]]ның жағалауы шамалы тілімделген, батыс жағалауы жар және жартасты, шығысы жайпақ және құмды келеді. Оңтүстігі төбелі жазық, солтүстігі үстірт (биіктігі 500 — 800 м), батыс бөлігін Нимба тауы (1752 м) алып жатыр. Территориясы Африка платформасындағы кембрийлік жыныстардан түзілген (батысында және солтүстігінде гранит, шығысында кристалл кәне тақта тас). Алмаз, марганец, алтын, боксит, темір кені, қалайы, колумбит кен орындары бар.<ref>[http://www.gouv.ci/ci_histogeo.php Géographie de la Côte d’Ivoire]</ref>

=== Өзендері ===
Елдегі ең ірі өзендері:
* [[Кавалли]]
* [[Сасандра]]
* [[Бандама]] 
* [[Комоэ (өзен)|Комоэ]]

Бірақ бұлардың біреуінде де кеме жүзбейді, себебі көптеген шоңғалдар мен жазғы құрғақшылық маусымдағы су деңгейінің төмендеуі кедергі жасайды.

=== Фаунасы мен флорасы ===
Кот-д’Ивуардың табиғи ландшафты соңғы кезде қатты өзгерген. Бұрын негізгі ландшафтты қалың ормандар құрайтын<ref>Rougerie, 1978,GR,p 171</ref>. 1920 жылдың көрсеткіштерімен салыстырғанда 2007 жылы орман массивтарының көлемі екі есе, яғни 6 000 000 гектарға азайған<ref>Rougerie, 1978,GR,p 173-192</ref><ref>La Côte d’Ivoire en chiffres, 2007,Eco,p 86</ref>. Қазіргі таңда ормандар мемлекет аймағының үштен бірін алып тұр.

Есесіне жергілікті фаунасы алауан түрлі. Көптеген омыртқалы, омыртқасыз, су жануарлары мен паразиттер саванна мен ормандарда кең таралған. Сүткөректілердің ішінде ең ірілері - пілдер мен сусиырдың екі биологиялық түрі. Алып орман қабаны, бөкендер мен енекелер, маймылдардың көптеген биологиялық түршелері, кеміргіштер және жыртқыштар (арыстан, леопард, мангусттар), құстардың, бауырмен жорғалаушылар мен жәндіктердің жүздеген түрлері - бұл да Кот-д’Ивуардың фаунасының толық тізімі емес. Өкінішке орай, күннен күнге Кот-д’Ивуардың фаунасының өкілдері азайып және жойылып бара жатқан түрлер тізімдеріне ілініп жатыр<ref>Rougerie, 1978,GR,p 207-214</ref>.

=== Қоршаған ортаны қорғау ===
Қоршаған ортаны қорғау мәселесі Кот-д’Ивуар министірлігінің басты қарастырылып жатқан жұмыстарының бірі. Қоршаған ортаны қорғау министрлігі, қалалық қауіпсіздік пен тұрақты даму, қоршаған ортаны басқару саясаты мен қорғалатын аудандардың жетілдіруін қамтамасыз етеді. Министірлік ормандарды түгелдей және кейбір сирек немесе жойылу қауіпі бар жануарларды қорғау алған. Жоспар бойынша жойылу үстінде тұрған жануарлардың ([[керік]]) популяциясын көбейту. Басшылықтың тағы бір бұрыннан келе жатқан мәселесі жануарларды сату, есептеулер бойынша 2002 жылы [[Абиджан]]да піл сүйегі 1554 кг сатылған.<ref>{{Lien web|langue=en|url=http://assets.panda.org/downloads/westafricanivoryreport.pdf|titre=More Ivory than Elephants: Domestic Ivory Markets in Three West African Countries|date=décembre 2003|auteur=Marianne Courouble, Francis Hurst et Tom Milliken|site=assets.panda.org}}</ref>

==== Қорғалатын аймақтар ====
{{main|Кот-д’Ивуардағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар тізімі}}
Кот-д’Ивуар Батыс Африкада ұлттық парктердің ең дамыған жүйелердің бірі бар. [[2008 жыл]]ы сегіз ұлттық парктер тұрақты жүйеге кірді<ref>{{Lien web|url=http://www.unep-wcmc.org/wdpa/designation2.cfm?Desig=1&country=CIV|site=unep-wcmc.com|éditeur=[[Programme des Nations unies pour l'environnement|UNEP]] et [[WCMC]]|titre=National Park}}</ref>, он бес ботаникалық қорлары, соның ішінде 300-ге жуық табиғи қорықтары ашылды.<ref>{{Lien web|url=http://www.unep-wcmc.org/wdpa/designation2.cfm?Desig=140&country=CIV|titre=Botanical Reserve|site=unep-wcmc.com|éditeur=Programme des Nations unies pour l'environnement et WCMC}}</ref>

[[Әлемдік мұра|ЮНЕСКО Әлемдік мұра]] тізімінде Кот-д’Ивуардың 4 нысаны бар ([[2012 жыл]]ғы мәліметі бойынша). Бұл тізімге нысандардың 3 табиғи критерийлар бойынша, ал 1 - тарихи критерийлер бойынша іліккен<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/criteria/|title=Критерии|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BlVTLwk6|archivedate=2012-10-29}}</ref>: 
* Маунт-Нимба табиғи резерваты — тізімге [[1981]], [[1982 жыл]]дары кірген<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/155 № 155] Кот-д’Ивуардағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар</ref>  
* Тай ұлттық паркі — [[1982 жыл]]ы<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/195 № 195]</ref>
* Комоэ ұлттық паркі — [[1983 жыл]]ы<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/227 № 227]</ref> 
* Гран-Басам — [[2012 жыл]]ы<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/1322 № 1322]</ref>

<gallery caption="Кот-д’Ивуардағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандары" gallery mode=packed>
File:Mont_Nimba_landscape.jpg|Мон-Нимба табиғи резерваты
File:NationalparkComoe4.jpg|Комоэ ұлттық паркі
Сурет:800px-Grand-Bassam.jpg|Гран-Басам тарихи қаласы
</gallery>

===Климаты===
Абиджанның климаты (оңтүстік аймақ):
{{Қаланың ауа райы
 | Жер_ілік = Абиджан
 | Орналасуы = left
 | Дерекнама = http://www.bbc.co.uk/weather/2293538<br />http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/africa/w_afr/abidjan_e.htm
 | Қаң_ор =        | Қаң_ор_ж-ш = 41
 | Ақп_ор =        | Ақп_ор_ж-ш = 53
 | Нау_ор =        | Нау_ор_ж-ш = 99
 | Сәу_ор =        | Сәу_ор_ж-ш = 125
 | Мам_ор =        | Мам_ор_ж-ш = 361
 | Мау_ор =        | Мау_ор_ж-ш = 495
 | Шіл_ор =        | Шіл_ор_ж-ш = 213
 | Там_ор =        | Там_ор_ж-ш = 53
 | Қыр_ор =        | Қыр_ор_ж-ш = 71
 | Қаз_ор =        | Қаз_ор_ж-ш = 168
 | Қар_ор =        | Қар_ор_ж-ш = 201
 | Жел_ор =        | Жел_ор_ж-ш = 79
 | Жыл_ор =        | Жыл_ор_ж-ш = 1959

 | Қаң_ор_мин = 23    | Қаң_ор_макс = 31
 | Ақп_ор_мин =24     | Ақп_ор_макс = 32
 | Нау_ор_мин =24     | Нау_ор_макс = 32
 | Сәу_ор_мин =24     | Сәу_ор_макс = 32
 | Мам_ор_мин =24     | Мам_ор_макс = 31
 | Мау_ор_мин =23     | Мау_ор_макс = 29
 | Шіл_ор_мин = 23    | Шіл_ор_макс = 28
 | Там_ор_мин = 22    | Там_ор_макс = 28
 | Қыр_ор_мин =23     | Қыр_ор_макс = 28
 | Қаз_ор_мин = 23    | Қаз_ор_макс = 29
 | Қар_ор_мин = 23    | Қар_ор_макс = 31
 | Жел_ор_мин = 23    | Жел_ор_макс = 31
 | Жыл_ор_мин =23.3     | Жыл_ор_макс = 30.2
}}

Буакедегі климат (орталық аймақ):
{{Қаланың ауа райы
 | Жер_ілік = Буаке
 |Орналасуы =left
 | Дерекнама = <ref>{{Lien web|url=http://monde.meteofrance.com/monde/climat?68991.path=climatstation%252F65555|titre=Climat du monde : Afrique, Côte d’Ivoire, Bouaké|éditeur=Météo France|consulté le=8 mars 2012}}</ref>
 | Қаң_ор =        | Қаң_ор_ж-ш =15 
 | Ақп_ор =        | Ақп_ор_ж-ш = 44
 | Нау_ор =        | Нау_ор_ж-ш = 90
 | Сәу_ор =        | Сәу_ор_ж-ш = 134
 | Мам_ор =        | Мам_ор_ж-ш = 140
 | Мау_ор =        | Мау_ор_ж-ш = 141
 | Шіл_ор =        | Шіл_ор_ж-ш = 105
 | Там_ор =        | Там_ор_ж-ш = 109
 | Қыр_ор =        | Қыр_ор_ж-ш = 199
 | Қаз_ор =        | Қаз_ор_ж-ш = 128
 | Қар_ор =        | Қар_ор_ж-ш = 34
 | Жел_ор =        | Жел_ор_ж-ш = 20
 | Жыл_ор =        | Жыл_ор_ж-ш = 1159

 | Қаң_ор_мин = 20    | Қаң_ор_макс = 33
 | Ақп_ор_мин =20     | Ақп_ор_макс = 34
 | Нау_ор_мин =21     | Нау_ор_макс = 34
 | Сәу_ор_мин =21     | Сәу_ор_макс = 33
 | Мам_ор_мин =22     | Мам_ор_макс = 33
 | Мау_ор_мин =21     | Мау_ор_макс = 31
 | Шіл_ор_мин = 20    | Шіл_ор_макс = 29
 | Там_ор_мин = 20    | Там_ор_макс = 29
 | Қыр_ор_мин =20    | Қыр_ор_макс = 30
 | Қаз_ор_мин = 20    | Қаз_ор_макс = 32
 | Қар_ор_мин = 21    | Қар_ор_макс = 33
 | Жел_ор_мин = 20    | Жел_ор_макс = 33
 | Жыл_ор_мин =20     | Жыл_ор_макс = 34
}}

Одиеннедегі климат (солтүстік-батыс аймақ):
{{Қаланың ауа райы
 | Жер_ілік = Одиенне
 |Орналасуы =left
 | Дерекнама = ANAM
 | Қаң_ор =        | Қаң_ор_ж-ш =8 
 | Ақп_ор =        | Ақп_ор_ж-ш = 15
 | Нау_ор =        | Нау_ор_ж-ш = 38
 | Сәу_ор =        | Сәу_ор_ж-ш = 82
 | Мам_ор =        | Мам_ор_ж-ш = 121
 | Мау_ор =        | Мау_ор_ж-ш = 168
 | Шіл_ор =        | Шіл_ор_ж-ш = 293
 | Там_ор =        | Там_ор_ж-ш = 365
 | Қыр_ор =        | Қыр_ор_ж-ш = 274
 | Қаз_ор =        | Қаз_ор_ж-ш = 155
 | Қар_ор =        | Қар_ор_ж-ш = 47
 | Жел_ор =        | Жел_ор_ж-ш = 16
 | Жыл_ор =        | Жыл_ор_ж-ш = 1573

 | Қаң_ор_мин = 18    | Қаң_ор_макс = 34
 | Ақп_ор_мин =18    | Ақп_ор_макс = 35
 | Нау_ор_мин =22     | Нау_ор_макс = 36
 | Сәу_ор_мин =23     | Сәу_ор_макс = 35
 | Мам_ор_мин =22     | Мам_ор_макс = 34
 | Мау_ор_мин =21     | Мау_ор_макс = 31
 | Шіл_ор_мин = 21    | Шіл_ор_макс = 30
 | Там_ор_мин = 21    | Там_ор_макс = 29
 | Қыр_ор_мин =20    | Қыр_ор_макс = 30
 | Қаз_ор_мин = 20    | Қаз_ор_макс = 31
 | Қар_ор_мин = 18    | Қар_ор_макс = 32
 | Жел_ор_мин = 16    | Жел_ор_макс = 33
 | Жыл_ор_мин =16     | Жыл_ор_макс = 36
}}

Климаты оңтүстігінде [[Экваторлық белдеу|экваторлық]], ылғалды, басқа жерінде [[Субэкваторлық белдеу|субэкваторлық]]. Оңтүстігінде ең ыстық айларының (желтоқсан — сәуір) орташа температурасы 27 — 28°С, салқын айларында (шілде—қыркүйек) 23 — 24°С; солтүстігінде 30° С (сәуір) және 25° С (маусым — қыркүйек). Жылдық жауын-шашын мөлшері 1300 — 2300 мм (теңіз маңы ойпатында), 1100 — 1800 мм (солтүстігінде). Жер беті ағын суларының торы жиі, бірақ өзендері шағын келеді. Оңтүстігіндегі қызыл-сары латеритті топырағында мәңгі жасыл [[Экваторлық орман белдемі|экваторлық орман]], солтүстігінде [[Саванналық ормандар|орманды саванна]] өседі.

==Экономикасы==
Кот-д’Ивуар — аграрлы ел. Өнеркәсібі мешеу дамыған. Экономикасында шетел (негізінен француз) капиталы үстем.<ref name=Apo>{{fr}} Accord politique de Ouagadougou</ref>

'''Басты артықшылықтары''':
* ауыл шаруашылығы сапалы дамыған: какаоның маңызды өндірушісі (әлемде бірінші) және кофе (әлемде үшінші).<ref>{{fr}} {{Lien web|url=http://www.ci.undp.org/docs/RNDH2004_12_05_2006.pdf  |titre=Rapport national sur le développement humain en Côte d’Ivoire 2004 : Cohésion sociale et reconstruction nationale|auteur= PNUD|année=2004|éditeur=|site=Site du PNUD Côte d'Ivoire|consulté le=27 avril 2008}}
</ref>
* Салыстырмалы жақсы инфрақұрылымы бар.
* Өсіп келе жатқан мұнай-газ өнеркәсібі, елеулі шетелдік инвестициялар.<ref>{{fr}} Loi -513 du {{date|1|août|2000}} portant constitution de la République de Côte d’Ivoire, Journal officiel de la République de Côte d’Ivoire, Abidjan, jeudi 3 août 2000, {{p.|529-538}}</ref>

'''Кемшіліктері''':
* тұрақсыздық.
* Білім беру инвестициялардың болмауы.
* Какао мен кофе тәуелді және құлдық еңбек.

Орта есеппен, соңғы жылдары мемлекеттік экономикасы тұрақты экономикалық өсімін көрсетуде жылына 2.5 - 3% (инфляцияны есептегенде<ref>http://www.interex.fr/fr/fiches-pays/cote-d-ivoire/accueil</ref>, ал [[2009 жыл]]ы Кот-д'Ивуар жан басына шаққандағы [[ЖІӨ]] 1,7 мың АҚШ долларын құрады, бұл нәтиже Қара Африкадан неқұрлым жоғары (аймақтағы 15-ші орын)<ref>Le Figaro économie du 13 octobre 2012</ref> стандарттар бойынша өте жоғары болып табылады. Халықтың 42% (2006 жылы) - кедейлікте өмір сүруде.<ref>{{cite web|url=http://www.mfw4a.org/cote-d-ivoire/cote-d-ivoire-financial-sector-profile.html |archiveurl=http://web.archive.org/web/20101022073819/http://www.mfw4a.org/cote-d-ivoire/cote-d-ivoire-financial-sector-profile.html |archivedate=22 October 2010 |title=Côte d'Ivoire: Financial Sector Profile |publisher=MFW4A.org |accessdate=6 December 2010}}</ref>

=== Ауыл  шаруашылығы ===
Ауыл шаруашылығында жерді қауымдық пайдалану сақталған. Көпшілік шаруашылықтарда маусымдық жалдамалы шаруа күшін пайдалану сақталған. Ауыл  шаруашылығында экспорттық дақылдар (кофе, какао, банан, ананас) өсірудің маңызы күшті. Кофе өнімін жинау және оны экспортқа шығару жөнінен дүние жүзінде 3-орын, какаодан 1-орын алады. Басты азық-түлік дақылдары — [[маниок]], [[ямс]], [[банан]], [[таро]] (оңтүстігінде), [[күріш]] (батысында), [[жүгері]], [[тары]], [[жер жаңғақ]] (солтүстігінде).

=== Өнеркәсібі ===
2009 жылы фермерлар $2.53 миллиард ақшаны какао мен кофе экспортынан өндірді.<ref>{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20131203101224/http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=132047606 |title=Ivory Coast Makes 1st Cocoa Export Since қаңтар |publisher=Associated Press via NPR |date=9 мамыр 2011 |accessdate=21 қаңтар 2014}}</ref><ref>{{cite news|last=Monnier |first=Olivier |url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-27/ivory-coast-san-pedro-port-sees-cocoa-exports-stagnating.html |title=Ivory Coast San Pedro Port Sees Cocoa Exports Stagnating |publisher=Bloomberg |date=27 наурыз 2013 |accessdate=21 қаңтар 2014}}</ref> 1968 жылдың басында елде 284 өнеркәсіп орны болды. Онда 26 мың адам еңбек етті (1967). Жалпы өнеркәсіп өнімі 1967 ж. 60 млрд., 1968 ж. 70 млрд африка франкісіне тең болды. Өнеркәсіп өнімінің жалпы құнының ішінде (%): тамақ және темекінің үлесі 26, энергетика 15, ағаш өңдеу 14, мата тоқу 11, металл өңдеу 8, химия, май 13, құрылыс материалдары 4, тау-кен өндірісі 3, басқа салалар 6. Алмас (1974 ж. 279 мың кар), марганец рудасы (51,5 мың т) өндіріледі. 1973 ж. 796 млн квт-сағ электр энергиясы алынды. 2 СЭС (Аяме I, Аяме II, жалпы қуаты 50 мың квт) және [[Жел электрлік стансасы|ЖЭС]] (Абиджанда, қуаты 32 мың квт, 1969) бар. 65 тақтай тілу зауыды бар; 1972 ж. 392 мың м³ тақтай дайындалды, бұның 50%-ке жуығы Еуропа және өзімен көрші елдерге экспортқа шығарылады. 2012 жылы 10000 фермерлар $105 милион пайданы какао экспорттаудан пайда көрді.<ref>{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/2013/02/13/rubber-ivorycoast-output-idUSL5N0BDB9S20130213 |title=Ivory Coast reaps more rubber as farmers shift from cocoa |publisher=Reuters |accessdate=21 қаңтар 2014 |date=13 ақпан 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ustr.gov/countries-regions/africa/west-africa/cote-divoire |title=Cote d'Ivoire &#124; Office of the United States Trade Representative |publisher=Ustr.gov |date=29 наурыз 2009 |accessdate=21 қаңтар 2014}}</ref> Автомобиль құрастыру, мұнай айыру, цемент зауыдтары, тоқыма комбинаты (Бвакеде) т. б. жеңіл және тамақ көсіп орындары бар.

=== Сыртқы сауда ===
[[Сурет:Tree map export 2009 Cote d'Ivoire.jpeg|thumb|right|200px|Кот-д'Ивуар экспортының пропорционалды түрде бйнеленгені.]]
Экспорт — 8,7 млрд долл. 2009 жылы — [[какао]], [[кофе]], орман, [[мұнай]], [[мақта]], [[банан]], [[ананас]], [[балықтар|балық]].<ref>Tuttle, Brad (23 September 2013), [http://business.time.com/2013/09/23/time-to-get-ready-for-a-smaller-hershey-bar "Time to Get Ready for a Smaller Hershey Bar?"] Business.time.com. Тексерілген 20 сәуір 2014.</ref>

Негізгі тұтынушылар — [[Нидерланд]] 13,9 %, [[Франция]] 10,8 %, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] 7,8 %, [[Германия]] 7,2 %, Нигерия 7 %, [[Гана]] 5,6 %.

Импорт — 6,5 млрд долл. (2009 жыл) — мұнай өндірістігі, алым-сату.

Негізгі тауар берушілер — [[Нигерия]] 20,8 %, [[Франция]] 14,2 %, [[Қытай Халық Республикасы|Қытай]] 7,2 %, [[Тайланд|Таиланд]] 5,1 %.

=== Туризм ===
Қолайлы климат, флора мен фаунаның алуан түрлілігі, [[Гвинея шығанағы]] әдемі құмды жағажайлар мен байырғы халықтары бірегей мәдениет: ел туризм саласын дамыту үшін қажетті жағдайлар тұтас жиынтығы бар. Туризм индустриясының белсенді дамыту [[1970 жыл]]ы іске асыру басталды және арнайы бағдарлама бойынша (инвестицияның 22% шетелдік инвестициялар болып табылады) [[1980 жыл]]ға дейін жұмыс істейді. 1980 жылдың соңына қарай, 170-тен астам қонақ салынды, оның аумағында сегіз туризм аймақтарын анықтады.<ref name=ne>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/C-te-D-ivoire-TOURISM-TRAVEL-AND-RECREATION.html www.nationsencyclopedia.com]</ref>

Туристердің көбісі Франциядан келеді. Кот-д'Ивуарға баруға паспорттар қажет. 91 күннен аз тұруға келетін болса виза талап етілмейді, алайда қарсы вакцинация туралы куәлік барлық шетелдік туристтерден талап етіледі. 2002 жылы АҚШ-тың Мемлекеттік департаментінің есептеуі бойынша күніне Абиджанда тұру үшін $160, ал Ямусукрода тұруға шамамен $ 98 керек екен. Қазіргі таңда Кот-д'Ивуарға ерекше сәулет өнері мен тіл үйірер тағамына және көрікті демалыс орындарын көруге баратындар саны күннен күнге артуда.<ref name=ne/>

=== Кәсіподақтас бірлестіктері ===
Кот-д'Ивуардың жалпы еңбекшілер бірлестігі ({{lang-fr|Union générale des travailleurs de Côte d'Ivoire}}, UGTCI). 1962 жылы құрылған, 100 мың мүшесі бар. Бас хатшысы – Ниамкей Адико ({{lang-fr|Adiko Niamkey}})

== Саясат ==
=== Саяси ұйымдар ===
Көппартиялық жүйе құрылған мезгіл: 2000 жылы 90 саяси партиялар мен бірлестіктер болған.<ref>{{fr}} Loi (Côte d'Ivoire) -4 du 28 mars 1959</ref> Олардыӊ арасында еӊ беделді Ивуарлық халықтық фронт болды, ИХФ({{lang-fr|Front populaire ivoirien}}, FPI). Басқаратын партия. 1983 жылы Францияда құрылды,1990 жылы ресмиленді.<ref>Wodié, 1996,id=FVW,p=78</ref> Төрағасы – Н'Гессан Аффи ({{lang-fr|Affi N'Gessan}}), бас хатшысы – Урето Сильвэн Миака ({{lang-fr|Sylvain Miaka Oureto}});<ref>La Côte d'Ivoire en chiffres, 2007,
id=Eco,p=19</ref> Кот-д'Ивуардыӊ демократиялық партиясы, КИДП ({{lang-fr|Parti démocratigue de la Côte d'Ivoire}}, PDCI). Партия 1946 жылы жергілікті Африканыӊ демократиялық бірігуі (АДБ) деген атпен құрылған. Жетекшілері – Бедье Анри Конан ({{lang-fr|Henri Konan Bedié}});<ref>{{fr}} Décret -115 du 6 mars 2008 modifiant et complétant le décret -314 du 6 octobre 2005 portant création de cinq cent vingt (520) communes</ref> Ивуариялық еңбекші партиясы, ИЕП ({{lang-fr|Parti ivoirien des travailleurs}}<ref>{{fr}} http://www.etat.sciencespobordeaux.fr/institutionnel/cotivoir.html#Processus%20démocratique Côte d'Ivoire, Situation institutionnelle|date=26 avril 2008</ref>, PIT). Социал-демократтардыӊ партиясы 1990 жылы заңдастырылды. Бас хатшысы - Водье Франсис (Srancis Wodié); Республикашылдардың бірігуі, ОР ({{lang-fr|Rassemblement des républicais}}).<ref>{{cite news |url=http://www.cnn.com/2010/WORLD/africa/11/10/ivory.coast.runoff/ |title=Ivory Coast postpones presidential runoff vote |author=Agnero, Eric |date=10 қараша 2010 |publisher=CNN |accessdate=11 қараша 2010}}</ref> Партия 1994 жылы КИДП-ның ыдырауының қорытындысында құрылды.<ref>{{fr}} Décret (Côte d'Ivoire) -97 du 5 mars 2008 portant création de cinquante-cinq (55) sous-préfectures</ref><ref>{{fr}} {{Lien web|url=http://www.cotedivoire-pr.ci/?action=show_page&id_page=274  |titre=Le processus de paix : Accords et résolutions|auteur=|année=|éditeur=|site=Site officiel de la Présidence de la République de Côte d'Ivoire|consulté le=26 avril 2008}}</ref> Солтүстік мұсылман аудандарында ықпалды. Жетекшісі – Уаттара Алассан Драман ({{lang-fr|Alassane Dramme Ouattara}}), бас хатшысы - Диабате Генриетта Дагба ({{lang-fr|Henriette Dagba Diabaté}}).

== Бұқаралық ақпарат құралдары ==
Француз тілінде шығарылатын БАҚ: күнделік газеттер «Ивуар-суар» ({{lang-fr|Ivoir-soir}} – «Ивуар-кеш») және «Вуа» ({{lang-fr|La Voie}} – «Жол»), апталық газеттер «Белье» (Le Bélier – «Овен»),«Демократ» (Le Démocrate – «Демократ»), «Нувель оризон» (Le Nouvel horizon – «Жаңа горизонт») и «Жен демократ» (Le Jeune démocrate – «Жас демократ»), апталық «Абиджан сет жур» (Abidjan 7 jours – «Абиджан бір аптада»), айлық газет «Алиф» (Alif – «Алиф») және т.б. Үкіметтік ақпараттық агенттілік- «Кот-д'Ивуардың баспа агенттілігі». 1961 жылы құрылған. Үкіметтік қызмет орыны «Ивуарийлік радиохабарлама және теледидар» 1963 жылы құрылған. «Кот-д'Ивуардың баспа агенттілігі» және «Ивуарийлік радиохабарлама және теледидар» Абиджанда орналасқан. 9000 Ғаламтор-қолданышулар бар.

==Транспорты==
'''Автожолдар'''
* барлығы — 80 000 км, соның ішінде
* қатты бетімен — 6500 км
* қатты бетінсіз — 73 500 км

'''Темір жолдар'''
* барлығы — 660 км

'''Әуежайлар'''
* барлығы — 35
* қатты бетімен — 7
* қатты бетінсіз — 28

== Оқу-ағарту ісі ==
[[Сурет:Ciensea.JPG|thumb|right|200px|Абиджандағы статистика және қолданбалы экономика ұлттық мектебінің  кіреберіс көрінісі]]
Білімі бар яғни суаты бар тұрғындар үлесі — 60 % ер, 38 % әйел (2000 жылғы мәліметтер бойынша). Халқы [[француз тілі]]нде сөйлейді 10 баланың 6-ы мектепке түспеген.<ref name="EarthTrends">{{cite web|url=http://earthtrends.wri.org/pdf_library/country_profiles/pop_cou_384.pdf |archiveurl=http://web.archive.org/web/20110511094511/http://earthtrends.wri.org/pdf_library/country_profiles/pop_cou_384.pdf |archivedate=11 мамыр 2011 |title=Population, Health, and Human Well-Being-- Côte d'Ivoire|work=EarthTrends|year=2003 |format=PDF |accessdate=6 December 2010}}</ref> Орташабілім алуға түскен оқушылардың көбісі ерлер.<ref name="education.stateuniversity.com">{{cite web |url=http://education.stateuniversity.com/pages/310/C-te-d-Ivoire-SECONDARY-EDUCATION.html |title=Côte d'Ivoire&nbsp;– Secondary Education |publisher=Education.stateuniversity.com |accessdate=20 маусым 2010}}</ref> Еуропа түріндегі алғашқы мектептерді XIX ғасырда француздар ашқан. Отаршылдық үстемдік кезінде халқының 90%-ы сауатсыз болды. 1960 жылдан Кот-д’Ивуар тәуелсіздік алғаннан бері оқу-ағарту жұмысына үкімет тарапынан зор мән берілуде. [[1960 жыл]]ы мемлекет бюджеттің 12,6 %-ы, ал 1969 жылы 24%-ы халыққа білім беру ісіне бөлінді. Мектептердің көпшілігі мемлекет қарамағында. Жеке адамдар қарауындағы мектептер негізінен католиктік миссияларда ғана.
Бастауыш мектептері 6 жылдық, оған 6 жастан қабылданады. Орта мектептері (лицей, классикалық және қазіргі колледждер) 7 жылдық, 2 циклді (4 және 3 жылдық). 1968/69 оқу жылында бастауыш мектептерде 431 мың, орта мектептерде 46 мыңнан астам оқушы болды. Кәсіптік дайындық бастауыш мектеп негізінде 4 және 7 жылдық техникалық лицейде жүзеге асырылады.<ref>[http://countrystudies.us/ivory-coast/41.htm Ivory Coast&nbsp;– The Economy], ''U.S. Library of Congress''</ref> Бастауыш мектеп мұғалімдерін орталау мектеп негізіндегі педогогикалық мектептер, орта мектеп оқытушыларын 1961 жылы ашылған жоғары педогогикалық мектеп даярлайды. 1964 жылы Абиджанда университет ашылды. 1968/69 оқу жылында университетте 2169 студент оқыды. [[Абиджан]]да этнографиялық музей бар.<ref name="EarthTrends"/>

== Денсаулық сақтау ісі ==
[[Сурет:Chucocody.JPG|thumb|right|200px|Кокоди университеттік ауруханасы]]
[[Сурет:CSUSokoura3.jpg|thumb|left|200px|Буаке төңірегіндегі қалалық денсаулық орталығы]]
Кот-д’Ивуарда Батыс Африканың басқа елдеріне салыстырғанда ірі денсаулық сақтау инфрақұрылымы бар<ref>La Côte d'Ivoire en chiffres, 2007,172 бет</ref>. Алайда, он тоғыз әкімшілік орталығынан тек қана екеуінде ірі республикалық маңызы бар университеттік ауруханалар бар. Олар: Абиджан (Кокоди, Treichville және Йопугоне ауруханалар) және Валлю-де - Бандамадағы Буакедағы аурухана. Қалған аймақтар шағын ауруханалар мен медициналық орталықтармен қамтамасыз етілген<ref name="ReferenceC">La Côte d'Ivoire en chiffres, 2007,Eco,173 бет</ref>.

Бұлардан басқа Буакеде және Абиджанда мамандарды дайындайтын әскери госпитальдар бар. Бұл жерде Manikro (Буаке) және Далоа аймақтарда жиі кездесетін [[алапес]] ауруын емдеп жұмыс жасайтын арнайы қызметкерлерді дайындайды және Бинжервиль психиатриялық ауруханасы бар.

Аталған ірі медициналық орталықтардан басқа да көптеген шағын және жеке медициналық нысандары бар. Батыс Африканың басқа елдерімен салыстырғанда жағдайы жақсы болғанымен, жалпы денсаулық сақтау саласы елде айтарлықтай дамымаған. Мәселен, осы күнге дейін 9908 адамға бір арнайы мамандырылған дәрігер, 2 416 адам үшін бір медбике, 2 118 тууға қабілетті әйелге 1 акушер келеді<ref name="ReferenceC"/>. 2010 жылғы есептеулер бойынша Кот-д’Ивуар әлем бойынша ана өлімі жағынан 27-ші орында тұр.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2223rank.html| website= The World Factbook | title= Country Comparison :: Maternal Mortality Rate | publisher= CIA.gov | accessdate= 12 ақпан 2015}}</ref>

Халық саны — 21,1 млн (2010 жылғы мәлімет).

Жылдық өсім — 2,1 %;

Туу көрсеткіші — 1000 адамға 32-ден;

Өлім — 1000 адамға 11-ден;

Сәбилердің қайтыс болуы — 1000-нан 118-і қаза болады екен.<ref name="afro.who.int"/> Кот-д'Ивуарда 100,000  адамға 12 дәрігерден келеді.<ref name="afro.who.int"/> Халықтың төрттен бір бөлігіне жуығы халықаралық кедейлік шегінен төмен өмір сүреді, тәулігіне $ 1,25.<ref>[http://hdr.undp.org/en/media/HDI_2008_EN_Tables.pdf ''Human Development Indices''], Table 3: Human and income poverty, p. 35. Тексерілген 1 маусым 2009.</ref> Әйелдердің 36%-ға жуығы жыныс мүшелері ауруымен аурады.<ref>{{cite web|url=http://www.who.int/reproductivehealth/topics/fgm/prevalence/en/|title=Female genital mutilation and other harmful practices|publisher=World Health Organization}}</ref>

Орташа өмір сүру — 41 жыл ерлерде, 47 жыл әйелдерде (2004 жыл);<ref name="afro.who.int">{{cite web|url=http://www.afro.who.int/en/countries.html |title=WHO Country Offices in the WHO African Region|publisher=World Health Organization|accessdate=20 маусым 2010}}</ref>

[[ЖИТС]] ауруымен ауыратындар  — 3,9 %-ды құрайды (2007 жыл). 19-45 жас аралығындағы адамдардың 3.20% бұл аурумен ауырады. Мұндай көрсеткіш әлемде 19-шы орынды алады.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2155rank.html|website= The World Factbook | title= Country Comparison :: HIV/AIDS - Adult Prevalence Rate | publisher= CIA.gov | accessdate= 12 ақпан 2015}}</ref>

== Мәдениеті ==
[[Сурет:Elephant african mask.jpg|thumb|right|200px|Жергілікті қолөнер]]
=== Архитектура ===
Дәстүрлі тұрғын үйлердің әр-түрлі  сәулеттік кескінге ие: 
* Оңтүстігінде-тіктөртбұрышты немесе шаршы тәріздес және ағаштан жасалғын болып келеді.
* Орталығында-балшықтан  жасалған тіктөртбұрышты немесе қырлары дөңгеленген болып келеді.
* Шығысында-тіктөртбұрышты,шатыры тегіс болып келеді.
* Батысында-дөңгеленген немесе саман тәріздес болып келеді.
Үйлердің сыртқы жағы жиі сары, қызыл және қара түстермен және геометриялық фигуралармен, құстардың, нақты және мистикалық жануарлар суреттермен қамтылған. Қазіргі заманғы қалалар темірбетон құрылымдар мен шыныдан жасалған сәнді қонақ үйлер мен супермаркеттерге айналды.

=== Музыка ===
Музыкалық аспаптарға: балафондар, барабанды тамтамдар, гитаралар, ксилофондар, шықырлағыштар, рожкалар, өзіндік арфалар және лютналар мен флейтадан тұрады.

=== Би ===
[[Сурет:Cizaouli.jpg|thumb|right|200px|Бетпердемен билеу]]
Кот-д'Ивуар өзінің ғажайып биімен де кең танылған. Билегендегі киген киімдері көз тартады. Билері еш бір біріне ұқсас емес. Түрлі қиын қимылдармен және акробатикалық трюктармен құрастырылған.

=== Кинематография ===
1960-шы жылдары дами түскен.Алғашқы фильм „Жалғыздық талқауында“ Т.Басори атты режиссер 1963 жылы түсірген. 1974 жылы кинемотографисттердің қауымы құрылды. 1993 жылы ивуариялық режиссер Адама Руамба „Исаның есімімен“ атты фильм түсірді. 2001 жылы „Аданггаман“ атты ивуариялық әйгілі режиссер Роже Гноана М'Бала фильм түсірді.

=== Тағам ===
Кот-д'Ивуар халқының мақтанышы ұлттық тағамдары болып табылады. Франция билігінің астында ұзақ уақыт бойы болғандықтан олар дәстүрлі тағамдарында өз ізін қалдырып кетті. Бұл тамаққа таңқалдырарлықтай дәм сыйлады. Бірақ жергілікті халықтың тамағы, азық-түлігі нағыз тамақ талғағышты да бей-жай  қалдыруы мүмкін емес. Атеке, Кеджи, Фуфу секілді тағамдардан дәмі тіл үйіреді.

== Спорт  ==
Спорттың көптеген түрі тәжірибеге алынған. [[Абиджан]]да, [[Ямусукро]]да және [[Сан-Педро]]да [[гольф]]тан түрлі практикалық алаңдар бар. Теңіз сулары және шағын мүйістерде жеткілікті дәрежеде спортпен шұғылдануға мүмкіндік береді. Мысалы спорттық балық аулау сондай-ақ, [[дайвинг]] және су асты балық аулау, [[серфинг]], желкенді спорт, [[виндсерфинг]], каноэ есу немесе жағажай-волейболы. Атқа міну және автомобиль спорты, [[мото-кросс]] деген сияқты экстремалды спорт та бар. Кот-д'Ивуарда гандбол, баскетбол, волейбол, регби, жеңіл атлетика және теннис тәжірибеге алынған.

=== Олимпиадалық ойындар ===
{{main|Кот-д’Ивуар Олимпиадалық ойындарда}}

=== Футбол ===
[[File:Cote d'Iviore NT 2010.jpg|200px|thumb|left|Футбол ұлттық құрамасы]]
Алайда футбол Кот-д'Ивуардағы спорт патшасы болып есептеледі. Ол үлкен жұртты құмарлататын ойын түрі. Бұл танымал спорт  елдің терең бөліктерінде кеңінен таралған. Тіпті әрбір қалалық және әр аудан өзінің Мараканасын ұйымдастырады (Кот-д'Ивуар Маракана 2012 және 2013  жылы  Ұлттар Африка кубогының чемпионы болды) Дамыған елдердің қатарында болмасада футболдан ешқандай елден кем түспейтін елдердің бірі. Футболдан әлем чемпионатына 2 рет қатысқан.
[[File:Didier Drogba 9248.JPG|150px|thumb|left|[[Дидье Дрогба]] Кот-д’Ивуар ұлттық құраманың капитаны]]

==== Кот-д’Ивуар Ұлттық футбол құрама командасы ====
{{main|Кот-д’Ивуар Ұлттық футбол құрама командасы}}
Кот-д’Ивуар Ұлттық футбол құрама командасы елді халықаралық матчтар мен футболдан турнирлерде ұсынады. Елдегі футбол ұйымының негізгі басқарушысы [[Африка Футбол Конфедерациясы]]ның қол астында бақылауда болады.

==== Африкалық ұлттар кубогі ====
Кот-д'Ивуар ұлттық құрама командасы Африкалық ұлттар кубогінің 2 рет жеңіп алған. Алғашында 1992 жылы, одан соң 2015 жылы Африкалық ұлттар кубогының жеңімпазы атанды. [[Манчестер Сити]] құрамасындағы ең танымал ойншылардың бірі [[Яя Туре]] қатысып өзінің құрамасына айтарлықтай демеу көрсетті.

== Шетелдік қарым-қатынас ==
<center>
{| style="background-color:#edffd9; text-align:left; width:100%;"
|+ '''Шетелдегі Кот-д'Ивуар елшіліктері'''<ref>{{fr}} {{Lien web|url=http://cotedivoire.ahibo.com/chefm.htm|titre=Шетелдегі Кот-д'Ивуар елшілері|auteur=|année=|éditeur=|site=Ahibo.com, actualités diplomatiques et internationales|consulté le=27 avril 2008}}</ref>
|-
|{{ZAF}}
|{{BEL}}
|{{COG}}
|{{ETH}}
|{{IRN}}
|{{MAR}}
|-
|{{SEN}}
|{{DZA}}
|{{BRA}}
|{{KOR}}
|{{FRA}}
|{{PSE}}
|-
|{{MEX}}
|{{CHE}}
|{{DEU}}
|{{BFA}}
|{{DNK}}
|{{GAB}}
|-
|{{ITA}}
|{{TCD}}
|{{AGO}}
|{{CMR}}
|{{EGY}}
|{{GHA}}
|-
|{{JPN}}
|{{NGA}}
|{{TUN}}
|{{SAU}}
|{{GIN}}
|{{ESP}}
|-
|{{CAN}}
|{{LBR}}
|{{GBR}}
|{{VAT}}
|{{CHN}}
|{{USA}}
|-
|{{IND}}
|{{RUS}}
|{{AUT}}
|{{MAR}}	
|
|}

{| style="background-color:#edffd9; text-align:left; width:100%;"
|+ '''Кот-д'Ивуардағы елшілік'''<ref>{{fr}} {{Lien web|url=http://cotedivoire.ahibo.com/chefm.htm|titre=Кот-д'Ивуардағы елшілік=|année=|éditeur=|site=Ahibo.com, actualités diplomatiques et internationales|consulté le=27 avril 2008}}</ref>
|-
|{{ZAF}}
|{{BEL}}
|{{COG}}
|{{ETH}}
|{{IRN}}
|{{MAR}}
|-
|{{SEN}}
|{{DZA}}
|{{BRA}}
|{{KOR}}
|{{FRA}}
|{{PSE}}
|-
|{{MEX}}
|{{CHE}}
|{{DEU}}
|{{BFA}}
|{{DNK}}
|{{GAB}}
|-
|{{ITA}}
|{{TCD}}
|{{AGO}}
|{{CMR}}
|{{EGY}}
|{{GHA}}
|-
|{{JPN}}
|{{NGA}}
|{{TUN}}
|{{SAU}}
|{{GIN}}
|{{ESP}}
|-
|{{CAN}}
|{{LBR}}
|{{GBR}}
|{{VAT}}
|{{CHN}}
|{{USA}}
|-
|{{IND}}
|{{RUS}}
|{{AUT}}
|{{MAR}}
|{{CZE}}
|-
|{{TUR}}
|{{GRC}}
|{{THA}}
|{{MYS}}
|{{KWT}}
|{{MLI}}
|-
|{{NOR}}
|{{CUB}}
|{{PRT}}
|{{NER}}
|{{KEN}}
|}
</center>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер|2}}

{{Countries of Africa}}

{{Ислам Әріптестік Ұйымы}}
{{Member states of the African Union}}
{{Оңтүстік Атнлантика Бейбітшілік және Ынтымақтастық Зонасы}}

{{WTO}}

{{Жақсы мақала}}

[[Санат:Африка Одағына мүше мемлекеттер]]
[[Санат:Француз тілді елдер]]
[[Санат:Кот-д’Ивуар]]
[[Санат:Африка елдері]]