Түркістан автономиясы бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Мемлекет
 |Қазақша атауы        = <big>Түркістан автономиясы</big>
 |Шынайы атауы   = Түркістан автономиялы республикасы
 |Атау септігі       = Түркістан
 |Байрақ                    = Bandera de Kokand.svg
 |Тілдері             = [[Қазақ тілі|қазақша]], [[Қырғыз тілі|қырғызша]], [[Өзбек тілі|өзбекше]], [[Орыс тілі|орысша]]
 |Мемлекеттік діні = Ислам
 |Үкімет түрі         = Автономиялы [[республика]]
 |Құрылды       = 1917 жылы 28 қараша
 |Тәуелсіздігін алды        = [[Ресей империясы]]-нан
 |Астанасы                 = [[Ташкент]]
 |Ірі қалалары       = [[Ташкент]], [[Түркістан]]
 |Басшы қызметі           = [[Үкімет басшысы]] <br />[[Премьер-министр]]
 |Басшылары               = [[Мұхаметжан Тынышбайұлы|М. Тынышбаев]]<br />[[Мұстафа Шоқай|М. Шоқай]]
 }}
{{Қазақстан тарихы}}

'''Түркістан Автономиясы''', '''Қоқан автономиясы''' — Түркістан өлкесі халықтарының өзін-өзі басқаруын қамтамасыз ету мақсатында 1917 жылы 28 қарашада [[Ресей мемлекеті]] құрамында құрылған [[автономиялы мемлекет]]. Оның өмірге келуіне кеңестік биліктің Түркістан халықтарының өзін-өзі басқару құқығын мойындамауы түрткі болды. 1917 жылы [[Қазан төңкерісі]] жеңген соң, 22 қараша күні [[Ташкент]]те өз жұмысын аяқтаған 3-Түркістан өлкелік кеңестер съезі өлкеде кеңес билігінің орнағанын, соған байланысты [[Түркістан Халық Комиссарлары Кеңесі]]нің құрылғанын, өлкедегі биліктің ендігі уақытта соның қолына өтетіндігін мәлімдейді. 14 мүшесі бар бұл үкіметтің құрамында жергілікті мұсылман халықтарының бірде-бір өкілі жоқ еді. Бұл кеңестік биліктің отаршылдық сипатын танытқан оқиға болатын. Бұған жауап ретінде қүрамында [[Мұстафа Шоқай]], [[Махмұд Бехбудий]], т.б. бар "[[Түркістан өлкесі мұсылмандар кеңесі]]" 26 қараша күні Қоқан қаласында 4-Түркістан өлкелік төтенше мұсылмандар съезін шақырды. Үш күнге созылған съезд 28 қараша күні Түркістан өлкесін '''Түркістан автономиясы''' деп жариялап, Түркістан Құрылтайын шақырғанға дейін саяси биліктің [[Түркістан Уақытша Кеңесі]] мен Түркістан халық билігіне өтетіндігі жөнінде қаулы қабылдады. Түркістан Уақытша Кеңесі құрамына барлығы 54 адам енді, оның 32-сі Түркістаннан Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына сайланған депутаттар еді. Бұлардың арасында негізгі тұрғындары қазақтардан тұра¬тын Сырдария мен Жетісу облыстарынан 11 өкіл бар болатын. Кеңес құрамында, сондай-ақ мұсылмандар съезі сайлаған өкілдермен бірге, каланың өзін-өзі басқару ұйымдары съезінің 4 өкілі, түрлі өлкелік "еуропалық" ұйымдардың 13 өкілі бар болатын. Түркістан Уақытша Кеңесі 12 орыннан тұрған Түркістан автономиясының Уакытша үкіметін бекітті. Съезд Түркістан өлкесіндегі барлық халықтардың құқығын сыйлап, қорғайтындығын мәлімдеп, өлкенің барлық мұсылман, орыс, т.б. тұрғындарын Түркістан автономиясы төңірегіне топтасуға шақырды. Сонымен, 1917 жылы қарашада Түркістанда қос билік орнап, оның алғашқысы кеңестік негізде құрылып, ең алдымен ресейлік қоныс аударушылардың мүддесін көздеп, жағдайын нығайта түсуге қызмет ететіндігін білдірсе, соңғысы отарлық езгіге қарсы, діни және ұлттық негізде құрылып, жергілікті халықтардың өзін-өзі бас¬қару құқығын баянды ету басты мақсаты екендігін жариялады. Түркістан Уақытша үкіметінің төрағасы және Ӏшкі істер министрі болып [[Мұхамеджан Тынышпаев]], Ӏшкі істер министрінің орынбасары болып [[заңгер]] Ә.Оразаев бекітілді. Уақытша үкіметтің Сыртқы істер министрі қызметіне [[Мұстафа Шоқай]] тағайындалды. Көп ұзамай Түркістан автономиясы үкіметінің төрағасы Мұстафа  Шоқай болды. Түркістан автономиясының құрылуын Түркістан өлкесінің жергілікті халықтары зор қуанышпен карсы алып, оған қолдаушьшық танытуға даяр екендіктерін білдірді. 1918 жылы қаңтарда Түркістан қаласында өткен Сырдария қазақтарының съезі Сырдария облысы Алаш автономиясы жарияланғанға дейін Түркістан автономиясы құрамында болатындығын білдірді. Халық зор үміт артқан Түркістан автономиясын 1918 жылы 2 ақпанда Кеңес үкіметі қарулы күшпен таратып, оның бірнеше мүшелерін тұтқынға алды.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы.  «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

[[Санат:1917 жылы құрылғандар]]
[[Санат:Тарихи мемлекеттер]]