|
|
| (33 қатысушының арадағы 71 түзетуі көрсетілмеген) |
| Жол нөмірі 1: |
Жол нөмірі 1: |
| − | {{Мемлекеттік қайраткер | + | {{Infobox Monarch |
| − | | түс = Қазақ ханы | + | | name = Хак-Назар хан |
| − | | Қазақша есімі = Хақназар хан
| + | | title = Хан |
| − | | Шынайы есімі = | + | | image = <!--[[Сурет:Qasym Khan.jpg|200px|caption]]--> |
| − | | Суреті = | + | | caption = |
| − | | Сурет ені =
| + | | reign = [[1560]]—[[1580]] |
| − | | Атауы = | + | | coronation = [[1560]] |
| − | | Титулы = [[Қазақ хандығы]]ның 8-ші ханы | + | | othertitles = |
| − | | Ту = Kazakh Khanate.svg | + | | full name = |
| − | | Ту2 = | + | | predecessor = [[Бұйдаш хан]] |
| − | | Басқара бастады = [[1538 жыл|1538]]
| + | | successor = [[Шығай хан]] |
| − | | Басқаруын аяқтады = [[1580 жыл|1580]] | + | | suc-type = |
| − | | Ізашары = [[Бұйдаш хан]] | + | | heir = |
| − | | Ізбасары = [[Шығай хан]] | + | | queen = |
| − | | Титулы_2 = | + | | consort = |
| − | | Ту_2 = | + | | issue = |
| − | | Ту2_2 =
| + | | royal house = [[Орыс хан]] үйі |
| − | | Реті_2 = | + | | royal anthem = |
| − | | Басқара бастады_2 = | + | | father = |
| − | | Басқаруын аяқтады_2 =
| + | | mother = |
| − | | Ізашары_2 =
| + | | date of birth = |
| − | | Ізбасары_2 =
| + | | place of birth = |
| − | | Титулы_3 = | + | | date of death = |
| − | | Ту_3 = | + | | place of death = |
| − | | Ту2_3 =
| + | | date of burial = |
| − | | Реті_3 =
| + | | place of burial = |
| − | | Басқара бастады_3 =
| + | | notes = |
| − | | Басқаруын аяқтады_3 =
| + | |}} |
| − | | Ізашары_3 =
| + | '''Хак-Назар хан''' — ([[1560]]—[[1580]]) билік құрғаны. |
| − | | Ізбасары_3 =
| + | |
| − | | Титулы_4 =
| + | |
| − | | Ту_4 =
| + | |
| − | | Ту2_4 =
| + | |
| − | | Реті_4 =
| + | |
| − | | Басқара бастады_4 =
| + | |
| − | | Басқаруын аяқтады_4 =
| + | |
| − | | Ізашары_4 =
| + | |
| − | | Ізбасары_4 =
| + | |
| − | | Туған күні =1509
| + | |
| − | | Туған жері =
| + | |
| − | | Қайтыс болған күні = 19.05.1580
| + | |
| − | | Қайтыс болған жері =
| + | |
| − | | Жерленді =
| + | |
| − | | Діні = [[ислам]]
| + | |
| − | | Әкесі = [[Қасым хан]] | + | |
| − | | Анасы = [[Ханық сұлтан ханым]] | + | |
| − | | Жұбайы = Әйгерім сұлтан-ханша, [[Ақторғын Ханым]] | + | |
| − | | Балалары = '''Ұлдары:''' Мұңғытай ханзада, Дінмұхамед (Тыным) ханзада | + | |
| − | | Партиясы = | + | |
| − | | Білімі = | + | |
| − | | Қолтаңбасы = | + | |
| − | | Сайты = | + | |
| − | | Commons = | + | |
| − | | Марапаттары = | + | |
| − | }} | + | |
| − | '''Хақназар хан''' — ([[1538 жыл|1538]]—[[1580 жыл|1580]]) билік құрған. [[Қасым хан]]ның [[Ханық сұлтан ханым]]нан туған баласы. Хақназар хан тұсында [[қазақ хандығы]] қайта бірігіп дами түсті. Хақназар қазақ хандығын 42 жыл биледі. Қазақ хандығының 300 жылдық тарихында Хақназардай ұзақ жыл ел билеген хан болған емес. Ол ел басқару, қиын-қыстау, әскери-саяси істері жағында қажырлы да қабілетті қайраткер болды. Оның үстіне аса күрделі сыртқы жағдайларда дипломатиялық дарыны мол майталман екендігін көрсетті.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref><ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2 </ref> | + | |
| | | | |
| − | == Билігі ==
| + | {{Kazakh Khans}} |
| − | Хақназар хан таққа отырған соң хандық үкіметтің билігін нығайтуға және күшейтуге қажырлы қайрат жұмсады. Өзінен бұрынғы [[Тахир хан]] және [[Бұйдаш хан]] тұсында бытыраңқы жағдайға түскен [[Қазақ хандығы]]н қайта біріктірді. [[1523 жыл|1523]]—[[1524 жыл|1524]] жылдары жарыққа шыққан қазақ-қырғыз одағын үздіксіз нығайтты, тіпті сол заманның тарихи деректерінде Хақназар хан «''қазақтар мен қырғыздардың патшасы''» деп аталды. Ол осы қазақ-қырғыз одағына сүйене отырып, [[Моғолстан]] хандарының [[Жетісу]] мен [[Ыстықкөл]] алабын жаулап алу әрекетіне тойтарыс берді.
| + | |
| − | | + | |
| − | Хақназар хандық құрған дәуірде қазақ хандығының сыртқы жағдайында аса ірі тарихи оқиғалар орын алды. Бұл кезде батыста күшейе түскен орыс мемлекеті шығысқа қарай ірге кеңейтіп [[1552 жыл]]ы [[Қазан хандығы]]н, [[1556 жыл]]ы [[Астрахан хандығы]]н басып алды. Осы жағдайға байланысты, [[Еділ]] мен [[Жайық]] арасында ұлан-байтақ өңірді мекендеген [[Ноғай ордасы]] ыдырай бастады.
| + | |
| − | | + | |
| − | == Өзгерістер ==
| + | |
| − | Ноғай ордасының ыдырауы, оған қарасты қазақ тайпалары мен олардың мекендеген жерлерінің қазақ хандығына қосылуы хандықтың батыс, солтүстік және оңтүстік жағындағы жағдайда өзгеріс тудырды. Орыс мемлекеті мен қазақ хандығы арасындағы кең өңірді алып жатқан Ноғай одағының ыдырауы, оның бір бөлігінің қазақ хандығына қосылып, енді бір бөлігінің орыс патшасына бағынуы, шығысқа қарай кеңейіп келе жатқан орыс мемлекетінің шекарасын қазақ хандығына жақындата түсті. [[1563]] жылы [[Сібір хандығы|Сібір хандығының]] билігін тартып алған [[Көшім хан]] ендігі жерде қазақ хандығына дұшпандық позиция ұстады. Оның үстіне моңғол билеушілері мен қазақ хандары арасында да қақтығыстар болып отырды. Осындай күрделі жағдайлармен есептескен Хақназар хан Қазақ хандығының сыртқы саясатын өзгертті. Өзінен бұрынғы қазақ хандары үнемі жауласып келген Мауараннахрдағы Шайбани әулетімен одақтастық байланыс орнатуға ұмтылды. Орта Азияның ең ірі қалаларының бірі Ташкентті басып алуға бағытталған әскери қимылдарын тоқтатты. Сөйтіп, шайбани әулетінен шыққан Бұхара ханы Абдолла ІІ-мен қазақ ханы Хақназар «''қастаспай дос болып, өзара көмектесу''» жөнінде «''анттастық шарт''» жасасты. Хақназар ханның бұл дипломатиялық шарасы оңды болды.
| + | |
| − | XVI ғасырдың 60-жылдарының соңы мен 70-жылдарының басында соғыс қимылдары тоқтап, бейбітшілік орнады, қазақтардың Орта Азия халқымен сауда-саттық қарым-қатынасы, экономикалық байланысы одан әрі өрістеді. Мұның өзі қазақ хандығының ішкі жағдайын жақсартуға, халқының шаруашылық өмірінің оңалуына тиімді болды. Сонымен қатар қазақ хандығын да нығайта түсті.
| + | |
| − | | + | |
| − | == Дереккөздер ==
| + | |
| − | {{дереккөздер}} | + | |
| − | | + | |
| − | {{Адамдардың тізбегі
| + | |
| − | | ізашары = [[Бұйдаш хан]]
| + | |
| − | | ізбасары = [[Шығай хан]]
| + | |
| − | | мәтін = [[Қазақ хандары|Қазақ ханы]]
| + | |
| − | | жылдары = [[1538 жыл|1538]] — [[1580 жыл|1580]]
| + | |
| − | | bcolor =
| + | |
| − | | color =
| + | |
| − | }}
| + | |
| − | {{Қазақ хандары}}
| + | |
| − | | + | |
| − | [[Санат:Туған жылы белгісіздер]]
| + | |
