Иммунитет түзуші ағзалар
Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет
Мазмұны
Иммунитет түзуші ағзалар
Лимфоциттер
Иммунды жүйенің орталық фигурасы лимфоциттер болып табылады.Иммунды жүйе дененің барлық лимфоидты жасушаларының жиынтығы және лимфоидты ағзалардың бірлестігі болып саналады.Ағзалардың лимфоидты жүйесі иммунды жүйенің морфологиялық синонимі түрінде көрініс табады.Лимфоидты ағзалардың және адам денесінің ұлпаларының лимфоидты ағзалардың бірлестігі(айырша без,көк бауыр,лимфа түйіні,топтық лимфатикалық фоллткулдар,пейер табақшалары) сүйек кемігі лимфоциттері және перифериялық қан лимфоциттері басқада лимфоидты жүйелер) иммуннологиның бірегей мүшесін құрайды.Бұл диффузды ағзалардың жалпы салмағы адамдарда 1,5-2 кг.Лимфа жасушаларының жалпы салмағы 10-12 дәрежелі құрайды.
Иммунологиялық реактивтіліктің 6 спецификалық реакциясы белгілі.
1. Антидене өндіру.
2. Жылдам дамитын гиперсезімталдық.
3. Баяу дамитын гиперсезімталдық.
4. Иммундық ес.
5. Иммундық толлеранттылық.
6. Идиотип-антиидиотиптік әсер.
Иммунды жауап лимфоидты жүйе иммунитет жүйесімен қамтамасыз етіледі.Лимфоидты жүйеде орталық және шеткері мүшелер ерекшеленді.Орталық мүшелерге сүйек кемігімен тимус жатады.Ал шеткері мүшелерге көк бауыр,лимфа түйіні,ішектің пейер табақшалары,аппендикс,бадамшалар,басқа лимфоидты түзілістер жатады.Антидене өндірілу және сенсибилирзерленген лимфоциттер жиыны шеткері мүшелерде жүреді.Олардың дамуы және функционерленуі орталық мүшелерге тәуелді.Иммунды реакцияларды қамтамасыз ететін жасушалар жалпы түрде иммуноциттер немесе иммунокомпетентті жасушалар деп аталады.1969ж И.Роид иммунологиялық әдебиетке Т және В символдарын енгізді.Тимус тәуелді жүйе эффекторлы лимфоциттердің жиналуымен жасушалы типтің иммунды жауапты жүргізеді.Бұл жүйе гуморалды иммунитет жауабына жауапты болады.Т-жүйе В-жүйенің жұмысын бақылайды.
Адамдарда иммунитеттің екі жасушалық иммунитет жүйесінің болуының дәлелі туа пайда болған иммунологиялық жетіспеушілік болады.Бұл генетикалық қамтамасызданған даму ақаулары біріншілік иммунодефицит деп аталады.
Айырша без
Айырша безді (тимус)-Д.Ж Миллер 1961ж П Фернет 1964ж және т б жұмыстары арқасында иммунитетте және лимфоидты жүйелердің түзілуінде айырша бездің маңызды рөлі анықталған.Айырша без біріншілік лимфоидты жүйе болып табылады (орталық).Ол екі үлкен үлестен тұрады. Бұл үлестер өзара ұсақ үлесшелерге бөлінеді.Әрбір үлес қыртысты және милы қабаттан тұрады. Айырша без стромасы өсімді формалы спецификалық эпителиалды жасушалармен көрініс табады.Қыртысты қабаты жоғары метотикалық активтілігімен ерекшелінетін кіші лимфоциттермен толтырылған (тимоциттер).
Морфологиясы жағынан басқа ұлпалардың кіші лимфоциттерімен олар ерекшеленбейді.Милы қабатта тимоциттер аз болады.Айырша безде ұйымдастырылған бастама орталықтар жоқ. Милы қабаттың эпителиалды жасушалары компакты аралшалар – айырша без денешіктерін түзеді. Афферентті лимфо түйіндері мүшелерде жоқ. Қыртысты қабатта тимоциттердің белсенді дамуы жүреді.Бұл жерде митоз темпі өте жоғары жасушалы цикл 3-6 сағат жүреді.Кортикалды лимфоциттер дамымағанымен ерекшеленеді және прогрессивті жетілген Т- лимфоциттерге дифференцирленеді.Мұндайда олар милы қабатқа одан қанға мигрейленеді.Т-лимфоциттерден басқа айырша без қанға Т- лимфоциттердің жетілуіне қатысатын активті гормон тәрізді заттарды тастайды.
Тимоциттер.
Тимоциттер бір- бірінен эпителиалды жасушалармен шектелетін үлкен емес аралшықтарда орналасады.Бұл жиындарды кларк- пакеті деп аталады. Әрбір пакетте міндетті түрде 1-2 макрофактар болады. Пайда болатын тимустық лимфоциттердің жарты бөлігі осы жерде бұзылады, басқа бөлігі циркуляцияға ұшырайды.
Айырша без эмбриогенездік дамудың алғашқы кезеңінде яғни алғашқы айында да бронх қалтасының 2-3 энтодермасынан бастама алады.Лимфо түйіндері тек 3 айдан соң түзіледі.Лимфо түйіндерінің синустарымен стромалық түзілуі туғаннан кейін аяқталады.Лимфоидты фолликулалар өмірінің алғашқы айында дамиды, ал лимфоидты ұлпа толығымен 5 жасқа толғанда толығымен дамиды.Айырша без біртіндеп атрофирленеді.Бұл мүшелердің абсалютті массасы жыныстық жетілу кезеңіне дейін жоғарлайды,содан соң төьендейді. Толығымен мүше ешқашан жойылмайды.Айырша бездің лимфоидты паренхимасы 17 жаста барлық ағза салмағының 50-50% , 60 жаста 10% құрайды.Жаңа туған жануарларда безді алып тастау 1,5-3 айдан кейін ауыр трофикалық иммунды бұзылыстарға әкеледі.(Wasting-синдромы) Бұл күрт ауырумен кішкентай бойлықпен, жүндердің түсуімен диарея, дерматитпен сипатталады.Көк бауыр операциясынан кейін алғашқы күндері лимфоидты элементтің түзілуінің тежелуімен эмбрионалды қан айналым жалғасады. Кеш мерзімінде көк бауырдың лимфоидты ұлпасы ретикулоэндотелиалды элементтің активті өсуінде атрофияланады, лимфоидты фолликула және лимфоциттер деструкциясы басқа лимфотүйіндерінде лимфоидты элементтер ретикулоэндотелиалды және плазмалық жасушалармен ауысуы жүреді.Түйіндер атрофирленеді перифериялық қанда лимфопения,нейтрофиллез байқалады. Көк бауырмен лимфотүйінде атрофияға тимус тәуелді аймақтар ұшырайды.Айырша безді алып тастағанда иммуиды реакция төмендейді баяу типті гипер сезімталдық реакциясы тежеледі.
Сүйек кемігі
Сүйек кемігі- ретикулярлы стромадан құралады.Олардың арасында көбейетін және дифференцияланатын миелоидты эритроидты, мегакариоцитті элементтер орналасады.Адам сүйегінде 1,5% ретикулярлы жасуша 60-65% миелоидты жасуша 6-8 % лимфоциттер 1-3% моноцит 0,4 % мегакориоцит 0,4% плазматикалық ретикулоядерны жасушалар 26% құрайды.
Көк бауыр
Көк бауыр – организмнің негізгі элементі болып табылады. Оның құрамында қызыл пульпасы бар көп мөлшерде эритроциттер бар синусоидтармен қапталған.Олар синусоидтарда артериола бойымен өрім түрінде орналасады.Бұнда лимфо тамырлары жоқ. Лимфоидты ұлпамен қан арасындағы жасуша алмасу синусоидттардың ретикулярлы ұлпалармен трабекулалардың арқасында қамтамасыз етіледі. Антидене синтезімен көп мөлшерде плазматикалық жасушалар жиналуын қамтамасыз етеді. Антигенді көктамырға енгізгенде антиденелер көк бауырда өндіріледі.
Қан
Қан – иммунды жүйенің перифериялық ұлпаларына жатады.Онда бағаналық қан жасушалары және екі типті циркурленеді. Моноциттермен неитрофилдер фагоцитарлы қызмет атқарады.Адам қанының 30% лимфоциттерді құрайды. Адам қанында циркурленетін қанның жалпы саны 10-10 дәрежесіне тең.
Дереккөздер
1. Краткая медицинская энциклопедия / гл. ред. Б.В.Петровский — издание второе. — М.: «Советская энциклопедия», 1989.
2. Галактионов В.Г. Эволюционная иммунология: Учеб. пособие — М.: ИКЦ «Академкнига», 2005. — 408 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94628-103-8.
3. “Жалпы иммунология”, Ә.Ә. Шортанбаев, С.В. Қожанова. Алматы 2008жыл
