Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Салқам Жәңгір хан"
Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет
ш (62 түзету) |
|||
| (32 қатысушының арадағы 55 түзетуі көрсетілмеген) | |||
| Жол нөмірі 1: | Жол нөмірі 1: | ||
| − | {{ | + | {{мағына|Жәңгір-Керей хан}} |
| − | | | + | {{Мемлекеттік қайраткер |
| − | | | + | | түс = Қазақ ханы |
| − | | | + | | Қазақша есімі = Салқам Жәңгір хан |
| − | | | + | | Шынайы есімі = |
| − | | | + | | Суреті = |
| − | | | + | | Сурет ені = |
| − | | | + | | Атауы = |
| − | | | + | | Титулы = [[Қазақ хандары|Қазақ ханы]] |
| − | | | + | | Ту = Kazakh Khanate.svg |
| − | | | + | | Ту2 = |
| − | | | + | | Басқара бастады = 1643 |
| − | | | + | | Басқаруын аяқтады = 1652 |
| − | | | + | | Ізашары = [[Есімұлы Жәнібек хан]] |
| − | | | + | | Ізбасары = [[Батыр хан]] |
| − | | | + | | Титулы_2 = |
| − | | | + | | Ту_2 = |
| − | | | + | | Ту2_2 = |
| − | | | + | | Реті_2 = |
| − | | | + | | Басқара бастады_2 = |
| − | | | + | | Басқаруын аяқтады_2 = |
| − | + | | Ізашары_2 = | |
| + | | Ізбасары_2 = | ||
| + | | Титулы_3 = | ||
| + | | Ту_3 = | ||
| + | | Ту2_3 = | ||
| + | | Реті_3 = | ||
| + | | Басқара бастады_3 = | ||
| + | | Басқаруын аяқтады_3 = | ||
| + | | Ізашары_3 = | ||
| + | | Ізбасары_3 = | ||
| + | | Титулы_4 = | ||
| + | | Ту_4 = | ||
| + | | Ту2_4 = | ||
| + | | Реті_4 = | ||
| + | | Басқара бастады_4 = | ||
| + | | Басқаруын аяқтады_4 = | ||
| + | | Ізашары_4 = | ||
| + | | Ізбасары_4 = | ||
| + | | Туған күні = [[1610]] | ||
| + | | Туған жері = [[Қазақ хандығы]] | ||
| + | | Қайтыс болған күні = 1652 | ||
| + | | Қайтыс болған жері = [[Түркістан]] | ||
| + | | Жерленді = [[Түркістан]] | ||
| + | | Діні = [[Ислам]] | ||
| + | | Әкесі = [[Есім хан]] | ||
| + | | Анасы = Айлин Ханым | ||
| + | | Жұбайы = Бану Ханым | ||
| + | | Балалары = Аппақ сұлтан, [[Тәуке хан]] | ||
| + | | Партиясы = | ||
| + | | Білімі = | ||
| + | | Қолтаңбасы = | ||
| + | | Сайты = | ||
| + | | Commons = | ||
| + | | Марапаттары = | ||
| + | }} | ||
| + | '''Салқам Жәңгір''' — ([[1610]]-[[1652]] жылы қайтыс болған). [[Есім хан]]ның ұлы. Ол хан тағына [[Есім хан]] өлген соң отырды. Жәңгір хан бойы аласа, бірақ толық денелі кісі болған. Сондықтан да халық оны "Салқам Жәңгір" атап кеткен. Оның тұсында [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] басқарып тұрған жоңғар-ойраттардың күшеюі байқалды. Олар [[Қазақ хандығы]]на үздіксіз шабуыл жасап тұрды. | ||
| + | ==Өмірбаяны== | ||
| + | Жәңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір мәліметтерге сәйкес Жәңгір ханның ордасы [[Түркістан (қала)|Түркістанға]] таяу маңда орналасыпты. Жәңгір хан [[Бұхар хандығы]]мен одақтастық келісімге келіп, жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға ұмтылды. Мұның бәрі жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде [[Қазақ хандығы]] мен [[Ойраттар|ойрат жоңғарлары]] арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті. Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер және [[Сырдария|Сырдария өзені]] бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи мәліметтер бойынша, Жәңгір хан тұсында қазақтар мен [[Ойраттар|ойрат жоңғарлары]] арасында үш ірі шайқас болған: | ||
| − | + | * бірінші шайқас — [[1635]] жылы | |
| − | + | * екіншісі — [[1643]]-[[1644]] жылдары | |
| − | + | * үшіншісі — [[1652]] жылы | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| + | [[1635]] жылғы шайқаста қазақ әскерлеріне [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] бастаған жер қайысқан қалың қол қарсы тұрды. Бұл ұрыстың нақты нәтижелері жөнінде мәліметтер жоқ, бірақ шайқас кезінде Жәңгір ханның тұтқынға түсіп, біраз уақыттан соң қашып құтылғаны туралы деректер кездеседі. Сол кезден бастап Жәңгір хан жоңғарларға үнемі шабуыл жасап тұрады. | ||
| + | |||
| + | Екінші ірі шайқас 1643 жылы қыста Батыр қонтайшының қазақ жеріне шабуыл жасауынан басталады. Жоңғарлар Жетісу өңірінің үлкен бөлігін жаулап алып, он мыңға жуық адамды тұтқынға түсіреді. Салқам Жәңгір хан жоңғарларға тойтарыс беру үшін 600 сарбазымен Орбұлақ өзенінің бойына беттейді. Осы жерде әйгілі [[Орбұлақ шайқасы]] өтеді. Жәңгір ханға көмекке 20 мың сарбазымен [[Самарқан]] билеушісі [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]] келеді. [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]] қолының көмегі арқасында Жәңгір хан бұл шайқаста жеңіске жетеді. [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] шегінуге мәжбүр болады. Жеңіліске ұшыраған жоңғарлар бұл ұрыста он мыңға жуық адамынан айырылады. Сақталып қалған тарихи мәліметтер бойынша, бұл шайқаста Жәңгір хан зор қолбасшылық дарын мен әскери шеберлік таныта білген. | ||
| + | |||
| + | Жәңгір хан жоңғарларға қарсы күресте моғолдар жағынан көмек алу үшін біраз әрекет етті. Олармен тату көршілік қарым-қатынас орнату үшін екі рет елші жіберді. Бұл дипломатиялық тапсырма Жәңгір ханның ұлдары [[Тәуке хан|Тәуке]] мен Апақ сұлтандарға жүктелді. | ||
| + | |||
| + | 1643-1644 жылдардағы шайқаста толық жеңілмеген жоңғарлар болашақта болатын соғысқа мұқият дайындала бастады. Жоңғар қонтайшысы 1643-1644 жылдардағы жеңілістен кейін бытыраған иеліктерін біріктіріп, [[Сібір хандығы|Сібірдегі]] орыс қалаларынан қару-жарақтар және оқ-дәрілер сатып алады. | ||
| + | |||
| + | [[1652]] жылы қазақтар мен жоңғарлар арасындағы үшінші ірі шайқаста қазақ әскерлері жеңіліске ұшырап, Жәңгір хан қаза табады.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> | ||
| + | |||
| + | {{Қазақ хандары}} | ||
| + | |||
| + | ==Дереккөздер== | ||
| + | <references/> | ||
| + | |||
| + | {{Суретсіз мақала}} | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[Санат:Шыңғыс ханның ұрпақтары]] | [[Санат:Шыңғыс ханның ұрпақтары]] | ||
| + | [[Санат:Қазақ хандары]] | ||
| + | [[Санат:Туған жылы белгісіздер]] | ||
| + | |||
| + | |||
| + | {{Bio-stub}} | ||
17:19, 2017 ж. сәуірдің 14 кезіндегі нұсқасы
Үлгі:Мағына Үлгі:Мемлекеттік қайраткер Салқам Жәңгір — (1610-1652 жылы қайтыс болған). Есім ханның ұлы. Ол хан тағына Есім хан өлген соң отырды. Жәңгір хан бойы аласа, бірақ толық денелі кісі болған. Сондықтан да халық оны "Салқам Жәңгір" атап кеткен. Оның тұсында Батыр қонтайшы басқарып тұрған жоңғар-ойраттардың күшеюі байқалды. Олар Қазақ хандығына үздіксіз шабуыл жасап тұрды.
Өмірбаяны
Жәңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір мәліметтерге сәйкес Жәңгір ханның ордасы Түркістанға таяу маңда орналасыпты. Жәңгір хан Бұхар хандығымен одақтастық келісімге келіп, жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға ұмтылды. Мұның бәрі жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде Қазақ хандығы мен ойрат жоңғарлары арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті. Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер және Сырдария өзені бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи мәліметтер бойынша, Жәңгір хан тұсында қазақтар мен ойрат жоңғарлары арасында үш ірі шайқас болған:
1635 жылғы шайқаста қазақ әскерлеріне Батыр қонтайшы бастаған жер қайысқан қалың қол қарсы тұрды. Бұл ұрыстың нақты нәтижелері жөнінде мәліметтер жоқ, бірақ шайқас кезінде Жәңгір ханның тұтқынға түсіп, біраз уақыттан соң қашып құтылғаны туралы деректер кездеседі. Сол кезден бастап Жәңгір хан жоңғарларға үнемі шабуыл жасап тұрады.
Екінші ірі шайқас 1643 жылы қыста Батыр қонтайшының қазақ жеріне шабуыл жасауынан басталады. Жоңғарлар Жетісу өңірінің үлкен бөлігін жаулап алып, он мыңға жуық адамды тұтқынға түсіреді. Салқам Жәңгір хан жоңғарларға тойтарыс беру үшін 600 сарбазымен Орбұлақ өзенінің бойына беттейді. Осы жерде әйгілі Орбұлақ шайқасы өтеді. Жәңгір ханға көмекке 20 мың сарбазымен Самарқан билеушісі Жалаңтөс Баһадүр келеді. Жалаңтөс Баһадүр қолының көмегі арқасында Жәңгір хан бұл шайқаста жеңіске жетеді. Батыр қонтайшы шегінуге мәжбүр болады. Жеңіліске ұшыраған жоңғарлар бұл ұрыста он мыңға жуық адамынан айырылады. Сақталып қалған тарихи мәліметтер бойынша, бұл шайқаста Жәңгір хан зор қолбасшылық дарын мен әскери шеберлік таныта білген.
Жәңгір хан жоңғарларға қарсы күресте моғолдар жағынан көмек алу үшін біраз әрекет етті. Олармен тату көршілік қарым-қатынас орнату үшін екі рет елші жіберді. Бұл дипломатиялық тапсырма Жәңгір ханның ұлдары Тәуке мен Апақ сұлтандарға жүктелді.
1643-1644 жылдардағы шайқаста толық жеңілмеген жоңғарлар болашақта болатын соғысқа мұқият дайындала бастады. Жоңғар қонтайшысы 1643-1644 жылдардағы жеңілістен кейін бытыраған иеліктерін біріктіріп, Сібірдегі орыс қалаларынан қару-жарақтар және оқ-дәрілер сатып алады.
1652 жылы қазақтар мен жоңғарлар арасындағы үшінші ірі шайқаста қазақ әскерлері жеңіліске ұшырап, Жәңгір хан қаза табады.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>
Дереккөздер
<references/>
{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:|[[Санат:Еш медиа файлы жоқ мақалалар/{{{1}}}]]|}}}}Үлгі:Bio-stub
