Монополдық рента бетінің бастапқы мәтінін қарау

Барлық экономикалық мектептер монополдық рента категориясы болатынын мойындайды. Оның негізін сирек сапасы болатын өнімнің сатылатын монополдық бағасы құрайды. Мысалы, [[бидай|қатты бидайлардың]] сапасы. Осы [[Ұн|бидайдың ұнынан]] ерекше сапасы
бар нан шығарылады. Немесе, [[шарап]]тардың ерекше сорттары. Осы
ауыл шаруашылық өнімдерінің нарықтағы ерекше орны, оларды
монополдық бағамен сатуға мүмкіндік береді.

Сирек кездесетін ауыл шаруашылық өнімдерінің монополдық
жоғары бағасы, олардың қоғамдық өндірістік бағасына тәуелді
болмайды. Ол баға, сатып алушының осы өнімге жоғары баға
төлей алатын қабілетімен белгіленеді. Сөйтіп, [[монополиялық рента]], тек қоғамдық өндіріс бағасынан ғана емес, барлық ауыл шаруашылық өнімдерінің бағасынан артық шығын болып табылады.

Монополдық рентаның түрлерінің біреуіне сиректік [[рента]] жатады. Бұған қарсы бәсекенің ешбір амалы болмайды. [[Спорт жұлдыздары]]ның, [[топмодель]]дердің, атақты [[музыкант]]тар мен [[Хирургия|ұлы хирургтардың]], бірегей жүзім бағының меншік иесінің және әлемдегі жалғыз ем көзінің иесінің т.с. табысының ауқымды көлемін осы рента құрады. Теория бағытынан рентаны төлеу ресурстарды оптималды орналастырудың қажетті шарты емес. Бір жақтан, сыйақы төмендігіне қарамастан музыкант немесе [[хирург]] бәрібір жұмысын тастап кетпейді.

Басқа жақтан, тым жоғары табыс бәрібір бірегей қасиеті болатын
игіліктер мен қызметтердің өндірісінің өсуін ынталандыра алмайды,
өйткені бұлардың ұсынысының шектелгені абсолюттік болады.

[[Рента]]ны қойнауынан пайдалы [[қазына]]лар шығатын жердің, немесе, үстінде құрылыс жасалған жердің, [[меншік иесі|меншік иелері]] де алады.

Кен шығаратын [[өнеркәсіп]] рентасы, жер рентасы сияқты пайда
болады. Жер қойнауынан шығатын өнімдердің индивидуалдық
өндірістік бағасы әр түрлі болады, ал сатылғанда олар нашар
өндірістік жағдайдағы [[өндірістік баға]]мен өткізіледі. Осының
нәтижесінде жақсы және орташа рудниктер, шахталар т.б. түсетін
үстеме пайда жер иесі алатын [[дифференциалдық рента]] болып
табылады.

Бұл рентаның мәнін айқындаудың бір бағыты. [[Ресурс]]тар нарығында жер ұдайы өндірілетін қасиеті бар [[фактор]] болып табылады:
құнарлылығымен, [[климат]] ерекшеліктерімен және т.б. жер дұрыс
өңделсе және барлық [[Агротехникалық шаралар|агротехникалық ережелер]] орындалса, ол жыл
сайын жақсы егін береді. Бұнымен салыстырғанда мұнайдың, руданың және т.б. көзі қандай жаңалықтар, жақсартулар, жоғары технологиялар қолданылса да сарқылып таусылады. Сондықтан, ұдайы өндірілмейтін [[Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану|табиғи ресурстардың]] иесі бүгін жұмсалған құралдар мен запастардың бірлігінің құны болашақта пайдаланушылар үшін
өсетінін білуі керек. Тек [[ресурстар]]дың таусылып бітетінін есепке
алмай, "көз жұмып" рудниктер мен шахталардан түскен табыстардың соларға жұмсалған шығындардан артықтығын, жинақталған
игіліктерді сатудан түскен — табиғаттан жинақталған, ал бүгін [[жеке меншік]] деп саналатын — баға деп қарауға болады. Сондықтан пайдалы қазбалардың ұсынысының шекті бағасына, рудникті пайдаланудың шекті шығындарынан басқа, оны пайдалану құқы үшін төлем жатады. Бұл [[рудник]]терді пайдалану [[құқық|құқы]] үшін төлем рента емес, [[рента]] деп аталса да. Бұл байлықтың болашақтағы көзі деп есептелетін,
шахта құнының төмендеуінің бөлшегі болып табылады.<ref>Банк терминдері мен ұғымдарының қазақша-орысша сөздігі. / Ғ. Сейіткасымов, Б. Бейсенғалиев, Ж. Бекболатұлы — Алматы: Экономика, 2006. ISBN 9965-783-20-9
</ref>

Егер шахта немесе рудник таусылмайтын емес болса, онда бұлардан келетін табыс [[қойма]]ны пайдалану [[құқық|құқығының]] жартылай төлемі және жартылай рента болып табылады. Рентадай емес, осы'' минималдық төлем'' өнімнің әрбір бөлшегіне, оның шекті немесе шекті
еместігіне қарамастан, жасалатын шығыстар құрамына тікелей жатады.

[[Жер иелену|Жер иелері]] [[үй]]лер, [[ғимарат]]тар, [[құрылыс]]тар орнатуға арналған
жер учаскелерінен арендалық төлем алады. Құрылыс учаскелерінен
түсетін рентаның ерекшелігі сол, оның мөлшеріне, орналасқан
орны жөніндегі [[дифференциалдық рента]] басым ықпал жасайды.
Құрылыс жүргізуге дайындалған учаскенің жиынтық құны, осы
учаскені барлық құрылыстардан тазартып, оны еркін нарықта
сатқандағы құнға тең болады. [[Құрылыс]] учаскесінің жылдық құны
ағымды [[процент ставкасы]] бойынша белгіленген, нарықтық баға
қамтамасыз ететін, табыс болып есептеледі. Осының құны, орналасқан орын арқылы ренталық табыстан артық болады.

[[Экологиялық рента]]ның орны ерекше. Адамдардың [[Өмір сүру құқығы|өмір сүруінің]]
экологиялық жағдайлары бірдей болмайды. Табиғи сфераның сапасы, өмір сүру сферасының [[ластану]] дәрежесі, оны жайлы жақсыландыру, т.б. — осылар экологиялық рентаның пайда болу шарттары болып табылады. Олардың әр түрлі болып жіктелуі адамның өмір сүру жағдайларын ұдайы өндіруге жұмсалатын [[Қаражаттандыру|қаражаттар]]
мөлшерінің бірдей болмауын белгілейді. Адамдардың әл-ауқаты
тең болған жағдайда жақсы регион, аймақтарда өмір сүру дәрежесі елеулі жоғары болады. Табиғаттың (өмір сүру ортаның) сапасы
төмендеген сайын, әл-ауқатқа жұмсалатын қаражаттардың құны,
«тұтыну қоржынының» [[құн]]ы өсе түседі.

Экологиялық, рента жақсы табиғаттық және экономикалық жағдайларда (жақсы дамыған инфрақұрылым, жолдар жүйесі) орналасқан
жердің арендалық төлемінің жоғары болуы арқылы белгіленеді. Осы
рентаның ауыл шаруашылық рентамен оргақ қасиеттері өте мол болады.

'''Экологиялық рента''' сәйкес келетін [[нарық]]тар арқылы жер
учаскелерінің, тұрғын үйдің, еңбек ресурстарының нарықтары
арқылы, яғни арендалық төлем (мұның ішінде рента) осы территорияда өндірілетін тауарлар немесе қызметтердің бағасына жатқызылады. Сондықтан меншік иелері [[арендатор]]лар [[Келісім-шарт|келісім шартты]] жасағаннан кейін учаскенің экологиялық сипаттарын жақсартуға тырысады. Өйткені қоршаған ортаның [[ластану]]ы қозғалмайтын
мүліктің құнын төмендетеді.
Сонымен, [[рента]] дегеніміз жақсы экологиялық жағдайдағы жерлерді
пайдалану үшін жер иесіне төленетін [[баға]] болып табылады.<ref>С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметова, У.А Жанандаров [[Экономикалық теория]]. Оқу құралы. Жалпы редакция С. Әкімбековтікі. — Астана: 2002. ISBN 9965-408-99-8</ref>

==Дереккөздер==
<references/>
{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Құқық]]
[[Санат:Заң]]
[[Санат:Банк терминдері]]
[[Санат:Экономика]]
[[Санат:Терминология]]
[[Санат:Бизнес]]