Иштеми қаған бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                    =   монарх
 | Қазақша есімі        = Иштеми қаған
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = 
 | Атауы                = 
 | Сурет ені            = 
 | Елтаңба              = 
 | Елтаңба атауы        = 
 | Елтаңба ені          = 
 | Титулы               = [[Түрік қағанаты]]ның жабғуы, қағанаттың Батыс бөлігінің билеушісі
 | Лақап аты            = 
 | Ту                   = 
 | Басқара бастады      = 553
 | Басқаруын аяқтады    = 576
 | Басқарған кезеңі     = 
 | Ізашары              = -
 | Ізбасары             = [[Тардуш қаған]]
 | Тәж кигізу жорасы    = 
 | Биліктен бас тартуы  = 
 | Мұрагері             = 
 | Бірігіп басқарушы1   =
 | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады     =  
 | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады   = 
 | регент1              = 
 | регент1Басқара бастады      = 
 | регент1Басқаруын аяқтады    = 
 | регент2              = 
 | регент2Басқара бастады      = 
 | регент2Басқаруын аяқтады    = 
 | Премьер              = 
 | Вице-президент       = 
 | Президент            = 
 | Монарх               = 
 | Губернатор           = 
 | Вице-губернатор      = 
 | Түсініктемелер       = 
 | Діні                 = Тәңіршілдік 
 | Туған күні         = 
 | Туған жері         = 
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Династия             = Ашина 
 | Туған кездегі есімі      = 
 | Әкесі                = 
 | Анасы                = 
 | Жұбайы               = 
 | Балалары             = [[Тардуш қаған]], [[Түрксанф]]
 | Қызмет еткен жылдары       = 
 | Құрамында болды      = 
 | Әскер түрі           = 
 | Атағы                = 
 | Басқарды             = 
 | Шайқасы              = 
 | Ғылыми аясы          = 
 | Жұмыс істеген орны   = 
 | Партиясы             = 
 | Қызметі              = 
 | Мамандығы            = 
 | Білімі               = 
 | Ғылыми дәрежесі      = 
 | Марапаттары          = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Монограммасы         = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
}}
'''Істемі''', Истеми, Иштеми, Естеми (қытай жазбаларында Ши-де-ми, грек жазбаларында [[Стемвис]], Менандр жазбасында Дизавул) (т. ж. б. – 576) – [[Түрік қағандығы]]ның қолбасшысы, [[Бумын қаған]]ның інісі.

Көне түрік жазбаларында І. ағасы Бумынмен бірге түркілердің арғы аталарының бірі және олардың тайпалық одақтарының негізін қалаушы ретінде аталады. Ежелгі түркі сына жазуы ескерткіштерінің авторлары [[Тоныкөк]] пен [[Иоллығ]] тегін І-нің ақылды, жаужүрек болғанын әрі соғыс өнерін жетік білгенін, соның нәтижесінде көп жыл билік құрғанын баса айтады. І. 10 түмен әскерге қолбасшы болып, баїадүр лауазымын алған. 552 – 53 ж. ху елін (соғдыларды), Алтайдың солт-ндегі тайпаларды бағындырған. 554 – 55 ж. жужандарға жорық жасап, оларды [[Арал]] т-нен әрі қуып, аз уақыт ішінде [[Қытай]]дан [[Әмудария]]ға дейінгі, [[Ташкент]]тен [[Сырдария]]ға дейінгі аралықты жаулап алған. 558 ж. Еділдің жағасына, [[Орал тауы]]на дейін жетті. Дегенмен, Орт. Азияның ішкі аумақтарына қарай жасаған жорықтарында ақ ғұндардан қатты қарсылық көріп, бұл бағытты уақытша тоқтатады. Ақ ғұндарға қарсы саяси одақ құру үшін І. Иран шахы [[Хұсрау]] І [[Ануширванмен]] келісімге келіп, [[Мұқан қаған]] [[Қытай]] императоры [[Ювин-Тай]]мен құдандалы болады. Нәтижесінде 563 – 67 ж. ақ ғұндар мемлекеті талқандалды. І. түріктердің батыстағы он ірі тайпа бірлестігін біріктіргені үшін “Он оқ будун қағаны” атанды, бірақ ресми түрде қаған сайланбаған. Өзара келісім болғанымен Түрік қағандығының Жібек жолының керуен бағыттарына бақылау орнатуы [[Иран]] шахына ұнамады. Сондықтан І. Орта Азиядағы өзінің саяси билігін біржолата нығайту үшін, Византияға Маниах бастаған елшілік жіберді. Бірақ бұл елшілік те, одан кейінгі екінші елшілік те Иран шахының тарапынан сәтсіздікке ұшырады. Бұдан кейін І. Иранмен арадағы одақты жойып, [[Византия]]мен қарым-қатынасты күшейту үшін [[Маниах]] бастаған елшілікті Кавказ арқылы Константинопольге аттандырды. Нәтижесінде екі ел арасында сауда келісімі мен Иранға қарсы әскери одақ құрылды. Византия императоры Юстин ІІ І-ге Земарх бастаған өз елшілігін жіберді. Осыдан кейін І. Иран шахына шабуыл жасап, Журжан қ-н басып алды. Көп ұзамай Соғдиана І-нің қолына өтті. Алайда Византия императорының аварлармен келісімге келгенін естіген І. ұлы Түріксанфпен бірге 571 – 76 ж. Солт. [[Кавказ]] бен [[Қырым]]ға жорық жасады. Осы жорықтың аяғына қарай І. қайтыс болып, орнына баласы Данже таққа отырып, өзін Дарту қаған деп атады.<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 9 том</ref>

==Пайдаланылған cілтемелер==
Әдеб.: Қазақтың көне тарихы, А., 1993; Гумилев Л.Н., Көне түріктер, А., 1994; Қазақстан тарихы, 1-т., А., 1996. 
З. Қинаятұлы
<references/>

{{Суретсіз мақала}}
{{wikify}}

[[Санат:Қазақстан тарихы]]


{{stub}}