Араб тіліндегі Қазақстан туралы деректемелер бетінің бастапқы мәтінін қарау


== Араб тіліндегі Қазақстан туралы деректемелер ==
[[Араб тілі]]ндегі Қазақстан туралы деректемелер- араб тіліндегі тарихи-географиялық әдебиетте 8-15 ғасырлардағы Қазақстан жерін мекендеген халықтар мен тайпалардын  тарихын,әсіресе , моңғол шапқыншылығы кезеңін зерттеуге қажетті , бағалы деректемелер мол. Араб халифаты заманында арабтардың шығысты жаулап алып, [[мұсылман]] синкретикалық мәдениеті мен ислам дінін таратып, мұсылман дүниесіне шалғайдағы кейбір аймақтармен сауда қатысын дамытуының нәтижесінде көрші және жырақтағы елдерден де мәліметтер жинайды. Араб орта ғасыр тарихнамасының Қазақстан аймағына құштар болуы,біріншіден , арабтарға Орта Азиядан жаулап алған жеріне билігін нығайтуға,екіншіден қазақ даласын мекендеген көшпелі жауынгер тайпалардың шабуылынан сақтануға қажет болды.

== Қазақстан халықтары туралы ертеректегі деректер ==
Қазақстан халықтары туралы ертеректегі деректер араб тіліндегі классикалық тарихи шағармалардан белгілі еді. Әл-Балазури (9ғасыр) мен [[ат-Табари]]дың (9 ғасыр) шығармаларында 7 ғасырдың басы мен 8 ғасырда арабтардың басқыншылығына  қарсы күрескен  [[Орта Азия]] мен [[Қазақстан]] халықтары  туралы маңызды мәлімет ұшырастырамыз. Арабтардың  Онтүстік Қазақстаның кейбір аймақтарына  асаған жорықтары да айтылады. Әл-Балазуридың (шыққан тегі ирандық) "Жорық кітабының" ("Китаб футух әл булдан")  соңғы тарауында  арабтардың Хорасан мен Орта Азияны жаулап алуы жазылған, "Пайғамбарлар мен патшалар тарихынан " ("Тарих ар-русул уа-л-мулук") жазған ат-Табари да ирандыққ болған.  Ол жан-жақты білім алған ,халифаттың әр-түрлі қалаларына саяхат жасаған, ақырында ол Бағдатқа орнығып, ғұмырын ғылымға арнаған.  Оның бізге еткен ықшадалған еңбегінде арабтарға дейінгі халықтардан мағлұмат беріліп , [[Халифат]]тың  тарихы жылнама ретінде баяндалды.

== Әл-Жаһиз ==
Ат-Табаридың замандасы,бағдаттық әл-Жаһиз(9 ғасыр)  энциклопедиялық білімдар адам болған. ол - "Түркілердің лайықты қасиеттері" (" Манақиб әл-атрак")  деген кітабында Қазақстандағы көшпелі түркі тайпаларының этнографиясын тұңғыш рет сипаттаан ғалым. Әл-Жаһиз Аббасит әулеті халифтары ұландарының  сапындағы түркі сарбаздары жайлы білетін араб оқырмандарын қызықтыратын тақырыптарды таңдады. Ол арабтың қала тұрғындарын таңдандыратын түріктің жауынгерлігін , олардың әдет-ғұрыпын жазды.  Бұл жәйіттер халифат төңірегіндегі  саяси топқа , әсіресе, түркі мәселесімен  иі айналысатын Абас әулетінің  уәзерлеріне де қажет еді.

== Түркілер туралы мәліметтер ==
Түркілер туралы оның ішінде, жиі айтылатын түркі тайпалары (тоғыз, [[оғыз]], қарлұқ ,  [[қимақ]] , [[қыпшақ]] , азкиш, [[түргеш]] т.б.) жөніндегі мәліметтер 8 ғасыр деректемелері болуы ықтимал. Ибн Хордадбек  еңбегімен жазылу тәсілі ұқсас  шығарма әл-Яқуби (9 ғасыр) мен Құдама ибн Жафар (10 ғасыр) жазбалары. Қазақстан түркілері жайындағы тарихи этногр. кең ауқымды  материал тарихшы-географ әл-Якубидің (11 ғасыр) "Елдер кітабы" ("Китаб әл-бұлдан") деген геогрфиялық шығармасында бар. Бұл еңбегіне қарап  оның жан-жақты  хабардар екенін , әрі оның жазбаларында дерек әлде қайда нақты  екені байқалады. Оның, әсіресе ,оғыз, қарлұқ, қимақ, қырғыз. тоғызозық. мемлекеттері туралы мәліметтері аса маңызды.

== Закрия әл-Казвини ==
Закрия әл-Казвини [[Ирак]]та туған . [[Дамаск]]іде,[[Мосул]]да өмір сүрген. Ол бірімен бірі кіндіктес 2 тарихи-географиялық шығармасымен танымал. Оның алғашқасы  "Жаратылыс ғажаптары" , 2-сі "Қалалар ескерткіші" деп аталады. Осы 2 кітапта  9-10 ғасырлардағы бүгінгі ''Қазақстан жерін мекендеген түркі тілдес оғыз қарлұқ ,жікіл ,қимақ тайпалары'' жөнінде тарихи-этнографиялық деректер жинақталған.

==Қазақстан туралы жазған араб географ-тарихшылары ==

* Әл-Балазури
* [[Әт-Табари]]
* Закария әл-Қазвини
* Әл-Жаһиз 
* Әл-Якуби
* Құдама ибн Джафар
* [[Ибн әл-Асир]]
* Ад-Димашка
* Әл-Маруази
* Исхақ ибн әл-Хұсайын
* Ибн Хордадбек
* [[Әбу Дулаф]]
* [[Ибн Халдун]]
* Ибн әл-Фурат
* [[Тамим ибн Бахр]]
* Әл-Факих<ref>"Қазақ ССР" 3-том энциклопедия</ref>


== Дереккөздер ==
<references/>

[[Санат:Қазақстан тарихы]]