Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Салқам Жәңгір хан"

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет

ш
ш (62 түзету)
 
(32 қатысушының арадағы 48 түзетуі көрсетілмеген)
Жол нөмірі 1: Жол нөмірі 1:
{{Infobox Biography
+
{{мағына|Жәңгір-Керей хан}}
|subject_name  = Салқам Жәнгір хан
+
{{Мемлекеттік қайраткер
| date_of_birth  = [[белгісіз]]
+
| түс        = Қазақ ханы
| date_of_death  = [[1652]]
+
| Қазақша есімі        = Салқам Жәңгір хан
| occupation     = [[Қазақ ханы]]
+
| Шынайы есімі  =
| spouse        =  
+
| Суреті          =
 +
| Сурет ені    =
 +
| Атауы            =
 +
| Титулы              = [[Қазақ хандары|Қазақ ханы]]
 +
| Ту              = Kazakh Khanate.svg
 +
| Ту2              =
 +
| Басқара бастады      = 1643
 +
| Басқаруын аяқтады        = 1652
 +
| Ізашары    = [[Есімұлы Жәнібек хан]]
 +
| Ізбасары          = [[Батыр хан]]
 +
| Титулы_2            =
 +
| Ту_2            =
 +
| Ту2_2            =
 +
| Реті_2            =
 +
| Басқара бастады_2    =
 +
| Басқаруын аяқтады_2      =
 +
| Ізашары_2  =
 +
| Ізбасары_2        =
 +
| Титулы_3            =
 +
| Ту_3            =
 +
| Ту2_3            =
 +
| Реті_3            =
 +
| Басқара бастады_3    =
 +
| Басқаруын аяқтады_3      =
 +
| Ізашары_3  =
 +
| Ізбасары_3        =
 +
| Титулы_4            =
 +
| Ту_4            =
 +
| Ту2_4            =
 +
| Реті_4            =
 +
| Басқара бастады_4    =
 +
| Басқаруын аяқтады_4      =
 +
| Ізашары_4  =
 +
| Ізбасары_4        =
 +
| Туған күні      = [[1610]]
 +
| Туған жері     = [[Қазақ хандығы]]
 +
| Қайтыс болған күні        = 1652
 +
| Қайтыс болған жері      = [[Түркістан]]
 +
| Жерленді      = [[Түркістан]]
 +
| Діні      = [[Ислам]]
 +
| Әкесі              = [[Есім хан]]
 +
| Анасы              = Айлин Ханым
 +
| Жұбайы            = Бану Ханым
 +
| Балалары              = Аппақ сұлтан, [[Тәуке хан]]
 +
| Партиясы            =
 +
| Білімі        =
 +
| Қолтаңбасы          =
 +
| Сайты              =
 +
| Commons            =
 +
| Марапаттары            =
 
}}
 
}}
'''Салқам Жәңгір''' Туған жылы белгісіз, 1652 жылы өлген. [[Есім хан|Есім ханның]] үлы. Ол хан тағына [[Есім хан]] өлген соң отырды. Жәңгір хан бойы аласа, бірақ мол денелі кісі екен. Сондықтан да халық оны "Салқам Жәңгір" атап кеткен. Оның түсында [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] басқарып отырған жоңғар-ойраттардың күшеюі байқалды. Олар [[Қазақ хандығы|Қазақ хандығына]] үздіксіз шабуыл жасап түрды. Жөңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір мәліметтерге сәйкес, Жәңгір ханның ордасы [[Түркістан (қала)|Түркістанға]] таяу маңда орналасыпты. Жәңгір хан [[Бұхар Хандығы|Бүхар хандығымен]] одақтастық келісімге келіп, жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға үмтылды. Мүның бөрі жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде [[Қазақ хандығы |қазақ хандығы]] мен [[Ойраттар|ойрат жоңғарлары]] арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті. Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер және [[Сырдария|Сырдария өзені]] бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи мәліметтер бойынша, Жәңгір хан түсында [[Қазақ хандығы|қазақтар]] мен [[Ойраттар|ойрат жоңғарлары]] арасында үш ірі шайқас болған: бірінші шайқас — 1635 жылы, екіншісі — 1643-1644 жылдары, үшіншісі — 1652 жылы. 1635 жылғы шайқаста қазақ әскерлеріне Батүр қонтайшы бастаған жер қайысқан қалың қол қарсы түрды. Бүл үрыстың нақты нөтижелері жөнінде мәліметтер жоқ, бірақ шайқас кезінде Жәңгір ханның түтқынға түсіп, біраз уақыттан соң қашып қүтылғаны туралы деректер кездеседі. Сол кезден бастап Жәңгір хан жоңғарларға үнемі шабуыл жасап түрады. Екінші ірі шайқас 1643 жылы қыста Батыр қонтайшының қазак жеріне шабуыл жасауынан басталады. Жоңғарлар Жетісу өңірінің үлкен бөлігін жаулап алып, он мыңға жуық адамды түтқынға түсіреді. Жәңгір ханға көмекке 20 мың сарбазымен [[Самарқан]] билеушісі [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]] келеді. [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]] қолының көмегі арқасында Жәңгір хан бүл шайқаста жеңіске жетеді. [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] шегінуге мәжбүр болады. Жеңіліске үшыраған жоңғарлар бүл рыста он мыңға жуық адамынан айырылады. Сақталып қалған тарихи мәліметтер бойынша, бүл шайқаста Жәңгір хан зор қолбасшылық дарын мен әскери шеберлік таныта білген. Жәңгір хан жоңғарларға қарсы күресте моғолдар жағынан көмек алу үшін біраз әрекет етті. Олармен тату көршілік қарым-қатынас орнату үшін екі рет елші жіберді. Бүл дипломатиялық тапсырма Жәңгір ханның үлдары [[Тәуке хан|Тәуке]] мен Апақ сүлтандарға жүктелді. 1643-1644 жылдардағы шайқаста толық жеңілмеген жоңғарлар болашақта болатын соғысқа мүқият дайындала бастады. Жоңғар қонтайшысы 1643-1644 жылдардағы жеңілістен кейін бытыраған иеліктерін біріктіріп, [[Сібір хандығы|Сібірдегі]] орыс қалаларынан кару-жарактар және оқ-дәрілер сатып алады.
+
'''Салқам Жәңгір''' — ([[1610]]-[[1652]] жылы қайтыс болған). [[Есім хан]]ның ұлы. Ол хан тағына [[Есім хан]] өлген соң отырды. Жәңгір хан бойы аласа, бірақ толық денелі кісі болған. Сондықтан да халық оны "Салқам Жәңгір" атап кеткен. Оның тұсында [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] басқарып тұрған жоңғар-ойраттардың күшеюі байқалды. Олар [[Қазақ хандығы]]на үздіксіз шабуыл жасап тұрды.
1652 жылы қазақтар мен жоңғарлар арасындағы үшінші ірі шайқаста қазақ әскерлері жеңіліске үшырап, Жәңгір хан қаза табады.<ref> Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”,  2009 ISBN: 978-601-01-0268-2</ref>
+
 
==Пайдаланған әдебиет==
+
==Өмірбаяны==
 +
Жәңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір мәліметтерге сәйкес Жәңгір ханның ордасы [[Түркістан (қала)|Түркістанға]] таяу маңда орналасыпты. Жәңгір хан [[Бұхар хандығы]]мен одақтастық келісімге келіп, жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға ұмтылды. Мұның бәрі жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде [[Қазақ хандығы]] мен [[Ойраттар|ойрат жоңғарлары]] арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті. Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер және [[Сырдария|Сырдария өзені]] бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи мәліметтер бойынша, Жәңгір хан тұсында қазақтар мен [[Ойраттар|ойрат жоңғарлары]] арасында үш ірі шайқас болған:
 +
 
 +
* бірінші шайқас — [[1635]] жылы  
 +
* екіншісі — [[1643]]-[[1644]] жылдары  
 +
* үшіншісі — [[1652]] жылы
 +
 
 +
[[1635]] жылғы шайқаста қазақ әскерлеріне [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] бастаған жер қайысқан қалың қол қарсы тұрды. Бұл ұрыстың нақты нәтижелері жөнінде мәліметтер жоқ, бірақ шайқас кезінде Жәңгір ханның тұтқынға түсіп, біраз уақыттан соң қашып құтылғаны туралы деректер кездеседі. Сол кезден бастап Жәңгір хан жоңғарларға үнемі шабуыл жасап тұрады.
 +
 
 +
Екінші ірі шайқас 1643 жылы қыста Батыр қонтайшының қазақ жеріне шабуыл жасауынан басталады. Жоңғарлар Жетісу өңірінің үлкен бөлігін жаулап алып, он мыңға жуық адамды тұтқынға түсіреді. Салқам Жәңгір хан жоңғарларға тойтарыс беру үшін 600 сарбазымен Орбұлақ өзенінің бойына беттейді. Осы жерде әйгілі [[Орбұлақ шайқасы]] өтеді. Жәңгір ханға көмекке 20 мың сарбазымен [[Самарқан]] билеушісі [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]] келеді. [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]] қолының көмегі арқасында Жәңгір хан бұл шайқаста жеңіске жетеді. [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] шегінуге мәжбүр болады. Жеңіліске ұшыраған жоңғарлар бұл ұрыста он мыңға жуық адамынан айырылады. Сақталып қалған тарихи мәліметтер бойынша, бұл шайқаста Жәңгір хан зор қолбасшылық дарын мен әскери шеберлік таныта білген.
 +
 
 +
Жәңгір хан жоңғарларға қарсы күресте моғолдар жағынан көмек алу үшін біраз әрекет етті. Олармен тату көршілік қарым-қатынас орнату үшін екі рет елші жіберді. Бұл дипломатиялық тапсырма Жәңгір ханның ұлдары [[Тәуке хан|Тәуке]] мен Апақ сұлтандарға жүктелді.
 +
 
 +
1643-1644 жылдардағы шайқаста толық жеңілмеген жоңғарлар болашақта болатын соғысқа мұқият дайындала бастады. Жоңғар қонтайшысы 1643-1644 жылдардағы жеңілістен кейін бытыраған иеліктерін біріктіріп, [[Сібір хандығы|Сібірдегі]] орыс қалаларынан қару-жарақтар және оқ-дәрілер сатып алады.
 +
 
 +
[[1652]] жылы қазақтар мен жоңғарлар арасындағы үшінші ірі шайқаста қазақ әскерлері жеңіліске ұшырап, Жәңгір хан қаза табады.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”,  2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы.  «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>
 +
 
 +
{{Қазақ хандары}}
 +
 
 +
==Дереккөздер==
 
<references/>
 
<references/>
[[Санат: Шыңғыс ханның ұрпақтары]]
+
 
[[Санат: Қазақ ханы]]
+
{{Суретсіз мақала}}
{{stub:Тұлғалар}}
+
 
{{wikify}}
+
[[Санат:Шыңғыс ханның ұрпақтары]]
[[ru:Жангир хан]]
+
[[Санат:Қазақ хандары]]
 +
[[Санат:Туған жылы белгісіздер]]
 +
 
 +
 
 +
{{Bio-stub}}

17:19, 2017 ж. сәуірдің 14 кезіндегі нұсқасы

Үлгі:Мағына Үлгі:Мемлекеттік қайраткер Салқам Жәңгір — (1610-1652 жылы қайтыс болған). Есім ханның ұлы. Ол хан тағына Есім хан өлген соң отырды. Жәңгір хан бойы аласа, бірақ толық денелі кісі болған. Сондықтан да халық оны "Салқам Жәңгір" атап кеткен. Оның тұсында Батыр қонтайшы басқарып тұрған жоңғар-ойраттардың күшеюі байқалды. Олар Қазақ хандығына үздіксіз шабуыл жасап тұрды.

Өмірбаяны

Жәңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір мәліметтерге сәйкес Жәңгір ханның ордасы Түркістанға таяу маңда орналасыпты. Жәңгір хан Бұхар хандығымен одақтастық келісімге келіп, жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға ұмтылды. Мұның бәрі жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде Қазақ хандығы мен ойрат жоңғарлары арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті. Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер және Сырдария өзені бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи мәліметтер бойынша, Жәңгір хан тұсында қазақтар мен ойрат жоңғарлары арасында үш ірі шайқас болған:

  • бірінші шайқас — 1635 жылы
  • екіншісі — 1643-1644 жылдары
  • үшіншісі — 1652 жылы

1635 жылғы шайқаста қазақ әскерлеріне Батыр қонтайшы бастаған жер қайысқан қалың қол қарсы тұрды. Бұл ұрыстың нақты нәтижелері жөнінде мәліметтер жоқ, бірақ шайқас кезінде Жәңгір ханның тұтқынға түсіп, біраз уақыттан соң қашып құтылғаны туралы деректер кездеседі. Сол кезден бастап Жәңгір хан жоңғарларға үнемі шабуыл жасап тұрады.

Екінші ірі шайқас 1643 жылы қыста Батыр қонтайшының қазақ жеріне шабуыл жасауынан басталады. Жоңғарлар Жетісу өңірінің үлкен бөлігін жаулап алып, он мыңға жуық адамды тұтқынға түсіреді. Салқам Жәңгір хан жоңғарларға тойтарыс беру үшін 600 сарбазымен Орбұлақ өзенінің бойына беттейді. Осы жерде әйгілі Орбұлақ шайқасы өтеді. Жәңгір ханға көмекке 20 мың сарбазымен Самарқан билеушісі Жалаңтөс Баһадүр келеді. Жалаңтөс Баһадүр қолының көмегі арқасында Жәңгір хан бұл шайқаста жеңіске жетеді. Батыр қонтайшы шегінуге мәжбүр болады. Жеңіліске ұшыраған жоңғарлар бұл ұрыста он мыңға жуық адамынан айырылады. Сақталып қалған тарихи мәліметтер бойынша, бұл шайқаста Жәңгір хан зор қолбасшылық дарын мен әскери шеберлік таныта білген.

Жәңгір хан жоңғарларға қарсы күресте моғолдар жағынан көмек алу үшін біраз әрекет етті. Олармен тату көршілік қарым-қатынас орнату үшін екі рет елші жіберді. Бұл дипломатиялық тапсырма Жәңгір ханның ұлдары Тәуке мен Апақ сұлтандарға жүктелді.

1643-1644 жылдардағы шайқаста толық жеңілмеген жоңғарлар болашақта болатын соғысқа мұқият дайындала бастады. Жоңғар қонтайшысы 1643-1644 жылдардағы жеңілістен кейін бытыраған иеліктерін біріктіріп, Сібірдегі орыс қалаларынан қару-жарақтар және оқ-дәрілер сатып алады.

1652 жылы қазақтар мен жоңғарлар арасындағы үшінші ірі шайқаста қазақ әскерлері жеңіліске ұшырап, Жәңгір хан қаза табады.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>

Үлгі:Қазақ хандары

Дереккөздер

<references/>

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:|[[Санат:Еш медиа файлы жоқ мақалалар/{{{1}}}]]|}}}}Үлгі:Bio-stub