Кенсіз пайдалы қазбалар бетінің бастапқы мәтінін қарау

==Асбест==
Асбест кен орны магмалық жыныстарға байланысты игеріледі. Ең ірі кен орны Қостанай (Жітіқара) жәнө Қарағанды (Жезқазған) облыстарында. Мұғалжардың оңтүстігінде Бөгетсай және Шу-Іле тауларында, Хантау кен орындарында асбестің едәуір қоры бар.

==Фосфорит==
Қазақстан фосфориттің қоры жонінен АҚШтан кейін екінші орын алады. Оңтүстік Қазақстан облысында, Қаратауда ірі фосфорит кен орындары (Шолақтау, Ақсай, Жаңатас) бар. Сапасының жоғарылығы және қабатының қалыңдығы жонінен бұл кен орындарының бүкіл жер шарында теңдесі жоқ. Сондай-ақ фосфорит кен орындары Ақтөбе облысында, Жем озенінің жоғары ағысында да кездеседі.

==Тұз==
Қазақстан аумағында тұз қоры өте мол. Әсіресе тұзға Каспий маңы ойпаты бай. Ондағы кей жерлерде тұз қабатының қалыңдығы (тұз күмбездері) 2 км-ден асады. Кейбір қабаттарда ас тұзына қоса, калий, т.б. тұздар да кездеседі. Сондай-ак Каспий маңы ойпаты мен Батыс Сібір жазығында және республиканың басқа да аудандарында кептеген тұзды көлдерде тұнба тұздар жиналған.

Қазақстан әктас, мергель, бор, мәрмәр, гипс, отқа төзімді саз, кварцты құм, минералды бояулар сияқты құрылыс материалдарына да бай. Бүлардың кен орындары республиканың көп жерінде кездеседі.

Пайдалы қазбалардың халық шаруашылығы үшін маңызы зор. Көптеген кен орындары бір-біріне жақын жатқандықтан (темір мен марганец, темір мен тас көмір, өктастар мен отқа төзімді саздар), бүларды кешенді түрде өңдеуге мүмкіндік береді. Кәптеген пайдалы қазбалар жер бетіне жақын жатқандықтан, өларды қазып алу көп шығынды талап етпейтін ашық өдіспен өндіріледі. Қазақстанда барланған кен орындарының едәуірі қазір пайдаланылуда. Солардың негізінде көптеген зауыттар салынды.

Қазақстанда минералды шикізат қорының барлық түрі бар. Бірақ мұнай, көмір, темір рудасы, т.б. минералды ресурстар шексіз емес. Олардың жалпы қоры пайдаланылған сайын азая береді. Кейбір кен орындары сатылып, барлау нөтижесінде жаңа кен орындары ашылып жатыр. Мұның өзі жер қойнауы байлығын қорғауды талап етеді. Сонымен бірғе кен орындарын игеру ісі табиғат қорларының (топырақ жамылғысы, жер асты және жер беті сулары, орман, егістік, жер, ауа т.б.) жағдайына әсерін тигізеді.

Сондықтан сарқылатын қорларды кешенді әрі тиімді пайдалану және оларды сақтап, қорғау ісін жүйелі түрде жүргізу қажет. Табиғатта таза химиялық элемент кездеспейді. Мысалы, көптеген темір кен орындары күрылымында фосфор, күкірт сияқты сирек металдар бар. Негізгі кенмен бірге қосымша құрамын да айырған дүрыс. Ол үшін негізгі және бірге жатқан пайдалы қазбалар қорын жер қойнауынан неғұрлым толық алу керек, шикізатты өндіргенде, тасымалдағанда және еңдегенде кететін қыруар шығынмен күрескен жөн, шикізатты өңдегеннен қалған өнімді тиімді пайдаланып, әрі қалдықсыз технологияны игеру қажет.

{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Геология]]
[[Санат:Пайдалы қазбалар]]
[[Санат:Тау-кен өнеркәсібі]]