Морзе әліппесі бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Thesos.jpg|нобай|Радист Морзе әліппесін қолданып дабыл жіберуде.]]
[[Сурет:International Morse code.png|нобай|Морзе әліппесі]]
'''Морзе әліппесі''', Морзе коды – [[шартты сигналдар жүйесі]]. Морзе әліппесі америкалық өнертапқыш [[Сэмюэл Морзе]] (1791 –1872) ойлап тапқан аппарат (Морзе аппараты) арқылы жүзеге асырылады. Морзе аппаратымен хабарларды кодпен беруге және қағаз таспаға [[код]]пен жазып алуға болады.<ref>Жолымбетов Ө.Ш., Құлназаров А.К., Спорт терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, Қазақша-орысша, ISBN 9965-822-48-4</ref> Морзе кодында әрбір әріпке немесе таңбаға ток [[импульс]]терінің қысқа мерзімді (нүкте) және үш есе ұзағырақ (тире) сигналдың белгілі бір комбинациясы сәйкес келеді; олардың арасы нүкте ұзақтығына тең токсыз [[интервал]]мен бөлініп отырады. Сөздегі әріп және көп таңбалы цифрлар арасы әр комбинацияны аяқтайтын үш еселі токсыз интервалмен, ал текстегі сөздердің арасы бес еселі токсыз интервалмен бөлінеді. Морзе [[аппарат]]ында әрбір әріп байланыс желісі мен батареяға қосылған контактыны (түйіспені) кілттің көмегімен қосу арқылы беріледі.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев — Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, XI том 27 бет.</ref><ref>Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3</ref>

== Морзе әліппесі  ==
{| class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
! Орыс әріптері !! Латын әріптері !! Морзе коды !! «Шырқауы (орыс тілінде)»
|-
| [[A]] || {{Audio-nohelp|A morse code.ogg|A}} || ·&nbsp;− || ай-даа, ай-ваа
|-
| [[Б]] || {{Audio-nohelp|B morse code.ogg|B}} || −&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;· || баа-ки-те-кут, беей-ба-ра-бан
|-
| [[В]] || {{Audio-nohelp|W morse code.ogg|W}} || ·&nbsp;−&nbsp;− || ви-даа-лаа, вол-чаа-таа
|-
| [[Г]] || {{Audio-nohelp|G morse code.ogg|G}} || −&nbsp;−&nbsp;· || гаа-раа-ж, гаа-гаа-рин
|-
| [[Д]] || {{Audio-nohelp|D morse code.ogg|D}} || −&nbsp;·&nbsp;· || доо-ми-ки
|-
| [[Е]] (также и [[Ё]]) || {{Audio-nohelp|E morse code.ogg|E}} || · || есть
|-
| [[Ж]] || {{Audio-nohelp|V morse code.ogg|V}} || ·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;− || же-ле-зис-тоо, жи-ви-те-таак, я-бук-ва-жее, же-ле-ки-таа
|-
| [[З]] || {{Audio-nohelp|Z morse code.ogg|Z}} || −&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;· || заа-каа-ти-ки, заа-моо-чи-ки, заа-раа-зи-ки
|-
| [[И (кириллица)|И]] || {{Audio-nohelp|I morse code.ogg|I}} || ·&nbsp;· || и-ди
|-
| [[Й]] || {{Audio-nohelp|J morse code.ogg|J}} || ·&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;− || йас-наа-паа-раа, йош-каа-роо-лаа, и-краат-коо-ее
|-
| [[К (кириллица)|К]] || {{Audio-nohelp|K morse code.ogg|K}} || −&nbsp;·&nbsp;− || каак-же-таак, каак-де-лаа, каа-тень-каа
|-
| [[Л]] || {{Audio-nohelp|L morse code.ogg|L}} || ·&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;· || лу-наа-ти-ки
|-
| [[М]] || {{Audio-nohelp|M morse code.ogg|M}} || −&nbsp;− || маа-маа, моор-зее
|-
| [[Н]] || {{Audio-nohelp|N morse code.ogg|N}} || −&nbsp;· || ноо-мер, наа-те
|-
| [[О (кириллица)|О]] || {{Audio-nohelp|O morse code.ogg|O}} || −&nbsp;−&nbsp;− || оо-коо-лоо
|-
| [[П]] || {{Audio-nohelp|P morse code.ogg|P}} || ·&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;· || пи-лаа-поо-ёт, пи-лаа-ноо-ет
|-
| [[Р]] || {{Audio-nohelp|R morse code.ogg|R}} || ·&nbsp;−&nbsp;· || ре-шаа-ет, ру-каа-ми
|-
| [[С]] || {{Audio-nohelp|S morse code.ogg|S}} || ·&nbsp;·&nbsp;· || си-ни-е, си-не-е, са-мо-лёт
|-
| [[Т]] || {{Audio-nohelp|T morse code.ogg|T}} || − || таак
|-
| [[У (кириллица)|У]] || {{Audio-nohelp|U morse code.ogg|U}} || ·&nbsp;·&nbsp;− || у-нес-лоо, у-бе-гуу
|-
| [[Ф]] || {{Audio-nohelp|F morse code.ogg|F}} || ·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;· || фи-ли-моон-чик
|-
| [[Х]] || {{Audio-nohelp|H morse code.ogg|H}} || ·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;· || хи-ми-чи-те
|-
| [[Ц]] || {{Audio-nohelp|C morse code.ogg|C}} || −&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;· || цаа-пли-наа-ши, цаа-пли-цаа-пли, цаа-пли-хоо-дят, цыы-па-цыы-па, цаа-пик-цаа-пик
|-
| [[Ч]] || Ö || −&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;· || чаа-шаа-тоо-нет, чее-лоо-вее-чек
|-
| [[Ш]] || CH || −&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;− || шаа-роо-ваа-рыы, шуу-раа-доо-маа
|-
| [[Щ]] || {{Audio-nohelp|Q morse code.ogg|Q}} || −&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;− || щаа-ваам-не-шаа, щуу-каа-жи-ваа
|-
| [[Ъ]] || Ñ || −&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;− || ээ-тоо-твёр-дыый-знаак, твёёр-дыый-не-мяяг-киий
|-
| [[Ы]] || {{Audio-nohelp|Y morse code.ogg|Y}} || −&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;− || ыы-не-наа-доо
|-
| [[Ь]] (также и [[Ъ]]) || {{Audio-nohelp|X morse code.ogg|X}} || −&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;− || тоо-мяг-кий-знаак
|-
| [[Э]] || É || ·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;· || э-ле-роо-ни-ки, э-ле-ктроо-ни-ки
|-
| [[Ю]] || Ü || ·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;− || ю-ли-аа-наа
|-
| [[Я]] || Ä || ·&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;− || я-маал-я-маал
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|1 number morse code.ogg|1}} || ·&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;− || и-тооль-коо-оо-днаа
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|2 number morse code.ogg|2}} || ·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;− || две-не-хоо-роо-шоо, я-на-гоор-куу-шлаа
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|3 number morse code.ogg|3}} || ·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;− || три-те-бе-маа-лоо, и-дут-дев-чаа-таа, де-ли-те-саа-хаар
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|4 number morse code.ogg|4}} || ·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;− || че-тве-ри-те-каа
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|5 number morse code.ogg|5}} || ·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;· || пя-ти-ле-ти-е, пе-тя-пе-ту-шок
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|6 number morse code.ogg|6}} || −&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;· || поо-шес-ти-бе-ри, шеесть-по-ка-бе-ри
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|7 number morse code.ogg|7}} || −&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;· || даа-даа-се-ме-ри, сеемь-сеемь-хо-ро-шо, даай-даай-за-ку-рить, даай-даай-се-ме-рик, даа-ваай-на-ли-вай
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|8 number morse code.ogg|8}} || −&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;· || воо-сьмоо-гоо-и-ди, моо-лоо-коо-ки-пит
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|9 number morse code.ogg|9}} || −&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;· || ноо-наа-ноо-наа-ми, дее-вяя-тии-соо-тый, воо-доо-проо-воод-чик
|-
| colspan="2" | {{Audio-nohelp|0 number morse code.ogg|0}} || −&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;− || нооль-тоо-оо-коо-лоо, саа-мыый-длиин-ныый-нооль
|-
| colspan="2" | [[Нүкте]] || ·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;· ||то-чеч-ка-то-чеч-ка &nbsp;
|-
| colspan="2" | [[Үтір]] || ·&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;− || крю-чоок-крю-чоок-крю-чоок
|-
| colspan="2" | [[Қос нүкте]] || −&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;· || двоо-ее-тоо-чи-е-ставь&nbsp;
|-
| colspan="2" | [[;]] || −&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;· || тоо-чка-заа-пя-таа-я
|-
| colspan="2" | [[Жақша]] || −&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;− || скоо-бку-стаавь-скоо-бку-стаавь, скоо-бку-тыы-мнее-пи-шии
|-
| colspan="2" | [[Апостроф]] || ·&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;· || крю-чоок-тыы-веерх-ниий-ставь
|-
| colspan="2" | [[Тырнақша]] || ·&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;· || ка-выы-чки-ка-выы-чки, ка-выы-чки-от-крыы-лись&nbsp;
|-
| colspan="2" |&nbsp;— || −&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;− || чёёр-точ-ку-мне-да-ваай, чёёр-точ-ку-ты-пи-шии
|-
| colspan="2" | / || −&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;· || дрообь-здесь-пред-стаавь-те, доо-ми-ки-ноо-мер
|-
| colspan="2" | [[?]] || ·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;· || вы-ку-даа-смоо-три-те, до-про-сии-лии-е-го, у-нес-лоо-доо-ми-ки, э-ти-воо-проо-си-ки
|-
| colspan="2" | [[Леп белгісі|!]] || −&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;− ||оо-наа-вос-кли-цаа-лаа &nbsp;
|-
| colspan="2" | Бөлу белгісі || −&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;− || рааз-де-ли-те-каа, слуу-шай-те-ме-няя
|-
| colspan="2" | Қате || ·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;·&nbsp;· || хи-ми-чи-те-хи-ми-чи-те, ше-стью-во-семь-со-рок-во-семь
|-
| colspan="2" | [[@]] || ·&nbsp;−&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;· || со-баа-каа-ре-шаа-ет, со-баа-каа-ку-саа-ет
|-
| colspan="2" | Байланыс соңы (end contact) || ·&nbsp;·&nbsp;−&nbsp;·&nbsp;− || хо-ро-шоо-по-каа, хо-ро-шоо-да-ваай, до-сви-даа-ни-яя
|}

== Дереккөздер ==
<references/>

{{wikify}}

[[Санат:Тарих]]
[[Санат:Спорт]]