Жұғымтал эктима

Сурет:Sheep with orf.jpg

Жұғымтал эктима ауыздың кілегейлі, ерін мен сирақтың терілерін сүйел басып, қабыршақтануы арқылы ерекшеленетін, жіті өтетін жұғымтал ауру.

Тарихи деректер

Ауру туралы алғашқы жазбаша мәліметті Англияда 1787 жылы Стиб берді. 1905 жылы Гутира мен Марек ауырған малдан B.necrophorum микробын бөліп алды да, содан бері бұл ауруды барлық елде некробактериоз ретінде қабылдап келді. 1921 жылы Францияда Эйно жұғымтал эктиманың нағыз қоздырушысы вирусын бөліп алып, одан вакцина даярлады. Қазақстанда бұл ауру ертеден белгілі болатын, оны сүйел немесе қара сүйел деп атайтын, ал түйеде ауыздық немесе жантақ бас деп аталып келді. Аурудың Қазақстанда таралуын ғылыми тұрғыдан К.Н.Бучнев пен Г.И.Лопатников баяндады.

Қоздырушысы

Қоздырушысы - Үлгі:Lang-la немесе Орф вирусы, шешек вирусы тұқымдастығына жатады, құрамында ДНҚ бар, үлкендігі 250 нм, ірі вирус, микроскопта көру үшін препаратты Морозов әдісімен даярлайды. Кейбір ұлпа өсіндерінде, тауықтың 9-12 күндік эмбрионында өседі. Сыртқы ортада төзімді келеді. Сол себепті ауру бір жерде ұзақ уақыт орын тебеді. Ауырған малдан сыдырылып түскен кепкен қабыршақтарда вирус бірнеше жыл сақталады. Шөпте жарты жыл, 50% глицеринде бірнеше ай сақталады. Ылғалды ортада вирустың төзімділігі онша емес. Қыздырған кезде 60-65°С-та бірнеше минутта өледі.

Дезинфектанттардан формалин мен күйдіргіш натрийдің 1-2% ерітінділері, сөндірілген әктің 10-12% езіндісі жақсы нәтиже береді.

Індеттік ерекшеліктері

Жұғымтал эктимамен қой мен ешкі, түйе ауырады. Қолдан үй қоянына, бұзауға, құлынға, иттің күшігі мен мысықтың баласына жұқтыруға болады. Адам сирек ауырады, ауырған малмен жанасқанда егер алақанында, саусақтарында жарақаттар мен сызаттар болса инфекциялық процесс өрбиді.

Қозылар мен лақтар 4 күндігінен 10 айға дейінгі аралықта жиі ауырады.

Ауру қоздырушысының бастауы - денесінде вирус өсіп-өнетін аурыған жануарлар. Сыртқы ортаға вирус сыдырылып түскен қабыршақтармен, ауыздан аққан сілекеймен бөлінеді. Одан жайылым, оттық, жемшөп, су, қоражай ластанады. Вирус қойдың үстіне, күту жабдықтарына, малшы адамдардың киімдеріне жабысады. Бейім жануарларға ауру ластанған жайылымда, жемшөпті жегенде жұғады. Қоздырушының таралуына аурудан жазылған вирус алып жүруші малдар да үлкен әсер етеді. Сау шаруашылыққа эктима шеттен әкелінген ауру немесе ауырып жазылған малдан таралуы мүмкін. Тұрақты індет ошағында негізінен жас төлдер ауырады, ал ересек жануарларда иммунитет қалыптасады. Аурудың жаңа ошақтарында малдар жасына қарамай ауырады.

Өтуі мен симптомдары

Қой мен ешкіде аурудың жасырын кезеңі табиғи жағдайда 5-10 күн, ал қолдан 3-5 күндей. Ауру жіті, жітіден төмен және созылмалы өтеді. Клиникалық байқалуына байланысты ауыздағы, еріндегі, тұяқтағы және жыныс мүшелеріндегі түрге бөлінеді. Мұндай бөлу белгілі дәрежеде шартты ғана, өйткені көбінесе малдың ерні, сирақтары мен жыныс мүшелері бірдей зақымданады.

Патологиялық-анатомиялық өзгерістер

Өлексені сойып көргенде ауруға тән белгілер тұмсығында, еріндерінде, иегінде, тілі мен маңдайында, тұяқтың ашасы мен көбесінде, жіліншікте кездеседі. Ішек пен қарынның кілегейлі қабықтары да қолдырап ойылады. Гистологиялық зерттеу эпидермистің толық немесе жартылай бүлінгенін көрсетеді. Эпидерманың асты, бұлшық ет талшықтарының аралығында ядролары өзгеріске ұшыраған лейкоциттер мен гистиоцитарлық лимфоидты жасушалар шоғырланады. Бауыр қабыршағының астында, паренхимасының ішінде диаметрі 0,5-1 см өліеттенген ошақтар болады. Жүректің оң жақ қуыстары кеңіп, миокард азғындап, қыбнады. Мидың жұмсақ қабығы, самай жақ бөліктері қабынады.

Емі

Аурудың өзіне тән емі жоқ. Ауыз уылғанда кілегейлі қабығында күн сайын глицерин мен иодтың 5% тұнбасын жағады немесе юглонның спирт денатуратында даярланған 0,5% ерітіндісімен шаяды. Зақымданған теріге синтомицин эмульсиясын немесе аталған ерітінділерді жағады. Ауру некробактериозбен асқынса қозыларға ауызынан 0,02-0,03г/кг дозада биомицин береді.

Дауалау және күресу шаралары

Аурудың алдын алу үшін оның қоздырушысын шаруашылыққа әкелуге жол бермеуге баса көңіл бөледі. Ол үшін эктима бар жерден қой мен ешкі, жемшөп әкелуге болмайды. Шеттен келген малды 30 күн бойы карантинде ұстап, аптасына бір рет клиникалық бақылаудан өткізеді. Аурудан сау емес шаруашылықта және ауру шығу қаупі туғанда қой мен ешкіні вакциналайды. Жұғымтал эктима шыққан шаруашылыққа карантин қойылып, тиісті шаралар жүргізіледі. Аурыған малдар бөлініп алынып емделеді. Қалған аурымаған мал егіледі. Қораны, көңді дезинфекциялайды. Дезинфекцияланған көң жеке үйіліп, биотермиялық жолмен зарарсыздандырылады. Карантин ең соңғы мал өлген соң немесе жазылған соң үш апта өткенде алынады. Ауырған малдар жайылған жайылымды екі жыл бойы пайдалануға болмайды. <ref>Т.Сайдулин. Індеттану және жануарлардың жұқпалы аурулары </ref>