Иісті көмірсутегімен улану

Ароматтың көмірсутектері: бензол, оның гомологтары және туындылары, сонымен ішінде гологенді, нитро және амин қосылыстары өндірістің әртүрлі саласында кеңінен қолданылады. Көбінесе олар синтетикалық талшық және каучук өндіруге, нисекцид, атылатын заттар дайындау үшін лак және сыр ерітінділері түрінде қолданылады. Ароматты көмірсудың жүйе және мүшелерге токсикалық әсері химиялық құрылымына және бензол сақинасындағы топтар мен элементтерге де байланысты мынадай: Бензол және оның гомологтары өздерінің токсикалық әсері бойынша улы заттарға жатуына болады. Процессті тежейтін қан түзу. Бензолдың галоген туындылары - көздің шырышты қабатының және тыныс жолдарының бірден тітіркенуін тудырады. Бензолдың амин және нитроқосылыстарының ішінде метоглобин түзілуіне, эритроцит гемолизіне. Бауыр зақымдануына, катаракта дамуына, ісік түзілуіне алып келетін заттар бар. Мұнда клиникалық көрінісінде сүйек миының жағдайының дамуына негізделген, қан өзгерістері тән ароматты көмірсумен улану қарастырылады. Өндірістік жағдайларда бензол және оның қосылыстарының адам организіміне өкпе және зақымданбаған тері арқылы бу түрінде енуі мүмкін. Бензолдың әсерінен жедел немесе созылмалы улану дамиды. Созылмалы улану - ұзақ уақыт бензол буын жұтқанда және теріге жүйелі түрде түскенде дамиды. Жедел улану - жабық кеңістікте жұмыс үстінде бензол буының көп концентрациясын қысқа уақыт ішінде жұтқанда дамиды. Жедел уланғанда бензол қанда, мида, бауырда, бүйрек үсті кезде анықталады. Созылмалы улануда бензолдың көп бөлігі сүйек миында май тканінде анықталады. Бензолдың көп бөлігі сүйек миында және несеп арқылы сыртқа шығарылады. Бензолдың басқа бөліктері фенол, дифенол түзілуіне тотығып немесе глюкурон қышқылы түрінде шығарылады. Патогенез: Политропты әсер ететін улы зат болғанымен, бензол көбінесе сүйек миының және ОЖЖ- ның зақымдануы тудырады. Қазіргі деректерге сүйенсек, бензолмен уланғанда қан түзілуі бұзылудың патогенезін, бензолдың сүйек миының бағаналы жасушаларына улы әсер етуімен байланыстырады. Бензолдың әсерінен туындыған гематологиялық бұзылыстардың дамуында дәрумендердің балансының бұзылуы байқалады. В тобының дәрумендердің төмендеуі, әсіресе сүйек миының қан түзу процессіне қатысатын В6 және В12- нің азаюы. Бензолдың жүйке жүйесіне әсері толық анықталмаған. Бензол ОЖЖ – не етіп, нейродистрофиялық синдромокомплекстің дамуын тудырады деп қарастырылады. Жедел улануда ОЖЖ- нің зақымдану процессі ауыр өтеді. Клиникалық көрініс: Негізінен сүйек миы және ОЖЖ-нің зақымдануы айқын. Жедел және созылмалы бензолмен уланудың нерв жүйесінің және сүйек миының қан түзілуінің симптоматикасында айырмашылық бар. Жедел улану. Жеңіл дәрежесінде: Науқас эйфория жағдайында әлсіздік, бас айналу, құлақта шу, бас ауру. жүрек ойнау, құсу пайда болады. Барлық симптомдар тұрақсыз, бірнеше сағаттан кейін басқа органдарда өзгеріс тудырмай толық жоғалады. Орташа ауырлық дәрежесінде. Жалпы әлсіздік, бас ауру күшейеді, мінезінде тұрақсыздық байқалады, тері түсі бозғылт, дене температурасы төмендеген, тыныс алуы жиі, жүрек қан тамыр жүйесінің жұмысының бұзылуы байқалады, пульс жиі, артериялық қысым төмен. Көз қарашықтарының кеңеюі, бұлшық еттердің тоникалық және клиникалық дірілі байқалады. Толық есін жоғалтуы, комалық жағдай болуы мүмкін. Жедел уланудың орташа ауырлық дәрежесімен ауырған науқастар бірнеше уақыттан кейін толық айығуы мүмкін. Кейде жүйесінің тұрақты функциональды бұзылысы түрінде астеновегетативті синдром сақталады. Ауыр дәрежесі: Тыныс орталығының параличке ұшырауының тыныс тоқтауымен өтетін токсикалық кома дамуымен, ес жоғалтумен сипатталады. Бұндай жағдайларда өлімге алып келеді. Бензолмен созылмалы улану. Уланудың бұл формасына бірінші кезекте сек миының қан түзуі зақымдануы тән. Созылмалы улану баяу дамиды. Науқас білмеуі мүмкін, алғашқы белгілерін тексерудің нәтижесінде айқындайды. Бастапқы кезеңде жалпы әлсіздік, шаршағыштық, бас ауру, бас айлану, ұйқысының бұзылуы, тітіргенгіштік мазалайды. Бірмезгілде эпигастр аймағында ауырсыну, диспепсиялық бұзылыс, тәбеттің жоғалуы, жүрек айну, қыжылдау, кейде құсу байқалады. Осы шағымдардың болуын астенонервротикалық синдром деп қарастырады. Сүйек миында гипопластикалық синдром дамығанда жалпы әлсіздік, қансырау, бас ауру, құлағында шу, сүйегінің сыздап ауырсынуы, әсіресе түтікті сүйектердің. Науқастың сыртқы көрінісі ұзақ уақыт өзгеріссіз сақталады. Тромбоцитопения дамығанда геморрагиялық синдромы. Иегінен, мұрыннан, жатырдан қан кетеді, терісінде көгерген дақтар пайда болады, майда - ірі петехияльды қан құйылған бөртпелер байқалады. Жгут симпгомы оң. Тромбоциттердің синдром көбінесе аурудың ауыр дәрежесінде байқалады. Бір мезгілде перифириялық қанда тромбоциттердің жас формаларының азаюы байқалады. Қансырауға алып келетін қосымша фактор болып С дәруменнің балансының бұзылуы, қанның ұю жүйесінің активтілігін төмендеуі, тромбоциттердің сапасының толық болмауымен фибринолиздің күшеюі жатады. Бензол әсерінен дамыған анемия токсикалық формаға жатады эритроциттердің санының төмендеуімен ғана емес, макроциттердің пайда болуымен, гомоглобин деңгейінің төмендеуімен сипатталады. Астеникалық синдром - Қыртысты қабаттың жұмысының жоғарлауымен сипатталады. Бұл кезде тез шаршағыштық бас ауру, бас айналу, ұйқысының бұзылуы, қол треморы, сүйектердің гипергидрозы, пульс және артериальды қысымының лабилды болуымен сипатталады. Полиневриттік синдром: сезімтал және вегетативті талшықтардың зақымдануынан дамиды. Көбінесе жұмыс кезінде қолымен тікелей бензолдың қатнасы болған адамдарда анықталады. Бұл синдром ауырсыну және параэстезиямен, дене температурасын төмендеуімен, қолының беткейлік сезімталдығымен, қол саусақтарының сынуы және гипергидрозымен сипатталады Токсикалық энцефалопатия синдромы - Электрапирамидалық гиперкинез нейроциркуляторлы бұзылыстар мен микроорганикалық симптоматикалық өтеді. Бұл жағдайда санасы психотипті, есте сақтауы төмен, тамырлық бұзылыстар айқын болады. Бензолмен созылмалы улануда кейбір мүше және жүйелерде өзгеріс болады – бауырда, негізгі ас қорыту бездерінде, жүрек қан тамыр жүйесінде, әйелдердің жыныс жүйесінде. Бауыр зақымдануы – қабырға астының жоғарғы бөлігінде ауырсынудың болуымен өтетін майлы дистрофияның дамуымен сипатталады. Бауыр көлемі шамалы ұлғайған, функциясы бұзылады, қан сары суында ірі дисперсті белок фракциялары көбейеді. ұйқы безінің зақымдануы - улану дәрежесінде байланыссыз ұлғаяды. Жүрек қан тамыр жүйесінің зақымдануы - тахикардия, артериялық қысымының төмендеуі. Ауыр жағдайда айқын анемия, жүрек гипертрофиясы байқалады, жүректің нүктелерінде систолалық шу пайда болады, Бензолмен уланудың ауырлық дәрежесі. Жеңіл дәрежесі: - тез шаршағыштық, әлсіздік, бас ауруы, тәбеттің төмендеуі, ұйқының бұзылуымен сипатталады. Перифериялық қанда тұрақсыз лейкопения (лейкоцит - 4,0 * 109 г/л және төмен нейтрофильдер саны төмен шамалы ретикулоцитоз.) Орташа дәрежесі:- Жүйке жүйесінің айқын бұзылысы кезінде иегінің қансырауы, менструация кезінің қысқаруы, тер және шырышты қабаттардың бозаруы байқалады.Жгут және шипка симптомдары оң. Бауыр шамасы ұлғайғанда ауырсынады. Периферилық қанда лейкоцитопения (лейкоцит саны 3,5-3,0 * 109 г/л және одан аз), ретикулоцитоз, шамалы макротарлы анемия, тромбоцитопенмя ( тромбоцит саны 120,0-100,09 г/л және одан аз) СОЭ жоғары. Айқын дәрежесі: - Жалпы әлсіздікпен, бас айналу, жиі ес жоғалтумен, қан кетумен (тері асты, АЭТ, мұрын, жатыр сипатталады. Жгут және шипка симптомы оң.) Бензолмен созылмалы уланудың атипті варианттары- эритопоэз немесе тромбопоэз көрінісінің басымдылығымен сипатталады. Тромбопоэз зақымданғанда - гематологиялық өзгерістердің басқа белгілерінсіз мегакариоциттердің зақымдануы байқалады. А типті варианттардың бұл түріне ұзақ уақыт байқалмаған бензолдық лейкоздар жатады. Эритропоэз зақымданғанда- гипопластикалық анемия синдромы басым болады. Тромбопоэз зақымданғанда жедел және созылмалы лейкоз дамиды.Созылмалы лейкоз- продромальды кезең ұзақ болады. Бензолмен созылмалы уланудың перифериялық қандағы өзгерістері байқалады, сүйек миының қан түзуінің гипоплазмасы болады. Клиникалық көрінісі бойынша жедел миеобласты лейкоз және эритромиелозға болады. Созылмалы лейкоз клиникалық көрінісі бойынша көбінесе созылмалы миелолейкозға сирек жағдайда созылмалы лимфаликоз және эритромияға ұқсас келеді. Бензолмен созылмалы уланудың өту ағымы аурудың ауырлық дәрежесіне байланысты, сүйек миының қан түзуі және жүйке жүйесінің зақымдануымен айқындалады. Науқастың бензол әсеріне жеке сезімталдығымен және асқынудың болуына байланысты.Болжам уланудың клиникасында сүйек миының жылдам прогрессирлеуші аплазиясы байқалса, қолайсыз болады. <ref>«КӘСІПТІК АУРУЛАР» Бекмурзаева Э.Қ., Сейдахметова А.А., Сейдалиева Ф.М., Абдукаримова Ж.М., Умиралиева Г.А., Ибрагимова Р.Б., Садыкова Г.С., Қорғанбаева Х.Т., Байдуллаев Б.М., Азизова А.А., оқу құралы, Шымкент 2012 </ref>

Дереккөздер

<references />