Қазақстандық химик ғалымдар бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Қазақстандық химик ғалымдар''' - [[Қазақстан]]да [[химия]] ғылымының дамуына аянбай еңбек сіңіріп, аттары әйгілі болған ғалымдар көп. 


Солардың ішінен ''Е. Н. Өзірбаев, Ә. Б. Бектұров, Б. А. Бірімжанов, М. А. Горяев, М. Т. Козловский, С. Р. Рафиков, Д. В. Сокольский, О. А. Сонгина, М. И. Усанович, Т. К. Шомбалов, Ш. Б. Батталова, Б. А. Жұбанов, Е. Е. Ерғожин, Г. Д. Закүнбаева, А. Ш. Шәріпқанов'', т. б. химия ғылымы докторларының осы ғылым саласына қосқан үлесі зор. [[Қазақ тілі]]нде жоғары оқу орындарына арналған тұңғыш оқулықтар, оқу құралдары және орысша-қазақша сөздіктер жазған химик-ғалымдар: ''К. Аханбаев, Б. А. Бірімжанов, И. Нұғыманов, Ш. Ш. Шаяхметов, Н. Н. Нұрахметов, Ж. Ө. Шоқыбаев, X. Д. Молдағалиев, С. Т. Омаров'', т. б.<ref>Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0</ref>

===Михаил Ильич Усанович===
[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|Қазақстан Ғылым академиясының]] [[Академик|академигі]], химия ғылымдарының докторы болған, дүние жүзіне белгілі ғалым. [[1938]] жылы [[Усанович Михаил Ильич|М. И. Усановичтің]] ұсынысы қабылданып, ''«[[Усанович теориясы|Қышқылдар мен негіздердің теориясы]]»'' ғылымға енді. Оның негізгі ғылыми жұмыстары ерітінділер теориясына арналды.

===Батырбек Ахметұлы Бірімжанов===
[[Батырбек Ахметұлы Бірімжанов]] - тұз түзілу теориясының авторы. Б. А. Бірімжанов - [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының]] корреспондент-мүшесі, [[Қазақ ССР|Қазақ ССР-інің]] еңбек сіңірген ғылым қайраткері, химия ғылымдарының докторы болған, табиғи [[тұздар]] мен [[тыңайтқыштар]]дың физикалық химиясы және технологиясын зерттеген ғалым. ''«[[Жалпы химия]]»'' окулығының авторы.

===Михаил Тихонович Козловский===
[[Михаил Тихонович Козловский]] - аналитикалық химия саласында еңбек еткен әйгілі ғалым, ол аса таза металдар алуда үлкен үлес қоскан химия ғылымдарының докторы, ''«[[Амальгама химиясы мен амальгамды металлургия]]»'' бойынша ғылыми жаңа бағытта зерттеулер жасап, оның негізін қалады.

===Әбікен Бектұрұлы Бектұров===
{{main|Әбікен Бектұров}}
Қазақстанда [[химия]] ғылымының негізін салушы, Республика Ғылым академиясын алғаш ұйымдастырушылардың бірі, [[техника]] ғылымдарының докторы, Қазақстан Ғылым академиясының академигі, [[профессор]], [[минерал]]ды [[тыңайткыштар]] ендіру жөніндегі әйгілі ғалым Әбікен Бектұрұлы Бектұров болды.

===Дмитрий Владимирович Сокольский===
{{main|Сокольский Дмитрий Владимирович}}
Қазақстандағы катализ мектебінің негізін салушы әйгілі химик, Қазақстан Ғылым академиясының академигі, Социалистік Еңбек Ері Дмитрий Владимирович Сокольский. Ол ''катализдік гидрлеу теориясын, өршіткілерді, тотығу процесін'' зерттеудің
электрлік-химиялық әдісін ұсынды: іштен жанатын
[[қозғалтқыш]]тардан шығатын газдардың толық жануына қажетті өршіткілер тапты. Д. В. Сокольскийдің шәкірттері - қазақ қыздары [[Закүнбаева Гаухар Дәуленқызы|Г. Д. Закүнбаева]] жәнө [[Шәрбан Батталқызы Батталова|Ш. Б. Батталовалар]] да химия ғылымының докторлары, әйгілі [[химик]]тер.

===Гауһар Дәуленқызы===
{{main|Закүнбаева Гаухар Дәуленқызы}}
Закүнбаева қазір [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері|Қазақстан Республикасына еңбегі сіңген ғылым қайраткері]], [[Органикалық катализ және электрхимия институты|органикалық катализ және электрохимия институтын]] басқарған. [[Дмитрий Иванович Менделеев|Д. И. Менделеевтің]] [[Элементтердің периодтық жүйесі|периодтық жүйесіндегі]] VIII топ элементтерінің [[адсорбция]]лық қасиеттерін толық зерттеп, соның нәтижесінде ацетилен және оның туындыларын [[гидролиз]]деу үшін жоғары белсенді жөне талғамды ершіткілер алды.

Ал Шарбан Батталқызы Батталова Қазақстан Ғылым академиясының академигі, ол мұнай өнімдерін өңдеуге қажетті әр түрлі өршіткілер тауып, олар халық шаруашылығында пайдаланылуда, әр түрлі шикізат қорларын ашуға мүмкіндік туғызды.

===Ольга Альфредқызы Сонгина===
{{main|Сонгина Ольга Альфредовна}}
Ольга Альфредқызы Сонгинаның еңбектері негізінен [[Қазақстандағы түсті металдар|Қазақстанның түсті]] және [[Сирек металдар|сирек кездесетін элементтерін]] тазартып жіктеуде [[электрохимия]]лық әдістерді қолдануға арналған. Ұзак жылдар бойы ҚазМҰУ-да ([[1950]]-[[1989]]) шәкірттерге сабак берумен айналысты.

Көрнекті химиктердің бір тобы: Е. Н. Өзірбаев,
Н. К. Надиров, Б. А. Жүбанов, С. Р. Рафиков,
A. Ш. Шөріпқанов, Т. К. Шомбалов, Е. Е. Ерғожин
көмірсутектерді зерттеді.

===Ерден Нығыметұлы Әзірбаев===
{{main|Әзірбаев Ерден Нығметұлы}}
Ерден Нығыметұлы Әзірбаев - Қазақстан Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, химия ғылымдарының докторы,
органикалық химия саласында - [[ацетилен]] және [[көміртек оксиді]]нің химиясы, [[азот]], [[фосфор]], [[күкірт]], [[селен]], [[қалайы]] және [[қорғасын]] қатысатын [[органикалық қосылыстар]] [[синтез]]деу саласында еңбек еткен ғалым. Ол 500-ге жуықжаңа қосылыстар синтездеген болатын.

===Сағид Рауфұлы Рафиков===
{{main|Сағид Рауфұлы Рафиков}}
Сағид Рауфұлы Рафиков - Қазақстанда жоғары [[молекула]]лық қосылыстар химиясының негізін қалаған академик, химия ғылымдарының докторы, [[Жұбанов Болат Ахметұлы|Б. А. Жұбановпен]] бірге қызмет атқаратын башқұрт ғалымы.

===Болат Ахметұлы Жұбанов===
{{main|Жұбанов Болат Ахметұлы}}
Болат Ахметұлы Жұбанов - Қазақстан Ғылым академиясының
академигі, [[Нью-Йорк Ғылым академиясы]]ның мүшесі, химия ғылымдарының докторы, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының иегері,
Қазақстандағы тұңғыш үлкен [[молекула]]лы химия кафедрасын ұйымдастырушы, сол салада жаңа [[полимерлер]] синтездеген дүние жүзіне әйгілі ғалым. Оның алған жаңа заттары [[медицина]]да дәрі-дәрмек ретінде өр түрлі ауруларды ([[туберкулез]], [[жүрек ауруы]], [[ісік]], т. б.) емдеуге қолданылуда.

===Ахметжан Шәріпқанұлы Шәріпқанов===
Ахметжан Шәріпқанұлы Шәріпқанов [[биология]]лық белсенді заттар синтездеді, оның ''«[[Рихлокаин]]»'' деген [[препарат]]ы медицинада [[дәрі]] ретінде өндірістік жолға койылған.

===Тайыр Көшекұлы Шомбалов===
Ал ҚР еңбегі сіңген ғылым кайраткері, химия ғылымдарының докторы Тайыр Көшекұлы Шомбалов зерттеулерінің нөтижесінде көптеген [[өсімдіктер]]дің химиялық кұрамы анықталып, олардан медицина мен халық шаруашылығына аса қажетті заттарды алудың әдістері іс жүзінде пайдалануға ұсынылды. Осыған орай соңғы кезде жастар да өсімдік құрылысының химиясын зерттеумен шұғылданып, олардың дәрілік қасиеттерін анықтауға ден қоюда.

===Надир Каримұлы Надиров===
{{main|Нәдір Кәрімұлы Нәдіров}}
Ал Қазақстанда [[Мұнай өнімдері (АҚ)|мұнай өнімдерін]] өңдеу, мұнайды [[крекинг]]ілеу мәселесінде Надир Каримұлы Надировтың сіңірген еңбегі зор. Н. К. Надиров - [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|Қазақстан Ғылым академиясының академигі]], химия ғылымдарының докторы, [[Қазақ ССР|Қазақ ССР-і]] Мемлекеттік сыйлығының иегері. Батыс Қазақстанда мұнай [[фракция]]ларын өзгертіп, мұнай әнімдерін жаңарту, крекингіні кешенді зерттеу Н. К. Надиров еңбектерінің негізгі бағыты болып саналады.

[[Фитохимия]] институтының ғалымдары (А. Әдекенов, т. б.) қазіргі кезде табиғи өсімдіктерден дәрі жасау, олардың [[экология]]лық тиімділігі мен сіңімділігінің жоғары екенін ескеріп, көптеген зерттеу жұмыстарын жүргізді. Соның нәтижесінде 20 түрлі [[фитопрепарат]]тар дайындалды, оның ішінде ісікке карсы - ''«[[Арглабин]]»'', жараға - ''«[[Биалм]]»'', ''«[[Алхидин]]»'', ''«[[Глидеринин]]»'', кабынуға - ''«[[Аллапинин]]»'', т. б. ауыл шаруашылығы зиянкестеріне қарсы - пестицидтер шығарып, өнімін [[фармакология]], [[медицина]], [[Ауыл шаруашылығы|ауыл шаруашылықтарына]] ұсынды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Химия]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Қазақстан химиктері]]
[[Санат:Қазақстан мұнайшылары]]