Биік тау белдеулері бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Биік тау белдеулері ''' – [[Қазақстан]]ның шығыс және оңтүстік-шығыс бөлігіндегі [[Алтай]], [[Сауыр – Тарбағатай]], [[Жетісу]] (Жоңғар) Алатауы, [[Тянь-Шань]] тауларына тән биіктік белдеулілігі. [[Қазақстан]] тауларында Биік тау белдеулері [[Алтай]] тауынан оңтүстіктегі Батыс [[Тянь-Шань]]ға қарай біртіндеп биіктей береді. Тау орманы Оңтүстік Алтайда 700 – 900 м, [[Жетісу Алатауы]]нда 900 – 1100 м, Іле Алатауында (Тянь-Шаньда) 1200 – 1400 м биіктікте өседі. Бұл таулы өлкенің [[география]] орнына, ендігіне, биіктігі мен беткейлерінің сипатына, ылғалды желдің мөлшеріне, т.б. байланысты. [[Алтай тауы]]на [[Сібір]] мен батыстан келетін ылғалды [[жел]], Тянь-Шань тауларына [[Ауғанстан]] мен [[Иран]] жақтан соққан аңызақ жел әсер етеді. Сондықтан Қазақстан тауларындағы Биік тау белдеулерінің өз ерекшеліктері (топырағы, өсімдігі мен [[жануарлар]] дүниесі) бар. Айналасындағы жазықпен салыстырғанда тау табиғатының өзгеше болуына температураның биіктеген сайын суынып, ылғалдылықтың көбеюі ықпал етеді, оның [[климаты]]ндағы айырмашылықтың себебі осында. Қазақстан тауларында 6 Биік тау белдеулері бар. Бұл биіктік белдеулер тек Іле Алатауында ғана түгел кездеседі, басқа тауларда 5 белдеу бар, яғни альпі шалғыны белдеуі болмайды. [[Тау]] етегіндегі шөлейт белдеу [[Іле Алатауы]],[[Жетісу]] (Жоңғар) [[Алатауы]] және Оңтүстік [[Алтай]] тауларының етегінде анық байқалады. Ол Алтайдың солтүстің-батысында далаға, Тянь-Шаньның батысында шөлге ұласады. Бұл белдеудің абсолютiк биіктігі 1300 м, негізінен [[кайнозой]]дың лëсс-құмдақ шөгінділерінен түзілген, еңіс келген [[жазық]]. Климаты [[шөлейт]], қысы жылы, жазы ыстық, жауын-шашын мөлш. 200 – 300 мм. Өсімдігі селдір, сұр топырақта [[қау]], [[жусан]], [[бетеге]], бұйырғын, [[итсигек]], баялыш, [[ебелек]], теріскен өседі. 
=='''Табиғат'''==
===климат===
:Климаты қоңыржай континенттік, жауын-шашын мөлшері 400 – 600 мм. Қоңыр топырақты және шіріндісі мол қара топырақты келеді.
===жануарлар,өсiмдiктер===
:Мұнда тышқан, тасбақа, [[жылан]], [[кесіртке]], шаян, қарға, [[қарақұс]], түлкі мекендейді. Тау етегіндегі шөлейт белдеуді шаруашылық қажетіне бейімдеу оның ландшафтын мүлде өзгерткен, сондықтан оны «мәдениетті белдем» деп те атайды. Таудың дала белдеуі 1000 – 2000 м биіктік аралығында, әлі бекімеген шөгінділер мен палеозойлық тау жыныстарынан құралған.Дала өсімдігі, шалғын, бетеге, қау, жоңышқа, т.б. өседі. Таудың шалғынды орман белдеуі Оңтүстік [[Алтай]], [[Жетісу]] (Жоңғар) және [[Тянь-Шань]] тауларында 800 – 1300 м-ден 2800 м-ге дейінгі биіктік аралығында жатады. Бұл таулардың беткейлері өзен аңғарларымен қатты тілімденген. Жауын-шашын мол, жылдық орташа мөлш. 800 – 1000 мм. Орман көбіне таудың солт. беткейінде өседі. Орманды белдеудің етек жағын ала жалпақ жапырақты [[алма]], [[өрік]], [[жаңғақ]], ақ қайың, [[терек]] ағаштары және шалғын, ал жоғары жағын ала пихта, қарағай, шырша өседі. Бұл белдеуде қасқыр, [[борсық]], [[түлкі]], [[тиін]], [[қоян]], т.б. мекендейді. Таудың субальпілік белдеуі орманды белдеуден жоғары жатады. Алтайдың солтүстік-батысында 2000 м, оңтүстік-шығысында 2400 м, Тянь-Шань тауларында 3000 м биіктіктен басталады. Алтайдағы бұл белдеуде Алтай қарабас шалғыны, манжетка, аю балдырған, түлкіқұйрық, тарғақ шөп өседі. Одан жоғары мүк пен қына өсетін тырбық, қисық бұталар, Түркістан аршасы кездеседі. Ал [[Жетісу]] (Жоңғар) Алатауының осы биіктігінде тау шалғыны бар. Таудағы альпілік белдеу Солтүстік  [[Тянь-Шань]] тауларында 2800 – 3200 м биіктікте. Топырағының шіріндісі мол (12 – 15%), альпілік шалғын хош иісті сан алуан гүлге бай. Шөбі малға жұғымды жайлау. [[Алтайда]], [[Жетісу]] (Жоңғар) Алатауында бұл биіктікті нивальдық белдеу алып жатыр. Нивальдық белдеу (мәңгілік қар белдеуі) Солтүстік Тянь-Шань тауларында 3200 м-ден 5000 м-ге дейінгі аралықта. [[Жер бедері]] биік шың, жартасты, құлама болып келеді. Беткейлерін үйме қорым тас, көп жылдық [[мұз]] бен [[қар]] басып жатады.
<ref name="source1">Қазақ Энциклопедиясы</ref>
== Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:География]]


{{stub}}