Мұнайгаздылықты бағалау критерийлері бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Oil well.jpg|thumb|400px|Мұнай өндіретің құрал]]
'''Мұнайгаздылықты бағалау критерийлері''' -[[мұнай]]лы және [[газ]]ды нысандарды олардың болашақ мүмкіндіктері тұрғысынан
жіктемелеу шараларының негізі ретінде анықталатын [[мұнай]] немесе [[газ]] кіріктіру белгілері. Бұл [[критерий]]лер есептеліп шығарылған және теориялық заңдылықтар негізінде тандалып алына отырып, [[мұнай]]-[[газ]] [[геология]]сының салалары
тұрғысынан топтастырылады. Осыған орай, тектоникалық (оның ішінде палеотектоникалық, құрылымдық және жаңатектоникалық), [[Палеогеографиялық атластар, немесе палеогеографиялық карталар сериясы|палеогеографиялық]],
[[литология]]лық, [[геохимия]]лық және [[гидрогеология]]лық бағалау критерийлерін
дербестеуге болады. Тектоникалық критерийлер. Бұл критерийлер өз өңірінде көмірсутектердің және олардың жатындарының жинақталу, жылыстау,
шоғырлану және бұзылысқа ұшырау процестері жүзеге асқан мұнайгазды нысандарды жіктемелеу мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді. [[Тектоникалық критерий]]лер көмірсутектердің болжамдық ресурстарын көлемдік-тектік әдіспен есептеу барысында қолданылатын ең басты [[критерий]]лер болып табылады.<br />
''[[Тектоникалық критерий]]лер'' құрылымдық, [[Палеотектоникалық карта|палеотектоникалық]] және [[жаңатектоникалық критерий]]лер болып үш түрге бөлінеді. құрылымдық [[критерий]]лер мұнайгазды нысанның бүгінгі құрылымын бағалауға мүмкіндік береді. Бұлардың ішіндегі ең бастылары екі мәселе нысанның тектоникалық типі және нысан ауқымындағы итөгінді тау жынысытардың жалпы көлемі. Мұның алғашқысы әр түрлі [[тектоникалық процес]]тер нәтижесінің жалпылама қорытындысын айшықтаса, екіншісі нысанның масштабын анықтауға көмектеседі. Аталған екі критерий тұрғысынан жіктемелеу [[әлем]]дегі мұнайгазды [[геология]]лық нысандар жайлы барша деректерді сараптау негізінде жүзеге асырылады. Нақтылы аймаққа қатысты мұнайгазды нысандарды жіктемелеу
барысында [[басты критерий]]лермен қатар [[қосалқы критерий]]лер де ескеріледі, олар — нысанға тиесілі [[тау жынысытардың дислокация]]лану [[дәреже]]сі мен сипаты,
көтеріңкі (негізінен көмірсутектерді шоғырлайтын) және түсіңкі (негізінен
көмірсутектерді тудыратын) тектоникалық; құрылымдардың ара-қатынасы, ең
соңғы ойысу сатысының [[уақыт]]ы мен [[масштаб]]ы, қиманы құрайтын тау жынысы  мөлшері мен қалындығы, үйлесімсіздіктердің саны мен типі. 
''Палеотектоникалық критерийлер'' мұнайгазды нысандарды бүгінгі құрылымды қалыптастырған процестер сипаты тұрғысынан жіктемелеуге мүмкіндік береді.
Бұл критерийлер ішіндегі бастылары: 1) қиманы құрайтын , орналасуының ең үлкен тереңдіктері; 2) бұрынғыға икемделген және жаңадан
қалыптасқан құрылымдардың бір-бірімен ара-қатынасы. Бұлардың алғашқысы мұнайгазды нысанды [[көмірсутектер]]ді туындату потенциалы және жатынның қалыптасу уақыты тұрғысынан, ал екіншісі жылыстаудың мүкін болған жолдары және жатындардың қайтадан қалыптасу уақыты түрғысынан жіктемелеуге көмектеседі. [[Қосалқы критерий]]лер ретінде ойысу және көтерілу сатыларының ара-қатынасын, үйлесімсіздік [[горизонт]]тары мен [[жарылым дислокация]]ларының көрініс беру уақыты мен ұзақғығын, [[матматизм процес]]терінің сипаты мен масштабын,  атауға болады. [[Жаңатектоникалық критерий]]лер мұнайгазды нысандарды [[көмірсутектер]] жатынының сақталу және бұрыннан бар жатындардың қайтадан қалыптасу жағдайлары түрғысынан жіктемелеу мүмкіңдігін қамтамасыз етеді. Ең басты жаңатектоникалық критерийлер - жаңа көтерілімдер [[амплитуда]]сы және ең соңғы қозғалыстардың қарқындылығы. Жаңа көтерілімдердің нақты амплитудалары жоғары көрсеткіштермен сипатталатын аудандарда көмірсутектер жатынынының сақталу мүмкіндігі нашарлай түседі.<br />
Ең соңғы қозғалыстар қарқындылығының жоғары дәрежесі де жатындардың сақталу жағдайына кері әсерін тигізеді. Солай бола тұрса да, қарқынды түрде
көтерілген аймақтарда [[қойнауқаттық қысым]] мөлшерінің азаюы жүзеге асады, бұл [[су]]да еріген газдардың [[дербес фаза]] жағдайына өтуіне, сөйтіп жаңа жатындардың қалыптасуына жағдай жасайды. Мұндай аудандар негізінен газды аудандар санатына қосылады. Қарқынды түрде ойыса төмендеген аудандарда
[[платформа]]ның шөгінді тысы мұнаймен және газбен қанығуы ықтимал, мұның
і жатындардың сақталу мүмкіндігін арттырады және көмірсутекгердің қосымша нысандарының қалыптасуын қамтамасыз ете алады. [[Палеогеография]]лық критерийлер мұнайгазды нысандарды шөгінді қималардың қалыптасу жағдайы тұрғысынан жіктемелеуге мүмкіндік береді. Басты критерийлер — шөгінді қимадағы теңіздік және континенттік түзілімдердің ара-қатынасын, сол сияқты нысан аумағындағы [[жапқыш тау жынысы]]тар мен жинауыш тау жынысытардың [[Фациялық баламалар|фациялық]] болмысын анықгау шаралары. Бұлардың алғашқысы нысанның
туындау потенциалын, ал екіншісі қимадағы көмірсутектерді дербестейтін және өткізізетін денелердің морфологиясы мен сапасын анықтауға мүмкіндік береді.<br />
Қосалқы [[палеогеографиялық критерий]]лер қатарына шөгінді қимадағы қызыл түсті түзілімдердің өзіндік үлесін, терригендік және [[карбонатты түзілімдер]]дің бір-бірімен ара-қатынасын, терригендік қималардың құмдылығын, анықтау шаралары жатады. [[Литологиялық критерий|''Литологиялық критерийлер'']] қиманың көлбеу және тік бағыттардағы әркелкілігін оларды құрайтын тау жынысытардың сүзбелеу мүмкіндігі тұрғысынан бағалауға мүмкіндік береді. Тік бағыттағы әркелкілікті саралау
қиманы өтімді және қалқалаушы кешендерге [[жіктеу]] мүмкіндігін қамтамасыз етсе, кешеннің аталған [[Элементтердің периодтық жүйесі|элементтерінің]] [[көлбеу бағыт]]тағы әркелкілігі флюидтердің тік және көлбеу бағытта жылыстау жағдайын, [[көмірсутектер]]дің жатындарға жинақталу және олардың сақталу мүмкіндіктерін анықтайды. [[Литологиялық критерий|''Литологиялық критерийлер'']] басты-басты екі топқа бөлінеді. 1) [[''Жабындардың құрамы'']], құрылыс керекшелікгері және тығыздалу дәрежесі. Бұл критерий нысан өңіріндегі жекелеген кешендердің және бүкіл шөгінді қиманың тік бағытта дербестелу дәрежесін бағалауға, сөйтіп нысан қойнауының байлығын, ондағы мұнайдың, газдың
және [[Таушайырлық талдау|таушайырдың]] бір-біріне үлес-салмағын, көмірсутектердің ірі жатындары
қалыптасуы мүмкіндіктерін, әр түрлі көмірсутектер қорының өзіндік үлесін, анықтауға мүмкіндік береді. 2) Кешеннің көмірсутектерді өткізетін шіктерінің құрамы, құрылыс ерекшелігі және тығыздалу дәрежесі. Бұл критерий
нысанның сиымдылық потенциалын анықтау мүмкіндігін қамтамасыз етеді,
сөйтіп [[көмірсутектер]]дің ірі жатындарының қалыптасу мүмкіңдігін және олардың
қорын анықгауға, көмірсутектер қорыньщ қима ауқымында таралу ерекшеліктерін
нақтылауға көмектеседі. Мүнайгазды нысандарды жіктемелеу деңгейіне
байланысты (аймақтық, белдемдік және жергілікті жіктемелер) аталған
литологаялықкритерийлер әр түрлі [[мазмұн]]ды иемденуі ықгимал. Литологиялық
критерийлер көмірсутектердің болжамдық ресурстарын көлемдік әдістермен
есептеу барысында қолданылады. Геохимиялық критеоийлер мүнайгазды
нысандарды аймак^ық, сирегірек белдемдік деңгейде көмірсутектерді тудыру
потенциалы, көмірсутектердің болжамдықресурстарындағы мүнай мен газдың
үлес салмақтары түрғысынан жіктемелеуге мүмкіндік береді. Геохимиялық
критерий — күрделі критерий, ол ьиашыранды органикалық заттардың массасын,
үйірімділігін, типін және өзгермелену дәрежесін түгелімен ескеруді қажет етеді.
Геохимиялық критерийлер мүнай мен газдың болжамдықресурстарын көлемдік-
тектік әдіспен анықгау барысында қолданылады. [[Гидрогеологиялық критерий|''Гидрогеологиялық критерийлер'']]
көмірсутектер жатынының жинақталу, жылыстау және бүзылыстарға үшырау
процестеріне әсерін тигізетін мұнайгазды нысандардағы флюидтердің көрініс
беру жағдайын бағалауға мүмкіндік береді. Олар гидрохимиялық және
гидродинамикалық критерийлер болып екіге бөлінеді. [[Гидрохимиялық критерий]]лер жерасты суларының түздық құрамын, суда еріген газдардың және органикалық заттардың құрамын, [[гидрохимия]]лық қалыпсыздықтардың мөлшері
мен жарқындылығын ескереді. [[Гидродинамика]]лық критерийлер жер қойнауының
жабықтық дәрежесін, суалмасудың сипаты мен ұзақтығын, [[гидродинамика]]лық
қалыпсыздықтардың сипатын, мөлшерін және жарқындылығын анықтауға
көмекгеседі. [[Мұнай]] мен газ кірікгіру мүмкіндігін бағалау барысында шешілетін
мәселелерге орай және бағаланбақ геологиялық нысанның масштабына
байланысты [[Мұнайгазкәсіптік геология|Мұнайгаздылықты]] бағалау критерийлері ретінде мұнай және [[газ]] кіріктірудің әр түрлі белгілерінің
жиынтықтары қолданылады. Міндет ауқымы азайған сайын және нысан
масштабы кішірейген сайын [[мұнай]] және [[газ]] кіріктірудің жекелеген белгілерінің
рөлі арта түседі. Ірі нысандар үшін  [[сандық көрсеткіш]]тері бүкіл жер
жүзіндегі мұнайгазды алаптардың белгілі [[дерек]]терін есепке ала отырып
жасақталынады. Белгілі болған критерийлердің [[сапалық]] және [[сандық]]
көрсеткіштерінің жиынтығы негізінде бағаланбақнысанды электроңдық-есептеу
машиналары көмегімен даралау мақсатында дискриминантты тексерулер мен
шешуші ережелер жасақталуы мүмкін.<ref>Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым. — Алматы: 2003 жыл. ISBN 9965-472-27-0</ref>

==Дереккөздер==
<references/>
{{wikify}}

[[Санат:Геология]]
[[Санат:Мұнай және газ]]