Экскурсиядағы көрсету

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет

Сурет:Tour Guide and outside wall painting.jpg
Экскурсовод көрсету үстінде

Көрсету бұл экскурсияның ең маңызды элементi (оның көрермен негiзi). Көрсету – дөлел принциптi iске асырудың процессiнің көрнекi әдiсi, бiр уақытта экскурсиялық объектпен немесе бiрнеше объекттермен танысу процессi (мысалы,архитектураның ескерткiшi немесе сәулеттiк ансамбльмен). Көрсету экскурсоводтың заттың мәнiнiң анықталу бағытталған (немесе әсерлердiң сомасы) әсерi сияқты қарала алады. Жалпы алғанда, экскурсовод - бұл процесстiң жетекшiсi, бiлiктi маманы болып табылады, иемденушi кәсiби ұста. Ұқсас мамандықтар: гид, тарихшы, мәдениет танушы, этнограф және мұражай қызметкері. Осы маман иелері география, тарих және мәдениеттен хабардар болулары керек. Экскурсоводтар бiр-бiрiнен бiлiмдерінің нақтылы мамандық салалары бойынша айырмашылығы болады және сол уақытта олардың барлығы мұндай сұрақтарда бірдей, экскурсиялардың жүргiзу әдiстемесiнiң бiлiмі сияқты, педагогикалық ұста және таныстыру процессте топқа басшылық ету. Экскурсовод - экскурсия басшысы болып табылады. Ал мұражайларда онда көретілген кез-келген объект туралы мағлұмат беретін адам болып табылады. Әдетте экскурсовод мағынасы кең болады: ол экскурсия маманы; оны ұйымдастырушы; оны жүргізуші және т.б.<ref>http://dic.academic.ru</ref>.

Көрсету үшiн шарттар

Экскурсиялық объекттердiң эффектiлi көрсетуi нақтылы шарттар талап етедi. Көрсетудi шарттың ұғымдарына төмендегідей болып көрінеді:

а) көрсетудi дұрыс таңдаулы нүктелер;

б) уақыт, көрсету үшiн пайдалырақ;

в) экскурсанттардың объекттер, алыс тақырыптарынан ықылас алаңдату мүмкiндiгi;

г ) объекттердiң көрсетуiнде әдiстемелiк қабылдау экскурсанттардың қолдану қозғалыстары ретiнде;

д ) бiлу және экскурсоводтың дағдылары;

е ) объекттердiң бақылауына экскурсанттарының дайындығы.

Сәулеттiк объекттердiң көрсетудi ерекше шарттары бар болады. Мысалы, сәулеттiк ескерткiшті көрсете отырып, фасадтан оған жақындау керек емес болғанында, өйткенi экскурсанттардың ескерткiшiнiң қабылдауы жазықтық және әдемi болады, сәулеттiк емес.

Экскурсоводтың объекттiң көрсетуiнде әсерлерiнiң тiзбегiнiң шамамен схемасы

Экскурсоводтың объекттiң көрсетуiнде әсерлерiнiң тiзбегiнiң шамамен схемасы:

1. Анықтау: экскурсовод экскурсанттарға қандай объект көрсетіліп тұрғаны анықталады;

2. Мiнездеме: экскурсовод объекттi өзiменмен ұсынатынын ұғындырады;

3. Жасау мақсаты: экскурсовод объекттiң тағайындауы туралы айтады;

4. Экскурсиялық талдау, салыстыру: экскурсовод жеке объекттiң бiр бөлiктерiн қарайды;

5. Мәлiмет: экскурсовод ескерткiш, ғимараттың сәулетшiсiнiң авторын атайды;

6. Тарихи оқиғаның бағасы: экскурсовод оның объектке қатысты оқиға туралы айтады.

Экскурсиядағы көрсетуді бiрлестiретiн екi жақты процесс болады:

а) жетекшiнiң белсендi әрекеттерi (экскурсовод), қабылданатын объекттердiң сезгiш мәнiнiң анықталуна бағытталған;

б) экскурсанттардың белсендi қызметi (объекттердiң бақылау, зерттеу, зерттеуi).

Экскурсияларда көрсету - объекттердiң көрермен мәлiметiнiң шығаруын көп жоспарлы процессi, нақты мақсатпен экскурсанттардың әсерi уақытында нақтылы тiзбектерде өндiрiп алатын процесс. «Көрсету» термині белгiлi түсiндiрмесi болмайды. Арнайы термин сияқты экскурсионисттер ғалымдарымен тұрмысқа енгiзiлген және экскурсиялық iс бойынша әдiстемелiк әдебиетте кең қолданылады. «Көрсету» және «демонстрация» терминдерi сөздiктерде бiрдейленедi.

'''Демонстрация''' зат немесе құбылысты топтық қабылдауға қандай болмасын өлшеулi ашық көрсету сияқты бейнеленедi, бұл топпен (экскурсанттар, студенттер, оқушылар) шолып өту үшiн ұсынатын объект нақтылы тұлғаның әсерi.

Объекттiң көрсетуi - бұл экскурсоводтың және экскурсанттардың нысананы көздейтiн әсерлерi жүйесi, бiлiктi маманды басқаруы астында объекттерді бақылауы. Көрсету объекттердiң талдауы, экскурсанттардың белсендi өзiндiк жұмысын ойлайды. Көрсетудің ерекшелігі - қарап отырылған объектіні тауып, оның сапасын ашып, анық қылып жасау мүмкіндігі, елеусіз бір көргенде оны анық қылып жасау. Көрсету адамның мұндай әсерлерiнен өседi: пайымдау (созерцание) және тексеру (осмотр) ретiнде. Егер ешкім пайымдау және тексеру объектсін көрсетпесе, жетекшiнi болмаса, онда көрермен қатарының заттарының қабылдауларын дәртсiздiгі пайда болады. Тексеру және көрсетудiң айырмашылығы, адам тек қана ескерткiштiң кескiн-келбетiмен тексеруде қабылдайтын тұрады. Көрсетуде ол тек ескерткiшті ғана емес, экскурсоводтың арқасында әртүрлi тараптар, бөлiк, объекттiң сыртқы ерекшелiктерi танып бiледi, олардың талдауда араласады.

Экскурсиядағы көрсету үш элементтердiң сомасы болып табылады:

- экскурсанттарының объектілерді дербес бақылауы;

- экскурсанттардың [[экспонаттармен танысулары «экскурсоводтың портфелінен»;

- экскурсоводтың басшылығымен басқа қабылдауларды көрсетуi (мысалы, көрсетудiң объекттерiнiң тарихи экскурсиясындағы әртүрлi дәуiр қалаулы ғимараттар болып табылады).

Объекттiң сюжеттi және сюжетсiз көрсетуi бар болады. Өнердегi сюжеттi шығармалары тарихи және тұрмыстық жанрларға жатады. Әсем көрiнiс, натюрморт және портрет бұл турасында, онда олар сюжеттер болмайды.

Экскурсиядағы көрсетудің есептерi

Сурет:United Nations Tour Guide by Aliza Amlani Commons.jpg
Экскурсовод объектіні көрсетуде

1 ) экскурсанттардың алдында болатын экскурсиялық объекттерді көрсету;

2 ) жоқ болған объекттерді көрсету (тек қана сақталынған фотосуретте немесе суреттерде);

3 ) осы орында болған тарихи оқиғаны оның көрермен суретiн құрып көрсету;

4 ) осы орындарда болған тарихи қайраткердiң әсерiн көрсету (жазушы, суретшi, қолбасшы);

5 ) объектiні ол түсiндiрiп жатылатын оқиғаның мерзiмiне болатындай қарай көрсету.

Экскурсиядағы көрсетуiнiң ерекшелiктерi

Көрсетудегі белсендiлiк. Көрсету бұл табиғаттың ескерткiштерi немесе адамның қол жасалған шығармалармен енжар емес сүйсiну, ол объекттердiң нысананы көздейтiн бақылау. Бұл талдау экскурсиялық әдiстеме арқылы сезгiш көмегiмен қабылданады, экскурсоводтың белсендi әрекеттерi және экскурсант талап ететiн процесс.

Көрсетудiң логикалық тiзбегі. Әрбiр келесi объект экскурсияларда тақырыптың ашылуында баспалдақ болып табылады. Бұл жағдайлар басқа объекттердiң арасында осы объекттi орынды анықтайды. Объекттердiң көрсетудi қисындылық, байланысы нақтылы тiзбектермен өзара қамтамасыз етiледi.

Көрсетуде басшылық ететiн мән. Экскурсия көрсетусiз бола алмайды. Көрсету алғашқы болу жағдайлар сол, олардан көмегімен әңгiменi мысал келтiреді. Объекттер экскурсияның көпшiлiктерi үшiн экскурсовод ұсынылған жағдайлардың көрермен дәлелiнiң жалғыз дәлелдерiмен болып табылады.

Көрсетудi анықтайтын рөл. Көрсету экскурсиялар жағдайлардың көпшiлiгiнде әңгiме болады. Бұл формуланың тууына келтiрдi: «көрсетуден әңгімеге». Экскурсиялар негiзі көрермен қабылдаулары және басқа сезiм мүшелерiнiң қатысу алған әсерлер болып табылады. Олар әңгiменiң басына қызықтырулармен қызмет көрсетедi. Көрсету және әңгiме бiр қатар жағдайда бiр уақытта қолданылады, бiрақ әңгiме кейде көрсету алдында болады.

Көрсету сюжеттiлiгі. Экскурсиядағы объектiнiң көрсетуi сюжеттi сипатты әдетте тасысады. Экскурсиядағы сюжетi өзiмен-өзi нелiктен бейнелеу өнерiнiң шығарма болғанын көп қосқан. Ол үшiн әсерлердiң жиынтығы, тарихи оқиға, өмiрдiң жүрiсi және мәдениеттiң ұстасының қызметi, мемлекеттiк қайраткердiң көрсетуi тән. Тақырыптық экскурсияларда көрсету және әңгiменiң элементтерiн бiрлестiретiн айқын сюжеттi сызық қаралады. Мәдениеттiң ескерткiшi, үй-жай, тарихи орын әдетте мемлекеттiң тарихы бар олардың байланысы көрсетудi объект арқасында болып табылады, оқиғалармен не бiр<ref>Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2002.</ref>.

Дереккөздер

<references/>