Жаңа Зеландия бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Мемлекет
 |Қазақша атауы          = Жаңа Зеландия
 |Шынайы атауы           = New Zealand<br />Aotearoa
 |Атау септігі           = Жаңа Зеландия
 |Елтаңба                = Coat of Arms of New Zealand.svg
 |Байрақ                 = Flag of New Zealand.svg
 |Ұраны                  = 
 |Әнұранның аты          = God Defend New Zealand
 |Аудио                  = 
 |Картада                = New Zealand (orthographic projection).svg
  |карта тақырыбы        =
 |Картада2               = 
 |lat_dir = S|lat_deg = 41|lat_min = 35|lat_sec = 0
  |lon_dir = E|lon_deg = 173|lon_min = 3|lon_sec = 0
  |region                 =  NZ
  |CoordScale             =5000000
 |Тілдері                    = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]], [[Маори тілі|маорише]]
 |Мемлекеттік діні        = 
 |Үкімет түрі             = Коституциялық монархия
 |Құрылды                 =
 |Тәуелсіздік күні        = <small>[[Доминион]]: [[26 қыркүйек]] [[1907]]<br />Вестминстер статуты: [[11 желтоқсан]] [[1931]] ([[25 қараша]] [[1947]] қабылданды)<br />Конституциялық Жарғы: [[13 желтоқсан]] [[1986]]</small>
 |Тәуелсіздігін алды      = [[Құрама Патшалық|Ұлыбританиядан]]
 |Астанасы                = [[Веллингтон]]
 |Ірі қаласы          = [[Окленд]]
 |Басшы қызметі           = Монарх<br />[[Жаңа Зеландия Генерал-губернаторы|Генерал-губернаторы]]<br />[[Жаңа Зеландии Премьер-министрі|Премьер-министрі]]
 |Басшылары               = [[Елизавета II (Ұлыбритания патшайымы)|Елизавета II]]<br />[[Джерри Матепараи]]<br />[[Джон Кей]]
 |Жер аумағы              = 268 680
 |Жер аумағы бойынша орны = 74-ші
 |Судың үлесі             = 2,1
 |Этнохороним             = 
  |Жұрты                  = 4 377 000
  |Халық саны бойынша орны     = 123-ші
  |Сарап жылы             = 
  |Санақ бойынша халық саны    = 
  |Санақ жылы             = 2010
  |Халық тығыздығы        = 15,88
  |Тығыздық бойынша орны       = 
 |ЖІӨ                     = 146,028 млрд.<ref name="IMF">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2008&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=914%2C137%2C196%2C935%2C942&s=NGDPD%2CNGDPDPC&grp=0&a=&pr.x=45&pr.y=1 Халықаралық валюта қоры (сәуір 2008)]</ref>
 |ЖІӨ сараптаған жылы     = 2008
 |ЖІӨ бойынша орны         = 58-ші
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ       = 34 121<ref name="IMF"/>
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны   = 
 |ЖІӨ (АҚТ)               = 
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы    = 
 |ЖІӨ (АҚТ) орны          = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ)       = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны  = 
 |ЖІӨ (номинал)           = 
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы         = 
 |ЖІӨ (номинал)бойынша орны             = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал)   = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны  = 
 |АДИ                     = {{өзгеріссіз}}  0,908
 |АДИ жылдық есебі        = 2011
 |АДИ бойынша орны        = 5-ші
 |АДИ деңгейі             = <span style="color:#090;">өте жоғары</span>
 |Әуе компаниясы          = 
 |Валютасы                = [[Жаңа Зеландия доллары]] (NZD)
 |Интернет үйшігі         = [[.nz]]
<!-- |Интернет үйшіктері  = -->
 |ISO                     = 
 |Телефон коды            = 64
 |Уақыт белдеуі           = +12
<!-- |Уақыт белдеулері    = -->
 |Түсініктемелер          = 
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз  =* -->
<!-- |Әнұрансыз              =* -->
}}
'''Жаңа Зеландия''' ({{lang-en|New Zealand}}, {{lang-mi|Aotearoa}}) — [[Тынық мұхит|Тынық Мұхиттың]] оңтүстік-батыс жағында орналасқан екі (Солтүстік және Оңтүстік деп аталатын) аралдан, сонымен қатар басқа да ұсақ аралдардан ([[Стьюарт]], [[Чатем]], [[Кермадек]], Кэмпбелл, т.б.) аралдарда орналасқан мемлекет.

Жергілікті Маори ұлты Жаңа Зеландияны Аотиароа (Ұзын Ақ Бұлт Елі) деп атайды. Жаңа Зеландия қарамағына сонымен қатар Куук аралдары Найю (өзін-өзі басқарғанымен еркін құрамында); Токелау; Росс Тәуелділігі (Жаңа Зеландияның [[Антарктика]]дағы территориясы).

Халқының басым бөлігі Еуропалықтар, ал ежелгі [[Маори]] тұрғындары ең ірі кіші ұлттардың бірі, Азиялықтар мен Маориге жатпайтын Полинезиліктер көбінесе урбанды аудандарда кезедеседі.

Жер аумағы – 270,5 мың км². Бұған қоса Жаңа Зеландия [[Антарктика]]ның бір бөлігін (жалпы аумағы 414,4 мың км²) сырттай меншіктенеді. Астанасы – [[Веллингтон]]. Халқы – 4,2 млн. адам. Тұрғындардың 79,5%-ы – жаңазеландықтар (негізінен, [[Ұлыбритания]]дан шыққан еуропалықтар), 14,5%-ы – маорилер (жергілікті тұрғындар), 6%-ы – азиялықтар, полинезиялықтар, т.б. этникалық топтар. Ресми тілі – [[ағылшын тілі]]. Халқының көпшілігі [[христиан діні]]нің протестант тармағын ұстанады. Жаңа Зеландия – Британ Достастығына кіретіндіктен, мемлекет басшысы Ұлыбритания королевасы болып есептеледі. Оны 5 жылға генерал-губернатор тағайындайды. Заң шығарушы органы – бір палаталы [[парламент]]. Атқарушы билік [[премьер-министр]] басқаратын үкіметтің қолында. Министрлер Кабинеті жеңіске жеткен партия мүшелерінен жасақталады. Ақша бірлігі – Жаңа Зеландия доллары. Әкімшілік жағынан 10 провинцияға бөлінеді. Ұлттық мерекесі – Вайтанга күні (6 ақпан). Осы күні (1840 ж.) Ұлыбритания үкіметі мен жергілікті маори тайпалары Вайтанга өзені бойында келісімге келіп, жергілікті тайпалар, еуропалық қоныс аударушылар және Ұлыбритания біріккен корольдігі арасындағы қарым-қатынас анықталды.

== Табиғаты ==
Жаңа Зеландия аралдары таулы келеді, жерінің төрттен үш бөлігі – тау, үстірт, қырат. Ең биік жері — Оңтүстік Альпідегі (Оңтүстік арал) Кук тауы (3756 м). Жер сілкіну, жанартау атқылау жиі болады. Солтүстік аралдың орталық бөлігінде Руапеху (2796 м), Нгаурухоэ (2291 м), Тонгариро (2048 м) атты сөнбеген жанартаулар бар. Климаты теңіздік, субтропиктік, қиыр оңтүстігі – қоңыржай салқын. Ең жылы айдағы (қаңтар) орташа температура солтүстігінде 19°С, оңтүстігінде 14°С, шілде айында 12°С және 5°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері батысында 2000 – 5000 мм, қалған жерлерде 400 – 700 мм. Ірі өзендері – Уаикато, Уонганум Рангитики (Солтүстік арал) және Клута, Тайери, Матаура (Оңтүстік арал). Суы мол көлдері Те-Анау, Мананаури (Оңтүстік арал) Таупо, Ротоудэ (Солтүстік арал). Жерінің 23%-ы (6,2 млн. га) – субтропиктік және жасыл орман. Жер бетінде алғаш жаралған кесірткелердің бірі геттерия (немесе тутара) осында ғана кездеседі.

== Тарихы ==
Жаңа Зеландияға 10 – 14-ғасырларда [[Полинезия]]дан қазіргі маорилердің арғы аталары келіп қоныстанған. Еуропалықтардан ең бірінші барған адам голландиялық теңізші Абел Тасман (1642) болды. Екінші рет 18-ғасырдың 2-жартысында ағылшын теңізшісі Джеймс Кук барып, зерттеу (1769) жүргізді. 19-ғасырда аралдарға еуропалықтар қоныс теуіп, жергілікті тұрғындарды қуғынға ұшыратты. 1840 ж. Ұлыбритания өз отарына айналдырды. Маорилердің көтерілістері (1843 – 72) қатал басып-жаншылды. Алтын кендерінің ашылуына байланысты қоныстанушылар көбейіп кетті. Ел 1907 ж. доминион мәртебесіне ие болып, 1931 ж. ішкі-сыртқы дербестігі күшейтілді. 1945 ж. БҰҰ-ның мүшелігіне өтті. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында Жаңа Зеландия әскерлері Грекиядағы, Солтүстік [[Африка]]дағы және [[Жапония]]ға қарсы соғыс қимылдарына қатысқан. Соғыстан кейін елдің Ұлыбританиямен саяси байланысы нашарлап, [[АҚШ]]-пен саяси және әскери ынтымағы күшейді. АҚШ жағында [[Корея]] соғысына (1950 – 53), [[Вьетнам]]мен соғысқа (1965 – 70) қатысты.

== Экономикасы ==
Жаңа Зеландия – өндірісі мен ауыл шаруашылығы дамыған ел. Ішкі жиынтық өнім жеке адамға шаққанда 16786 АҚШ долларын құрайды. Өнеркәсібінің негізгі салалары: тамақ, қағаз шығару, машина жасау, химия, тігін, т.б. Соңғы жылдары экспортқа балық шығару жедел дамып келеді. Жаңа Зеландия ет-сүт өнімдерін өндіруден, қой өсіруден дүние жүзінде жетекші орында. Әлемдегі сүт өнімдерінің 25%-ын шығарады. Жыл сайын миллион тоннадан аса ет, 200 мың тонна жүн ([[Аустралия|Австралиядан]] кейін 2-орын) өндіреді. Экспортқа тауар шығарудан жан басына шаққанда Жаңа Зеландия дүние жүзінде 1-орын алады. Өндірілген өнімдердің 30%-ы экспортқа шығарылады. Олар, негізінен: ет, сүт, жүн, жеміс-жидек, балық, ағаш өнімдері. Импорттың 40%-ын машина, құрал-жабдықтар, көлік құралдары құрайды. Қалған бөлігі шикізаттар мен мұнай, химия өнімдеріне тиесілі. Қазақстан мен Жаңа Зеландия арасында дипломатиялық қарым-қатынас 1993 ж. 10-тамызда орнады.

== Дереккөздер ==
<references/>

{{wikify}}
{{WTO}}
{{Тынық мұхит}}

[[Санат:Аралда орналасқан елдер]]
[[Санат:Тынық мұхит аралдары]]


{{Stub}}