Қызыл еңісу бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Қызыл еңісу''' - көрінетін жарық толқынының ұзындығының нысанның алыстауына ([[Доплер эффекті]] ) немесе әлемнің ұлғаюына байланысты артуы. Халықаралық [[стандарт]]та қызыл еңісу z әрпімен белгіленеді.  [[Аспан]] нысанының қозғалу бағытын оның жиілігі  және оның толқын ұзындығы арқылы  қызыл еңісумен анықтауға болады. 
[[Сурет:Redshift.svg|нобай|қызыл еңісу ]]
<ref>http://dic.academic.ru/dic.nsf/ntes/2256/%D0%9A%D0%A0%D0%90%D0%A1%D0%9D%D0%9E%D0%95</ref>
== Ашылу тарихы ==
Қызыл еңісуді [[1912-1914 жж]]. американдық [[астроном]] [[Весто Слайфер]] ашты. Ол 1912 жылы спиральді тұмандықтарды [[спектограф]]ы бар [[телескоп]]пен бақылауды бастады. Бір [[пластинка]] сурет алу үшін оларға бірнеше түн тоқтаусыз жұмыс істеу керек болды. Сол себепті [[жұмыс]] қарқыны төмен болды. Весто [[1913 жыл]]дың қыркүйегінен бастап Андромеда тұмандығын бақылауды бастады. [[Доплер-Физо формуласы]]ның көмегімен Андромеда тұмандығы Күнге қарай секундына 300 км  жақындап келеді деген тұжырымға келді. [[1917 жыл]]ы Слайфер 25 тұмандықтың [[сәулелік жылдамдық]]тарының кестесін жасады. Жылдамдықтар нәтижесінде тек 4 тұмандық бізге жақындап келетіні анықталды. Ал қалғандары бізден алыстап барады. Кейбіреулерінің жылдамдықтары өте жоғары. [[Слайфер]] атаққа қызыққан жоқ. Сондықтан,  оның бақылаулар [[нәтиже]]лері тек қана  әйгілі британдық астрофизик [[Артур Эддингтон]] қарастырғанда ғана  жарияланды. Артур [[1924 жыл]]ы жариялаған ықтималдық [[теория]]сы бойынша монографында Слайфер бақылаған 41 тұмандықтың [[радикал]]ды жылдамдықтарын да жариялайды. Сол [[тұман]]дықтардың бізге жақындап келе жатқан 4 тұмандық көкшіл түсті, қалған алыстап бара жатқан 37 тұмандық қызыл түсті. Яғни, неғұрлым тұмандық түсі қызылға жақын болса, ол бізден алыстап барады. Ал неғұрлым түсі көкке жақын болса, бізге жақындап келеді. <ref>http://galspace.spb.ru/indvop.file/70.html</ref>
== Түрлері ==
=== Космологиялық қызыл еңісу ===
 [[Космологиялық қызыл еңісу]] - қызыл еңісудің Доплер эффектіне қатысты емес, яғни, тек қана әлем ұлғаюымен есептелетін қызыл еңісу түрі.
=== Гравитациялық қызыл еңісу ===
[[Гравитациялық қызыл еңісу]] - аспан нысандарының [[жұлдыз]], тұмандық немесе қарақұрдым сияқты үлкен [[объек]]ілерді тастап алыстауындағы есептелетін қызыл еңісу түрі. 
== Теория ==
* <math>z = {\lambda - \lambda_{0} \over \lambda_{0}}</math>
* <math>z_D = \frac{1 + v_r/c}{\sqrt{1 - (v/c)^2}} - 1</math>
Жоғарыда көрсетілген формулаларды қолдану арқылы төмендегі кестеден жарық түсін анықтауға болады. Жарық түсін анықтау арқылы нысанның қай бағытта қозғалып бара жатқанын табуға болады.
 {| border=1
!Түс!! [[Толқын ұзындығы]] ауқымы, нм!!Жиілік ауқымы, ТГц!!Энергия диапазоны [[фотон]], [[Электронвольт|эВ]]
|-
|[[Қызыл түс]]
|align=center bgcolor=#FF0000 |625—740
|align=center bgcolor=#FF0000 |405—480
|align=center bgcolor=#FF0000 |1,68—1,98
|-
|[[Қызғылт-сары түс]]
|align=center bgcolor=#FF8C00|590—625
|align=center bgcolor=#FF8C00|480—510
|align=center bgcolor=#FF8C00|1,98—2,10
|-
|[[Сары түс]]
|align=center bgcolor=#FFFF00|565—590
|align=center bgcolor=#FFFF00|510—530
|align=center bgcolor=#FFFF00|2,10—2,19
|-
|[[Жасыл түс]]
|align=center bgcolor="#00C43A" |500—565
|align=center bgcolor="#00C43A" |530—600
|align=center bgcolor="#00C43A" |2,19—2,48
|-
|[[Көкшіл түс]]
|align=center bgcolor="#00B8D9"|485—500
|align=center bgcolor="#00B8D9"|600—620
|align=center bgcolor="#00B8D9"|2,48—2,56
|-
|[[Көк түс]]
|align=center bgcolor="#004DFF" style="color:white;"|440—485
|align=center bgcolor="#004DFF" style="color:white;"|620—680
|align=center bgcolor="#004DFF" style="color:white;"|2,56—2,82
|-
|[[Күлгін түс]]
|align=center bgcolor=#7100c4 style="color:white;"|380—440
|align=center bgcolor=#7100c4 style="color:white;"|680—790
|align=center bgcolor=#7100c4 style="color:white;"|2,82—3,26
|}
<ref>http://physics.kgsu.ru/astronomia/NV/Krasnoe%20smeshenie.htm</ref>
== Тағы қараңыз ==
* [[Хаббл заңы]]
* [[Доплер эффекті]]
* [[Мессье каталогы нысандарының тізімі]]
* [[Әлемнің ұлғаюы]]
* [[Хаббл тізбегі]]
== Дереккөздер ==
[[Санат:Астрономия]]
[[Санат:Астрофизика]]
[[Санат:Жарық]]