Сомбреро галактикасы
Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет
Сомбреро галактикасы (Messier 104, ағылш. M 104, NGC 4594, қаз. Мессье 104, М104, "Шиқалпақ галактикасы" деп те атауға болады, "сомбреро" Мексикалық қалпақ үлгісін көрсетеді) — Бикеш шоқжұлдызындағы Sa-Sb түріндегі спиралді (үйрілмелі) галактика есептеледі. Оның жарқырауы +8.7, жерден 28 млн жарық жылы қашықтықта орналасқан. Бұл галактиканың диаметрі шамамен 50 000 жарық жылы, үлкендігі Құс жолы галактикасының 30％ -шамасында.
Астрономдар алғашында оны сақинасы кішкентай, нәзік спиралді галактика деп түсінген болатын. Бірақ Спитцер ғарыш телескобы түсірген суреттерге негізделгенде, айналасындағы "қалпақ жиегі жолағы" бұрынғыдан әлдеқайда ауқымды эллипис галактика екендігі мәлім болды.<ref>[1] Famous Sombrero Galaxy Shows Surprising Side</ref> Бұл галактиканың жұлдыз шамасы +9.0 болып, жай телескоптармен де байқауға болады. Кейбіреулердің айтуынша, Сомбреро галактикасы Құс жолының 10 млн мегапарсек (megaparsecs) радиусы аумағы ішіндегі ең жарық галактика есептеледі екен.<ref name="Karachentsev2004">Үлгі:Cite journal</ref>
Ол өзегінде Қара құрдымы бар, жарқырауы күшті алып галактика есептеледі. Оның әсіресе экваторға жақын аумағында жұлдызара тозаңнан құралған қараңғы өңір бар. Оның келбеті көркем болғандықтан көптеген обсерваториялардың, тіпті кейбір арнаулы сурет түсіретін астроәуесқойлардың маңызды нысанына айналған.
Мазмұны
Байқалуы
Ол 1781ж. 11 мамырда Мессьенің бақылауы барысында тұңғыш рет тіркелді және ол Мессье екінші рет жасаған Галактикалар мен Тұмандықтар тізіміне енді.
Ол сондай-ақ ең алғаш байқалған жарығының қызылға жылжуы өте күшті аспан денесі есептеледі. Лоуэлл обсерваториясының жетекшісі V.M. Slipher-дің 1912 жылғы өлшеуі арқылы ол секундына 1000 км жылдамдықпен бізден барынша алыстап барады.
Ядросы
Сомбреро галактикасының (М104) ядросы зерттеулер арқылы Атқылау ядросы төмен ионданған өңірден (АЯТИӨ, немесе LINER, Low ionization nuclear emission region) құралғаны мәлім болды.<ref name="hoetal1997">Үлгі:Cite journal</ref> Өзек өңірден ионданған газдар байқалады, тек олар әлсіз ионданған (яғни, атомдар тек аз санды электрондарын ғана жоғалтқан). Ионданған газдардың энергиясы әлі де таласты тақырып болып келеді. Кейбір бұл түрдегі галактикалардың энергиясы жұлдыз қалыптасу өңіріндегі өте ыстық жас жұлдыздардан келсе, кейбірінде энергияны галактика өзегі қамдайды (әсіресе аса алып қара құрдымы бар өңірден келетін энергия). Инфрақызыл спектроскопияны бақылау арқылы Сомбреро галактикасының өзегінде жұлдыз пайда болу әрекеті байқалмады. Бірақ бір Аса алып қара құрдым бар екені расталуда. Ол Сомбреро галактикасының газының иондануын энергиямен қамдап жатса керек.
Өзегіндегі Қара құрдым
1990 жылы John Kormendy басшылығындағы зерттеу тобы аталған галактика өзегінде аса алып қара құрдым бар екенін анықтады.<ref name="kormendyetal1996">Үлгі:Cite journal</ref> Аталған топ CFHT телескобы мен Хаббл ғарыш телескобының спектроскоптық деректеріне негізделіп, бұл галактиканың ядросының массасы күн массасының 1 млрд есесіндей (109Mʘ) үлкен болғанда ғана (аса алып қара құрдым шамасында) бұл галактиканың ядросындағы жұлдыздар өзгерісінің жылдамдығын оң түсіндіруге болады деп есептеді. Бұл жақын галактикалар арасында мөлшерленген ең алып Қара құрдым есептеледі.
Синхротронды сәулелену
Радио және рентген толқын ұзындығы өңіріне сай Сомбреро галактикасының өзегіндегі синхротронды сәулеленуі күшті екені байқалады.<ref name="debruynetal1996">Үлгі:Cite journal</ref><ref name="hummeletal1984">Үлгі:Cite journal</ref><ref name="theanetal2000">Үлгі:Cite journal</ref><ref name="dimatteoetal2001">Үлгі:Cite journal</ref><ref name="pellegrinietal2002">Үлгі:Cite journal</ref><ref name="pellegrinietal2003">Үлгі:Cite journal</ref><ref name="krauseetal2006">Үлгі:Cite journal</ref> Синхротронды сәулелену әдетте жоғары жылдамдықтағы электрон күшті магнит өрісі өңірінен өткендегі тербелістен пайда болады. Бұл құбылыс қозғалыстағы галактика өзегінде біршама жалпыласқан. Галактика ядросындағы кейбір синхротронды сәулелену уақытқа сай өзгергенімен, Сомбреро галактикасының радиомагнитті сәулеленуінің қарқын өзгерісі 10-20% шамасында.
Толық айқындалмаған субмиллиметрлік радиация
2006 жылы екі зерттеу тобы аталған галактикадан толқын ұзындығы 850 микрон болатын субмиллиметрлік радиация байқағанын жариялады.<ref name="krauseetal2006" /><ref name="bendoetal2006" /> Бұл субмиллиметрлік радиация жұлдызара шаңдардан (әдетте инфрақызыл сәулесі және субмиллиметрлік толқын диапазонында кездесетін) пайда болмаған, синхротронды сәулеленуден (әдетте радиотолқынында кездесетін) пайда болмаған, ыстық газдың тежегіш сәулеленуінен (әдетте субмиллиметрлік радиацияда кездесетін) пайда болмаған, молекулалық газдан (субмиллиметрлік радиация спектрінде кездесетін ) пайда болмаған,<ref name="bendoetal2006">Үлгі:Cite journal</ref> оның қайнары әлі күнге белгісіз болып қалуда.
Қатысты суреттер
| 250x350px | 250x350px | 250x350px |
| 250x350px | infrared image of Sombrero galaxy | 250x350px |
| 250x350px | 250x350px |
Сыртқы сілтеме
- Messier 104, SEDS галактикасы
- Хаббл ғарыш телескобы сайты: Сомбреро галактикасының суреттері
- Еуропалық ғарыш агенттігі/Хаббл M104 суреті
- NightSkyInfo.com - M104, Сомбреро галактикасы
.jpg){kind=link}
