Франц Шуберт бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Музыкант
 |Есімі                = Франц Петер Шуберт
 |Атауы                = Franz Peter Schubert
 |Сурет                =  Franz_Schubert_by_Wilhelm_August_Rieder_1875.jpg
 |Сурет ені            = Шуберт, 1875 ж., Йозефа Крихубердің суреті
 |Сурет тақырыбы       = 
 |Фон                  = non_performing_personnel
 |Туылған кездегі есімі = 
 |Толық аты            = 
 |Туылған күні         =  31.1.1797
 |Туылған жері         = Вена, Аустрия империясы
 |Қайтыс болған күні   = 19.11.1828
 |Қайтыс болған жері   = Вена, Аустрия империясы
 |Белсенділік жылдары  = 
 |Мемлекет             = [[Аустрия империясы]]
 |Мамандықтары         = композитор
 |Дауыс түрі           = 
 |Аспаптары            =  [[скрипка]], <br />[[фортепиано]]
 |Жанрлары             = 
 |Лақап аттары         = 
 |Ұжымдары             = 
 |Қызметтес болған     = 
 |Лейблдері            = 
 |Марапаттары          = 
 |Сайты                = 
}}
[[Сурет:Wien_Geburtshaus_Franz_Schubert.jpg|thumb|right|300px|]]
'''Франц Петер Шуберт''' ({{lang-de|Franz Peter Schubert}}; [[31 қаңтар]] [[1797 жыл]],  Вена қаласының маңындағы Лихтенталь — [[19 қараша]] [[1828 жыл]], [[Вена]]) — австрия [[композитор]]ы, музыкадағы романтизм бағытының негіздеушілерінің бірі. [[Фридрих Шиллер]]дің, [[Иоганн Вольфганг фон Гёте]]нің, [[Генрих Гейне]]нің және т.б. сөздеріне жазылған 600-ден астам вокалдық композицияның авторы; 9 симфония, көптеген камералық музыка және фортепьянолық музыка шығармаларының авторы. 

Қазіргі заманға дейін Шуберттің шығармалары классикалық музыканың белгілі нышандары болып есептеледі.

== Өмірдерек ==
Франц Шуберт оқытушы отбасында туған. Музыкаға бала кезінен құмар болып, әуелі әкесінен ([[скрипка]]), ағасы Игнацтан ([[фортепиано]]) және шіркеу регенті М.Хольцерден (ән бойынша) сабақ алды. 

[[1808]] – 13 жылы Вена сарайының капелла әншісі. А.Сальеридің шәкірті болды, кейіннен композиция бойынша да (1812 – 16) тәлім алды. 1814 – 17 жылы жалпы білім беретін мектептегі мұғалім әкесінің көмекшісі болды. 

[[1818 жыл]]ы Вена қаласына қоныс аударып, жеке үйлерде музыкадан дәріс берді, сонымен бірге [[музыка]] шығарумен де айналысты. Осы жылдары Шуберттің айналасына қолдаушылар тобы жиналып, оған қаржылай көмек көрсетті, әнші М.Фогль композитор әндерін барынша насихаттап отырды. Достары мен таныстары ортасында Шуберт шығармалары әрдайым орындалып, мұндай отырыстар “шубертнамалық” кештер деп аталды. [[1821 жыл]]дан Шуберт шығармалары баспадан да жарық көре бастады. [[1823]] жылы ол [[Штирий]] мен [[Линц]] музыка  одағының құрметті мүшесі болып сайланды. 

[[1828 жыл]]ы 26 наурызда [[Вена]] қаласында Шуберт шығармаларының концерті табыспен өтті. Бірақ сол жылдың күзінде іш сүзегіне шалдыққан Шуберт 31 жасында дүние салды. 

== Шуберттің шығармалары ==
Шуберт шығармалары Венаның халықтық музыка мәдениетімен тығыз байланысты. Ол музыка  романтизмнің алғашқы ірі өкілі болды. 

Шуберт 7 опера (“Альфонсо мен Эстрелла”, 1822, 1854 жылы қойылды; т.б.), 6 зингшпиль, 9 симфония, 10 увертюра, октет, ішекті аспаптарға арналған квинтет (до мажор, 1828), фортепианолық [[квинтет]] (“Форель”, 1819), 22 ішекті квартет, фортепианолық трио, фортепианолық сонаталар (ля мажор, 1819; ля минор, 1823; си-бемоль мажор, 1828), экспромттар мен фантазиялар, 4 қолмен ойнау үшін жазылған фортепианолық шығармалар, хорлар (100-ден астам) мен әндер (600-ден астам) жазды. 

Композитор шығармаларының негізгі бір саласы – [[ән]] (И.В. Гетенің, Ф.Шиллердің, Г.Гейненің, В.Мюллердің, т.б. сөздеріне жазылған) жанры. Ол ән музыкасында мәнерлеу тәсілін еркін пайдаланып, бұл жанрға жоғары идеялық-көркемдік сипат берді, романстың (әннің), симфония мен фортепианолық миниатюраның жаңа романтик. түрлерін туғызды. Шуберт шығармаларында Австрияның кең тараған әндерін, сондай-ақ венгр, славян халықтары музыкасы пайдаланылды. Шуберттің кезінде бағаланбай келген музыкасы кейін бүкіл Еуропаға әйгілі болды. Шуберт шығармасын насихаттауда композиторлар Р.Шуман мен Ф.Лист елеулі еңбек етті. Ресейдің классик. композиторлары П.И. [[Чайковский]], А.Г. [[Рубинштейн]], музыка сыншысы В.В. Стасов, әдебиет қайраткерлері А.И. [[Герцен]], В.Г. [[Белинский]], М.Ю. [[Лермонтов]], т.б. Ш-ті жоғары бағалады. Музыка өнері тарихында оның есімі ұлы мелодияшылардың бірі болып қалды. Ш-тің музыка  шығармалары ( мысалы  , Аяқталмаған симфониясы, т.б.) Қазақстанның концерт залдарында орындалумен қатар Қазақтың ұлттық консерваториясы мен музыка  мектептердің оқу бағдарламасынан да тұрақты орын алған.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref>

=== Шуберттің вокалдық лирикасы ===
Шуберттің  музыкалық мұрасында ән негізгі орын алады. Әнде композитор кейпінің, оның шығармашылық және көркемдік қалыптасу жолдарының ерекше белгілері көрнекті, жүйелі және көңілге қонымды болып ашылады. Ән адамның ішкі жан- дүниесінің сипаттамасына кеңістік ашты; халықтық  өнердің образдарына жақындау арқылы демократиялық мағынаға иеленеді; сөз бен музыканың тығыз байланысы арқылы музыкалық образдардардың поэтикалық тиянақтылығына жетеді. Бұның барлығы шуберттік баяндаудың ерекше мәнерлілігін тудырып, оның шығармаларының жаңашыл тереңдігін, маңыздылығын және образдық көп қырлылығын анықтайды.

Шуберттің көмегімен ән музыка тарихында бірінші рет басқа жанрлармен қатар тұрды. Оның поэтикалық негізі австиялық және неміс тарихының дерлік бөлігін қамтиды, және шетел авторларын да қосады.

Өмірінің әр түрлі кезеңдерінде Шубертті әр түрлі ақындардың шығармашылығы назарын өздеріне аударады. Ең үлкен тұрақтылықпен Шуберттің Гёте поэзиясына құштарлығы ерекшеленеді, бірақ ұлы неміс ақынының өлеңдерімен басқа авторлардың сөздері бәсекелесе алады, алдымен – В. Мюллер, И. Майрхофер, Г. Гейне. Композитор әрбір ақын шығармашылығының дербес өзгешеліктерін сергек сезеді.

Шуберттің әндері өзі үшін шығармашылығының мақсаты емес, кейін өңделетін материалға айналды. Бірақ әнді аспапты музыкада қолдану – Шуберт үшін оның қолданудағы жеке мысал ғана. Негізінде оның ықпалы едәуір кең және терең. Ән материал емес, әуенділік – принцип – осы қасиет Шубертті өзінің ізашарларынан ерекшелендіреді. Әуенділікте аспаптық музыканың өзгешелігі негізделеді.

XIX ғ. басында неміс және австриялық көркемдік өнерінде лирикалық жанрлардың   келе жатқан гүлденуі белгіленеді. Осы жанрлар өмірге деморатизациялау процессінен кейін шақырылды. Музыкада бұл процесс аспаптық шығарамашылықта жаңа динамикалық принципті ойлау қабілетінің нығаюына, операның сарайлық спектакль шарттылығынан босауына, әннің тәрбиелік және ағартушылық жұмыстың ең маңызды бөлімге айналуына әкелді. XVIII ғ. ән әлі басқа жетекші жанрлар қатарына қосылған жоқ- тын, бірақ XVII ғ. соңы мен XVIII ғ. басына қарағанда, ол кәсиби өнердің дербес  тармағы ретінде қалыптаса бастады. Композиторлар крестьяндық әнге «жетілмеген»  өнерге сияқты қарайтын  көз қарастарын өзгертеді.

Бірінші ірі қозғалысты 1753 жылы 1 қазанда Берлиндік ән мектебі И. Ф. Агриколаның, Ф. Э. Бахтың, Ф, Бенданың, К. Г. Граунның, Г. Краузенің, К. Никельманның, Г. Ф. Телеманның «Одалар мен Мелодиялар» дәптерлерін шығарудан бастады. Жинақтың бастаушысы әуесқой музыкант, мамандығы бойынша - адвокат Г. Краузе болатын.
Берлиндік ән мектебінің үлкен буын композиторлары  шығармашылыққа өздері ұсынған әстетикалық идеалдардан қалып келе жатты, ал Иоганн Абрахам Петер Шульц  басқарған кіші буынның орындауында бұл идеалдар көркемдік жағынан жүйелі және дәлелді болды.<ref>Хохлов Ю.Н., Прекрасная мельничиха Франца Шуберта, М., 2002; соныкі, Фортепьянные сонаты Франца Шуберта, М., 2004.</ref>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{commons|Category:Franz Schubert}}

[[Санат:Сазгерлер]]
[[Санат:Аустрия композиторлары]]