Бұлшықеттердің топтары, қасиеті, қажуы, гигиенасы бетінің бастапқы мәтінін қарау

Бұлшықеттер пішініне, денеде орналасуына, талшытқарының бағытына, атқаратын кызметіне, буынға бекінуіне қарай топтастырылады (жіктеледі):
Орналасуына қарай [[бұлшықет]]тердің шеті біреу немесе бірнешеге ажырайды. Осыған байланысты бірбасты, екібасты, үшбасты, төрт-басты [[бұлшықет]]тер деп атайды. Кейбір бұлшықеттердің талшықтары шеңберлене орналасады, мысалы, ауыз қуысының, артқы тесіктің бұлшықеттері. Пішіндеріне қарай [[бұлшықет]]тер [[ромб]]ы, [[трапеция]], алмұрт т.б. деп бөлінеді. Мөлшеріне қарай - ұзын, қысқа, жалпақ үлкен, кіші делінеді. Талшықтар будаларының бағытына қарай қиғаш, көлденең бұлшықеттер деп те аталады. Бұлшықеттердің атқаратын қызметі: бұғу, жазу, айналдыру, бұру, көтеру т.б. Буындарға бекінуіне қарай [[бұлшықет]]тер бір буынды, екі буынды, көп буынды болады.

== Бұлшықеттердің негізгі топтары ==

==== Бас пен мойынның бұлшықеттері. ====
Бастың бұлшықеттері шайнау және ''ымдау'' деп 2-ге бөлінеді. Шайнау бұлшықеттері төменгі жақ-сүйекке бекінеді. Бұлшықеттері жиырылғанда төменгі жақсүйек қозғалысқа келіп, тамақты шайнауға, сөйлеуге қатысады. Ымдау бұлшықеттерінің бір шеті сүйектерге, екінші шеті терінің астыңғы жағына бекінеді. Ыммен [[адам]] қуануды, ренжуді, ашуды және т.б. білдіреді. «Ымға түсінбеген дымға түсінбейді» деген ұғым осыған байланысты айтылған. Ауыздың айналасындағы [[бұлшықет]]тер - ауызды жұмуға, көздің айналасындағы [[бұлшықет]]тер қабақты жабуға қатысады. Көздің айналасында қатпарлар пайда болып, қасты жоғары көтереді.

[[Мойын]]ның бұлшықеттері бас пен мойынды бұруға көмектеседі.

==== Тұлғаның бұлшықеттері ====

Тұлғаның бұлшықеттері - орналасқан орнына қарай: [[арқа]]ның, көкіректің және құрсақтың бұлшықеттері деп бөлінеді

==== Арқа бұлшықеттері: ====

# '' [[трапеция]] пішінді бұлшықеттер'' - жалпақ, пішіні үшбұрышты, арқаның жоғарғы бөлігі мен [[мойын]]ның артқы жағына орналасады. Бұғана мен жауырынға бекінеді. Бұлшықеттердің жоғарғы ұшы жиырылғанда жауырын көтеріледі, төменгі ұшы жиырылғанда жауырын қайта қалпына келеді.

# '' ромбы тәрізді бұлшықеттердің'' бір ұшы жауырынның шетіне, екінші ұшы [[Мойын|арқа]] омыртқаларының қанаттарына бекінеді. Жауырынның омыртқаға қарай жақындауына әсер етеді.

Арқаның бұлшықеттері бірнеше қабат болып орналасады. Терінің астына жақын орналасқан [[бұлшықет]]тер қолды қозғалысқа келтіреді. Тереңірек орналасқан бұлшықеттер омыртқа жотасын артқа, алға, оң жаққа, сол жаққа иілтеді.

== Көкіректің бұлшықеттері: ==

#  ''көкіректің ұлкен бұлшықеттері'' - пішіні желпуіш тәрізді, кеуде қуысының алдыңғы жағын жауып жатады.

#  ''сыртқы қабырғааралық бұлшықеттер'' - қабырғалардың аралығында орналасқан. Жиырылғанда қабырғалар көтеріліп, кеуде қуысын кеңейтеді (көлемін үлкейтеді) де тынысалуға қатысады.

#  ''ішкі қабырғааралық бұлшықеттер'' - сыртқы қабырғааралық бұлшықеттердің астында орналасқан. Бұл еттерде кеуде қуысының көлемінің кішіреюіне эсер етеді.

# '' [[көкет]] (диафрагма)'' адам денесінің кеуде және кұрсақ қуысының арасын бөліп тұратын күмбез тәрізді [[бұлшықет]]. Күмбез тәрізді дәңес жағы кеуде (көкірек) қуысына қарай бағытталған. Көкетте өңеш, қолқа қантамыры төменгі қуысты вена қантамыры өтетін тесіктері болады. Көкеттің шет жақтарында сіңір орталығы мен [[бұлшықет]] будалары орналасады. Көкеттің пішіні күмбез тәрізді болатын себебі: ішкі мүшелердің орналасуына және кеуде қуысы мен құрсақ қуысы қысымының айырмашылығына байланысты.

==== Құрсақтың бұлшықеттері ====
''құрсақтың бұлшықеттері'': құрсақты қаптап тұратын бұлшықеттерге алдыңғы тіс тәрізді, сырткы және ішкі қиғаш, тік және т. б. бұлшықеттер жатады.

==== Қолдың бұлшықеттері ====

''Қол бұлшықеттері'' - иық белдеуі және қол бұлшықеттері деп бөлінеді. Иық белдеуінде өте жақсы дамыған көптеген бұлшықеттер орналаскан. бұл бұлшықеттер жиырылғанда жауырынды және иықты (тоқпан жілікті) қозғалысқа келтіреді. Қолға көп күш түсетіндіктен (әр түрлі қозғалыстар жасайтын) қолда ірі бұлшықеттер бар. Олар екібасты және үшбасты бұлшықеттер. Иықтың екібасты бұлшықеттері жиырылғанда шынтақ буыны да, иық буыны да бүгіледі .

Иықтың үшбасты [[бұлшықет]]тері иық буынын жазып, қозғалысқа келтірсе, шынтақ буынын жазады. Буынды бүгетін және буынды жазатын бұлшықеттердің жиырылуы арқылы қол түрлі қимылдар жасайды.

== Аяқ бұлшықеттері ==
Аяқ бұлшықеттері - жамбас белдеуі және аяқтың (санның, балтырдың, аяқ ұшының) блұшықеттері деп бөлінеді. Жамбас белдеуіндегі өте жақсы дамыған бұлшықеттерге - бөксенің үлкен, ортаңғы және кіші бұлшықеттері жатады. Аяқ бұлшықеттерінде санның төртбасты [[бұшықет]]тері мен балтырдың үшбасты [[бұлшықет]]тері жақсы дамыған. Санның төртбасты [[бұлшықет]]тері жамбас буынында аяқты бүгеді, ал тізе буынын жазады. Балтырдың үшбасты бұлшықеттері тізе буынын бүгу, жүру, жүгіру, аяқ басын қимылдату қызметін атқарады.

Бұлшықеттердің ең басты физиологиялық қасиеті-жиырлығыштық. Әрбір тітіркендіргішке бұлшықеттерге қысқару, жуандау арқылы жауап қайырады, соңынан қайта қалпына келеді. Бұлшықеттерге әсер ететін тітіргендіргіштер- жылу,суық,электр тогы, химиялық заттар. Осылардың барлығына бұлшықеттер жиырылу арқылы жауап қайтарады. Дене ьұлшықеттерді тітіркендіру орталық жүйке жүйесінен берілетін жүйке қозу толқынының қатысуымен болады. бұлшықеттер жиырылғанда энергия жұмсалады. Бұлшықеттердің жұмысын жүйке жүйесі басқарады.

[[Бұлшықет]]тердің ең басты [[физиология]]лық қасиеті - жиырылғыштық. Әрбір тітіркендіргішке бұлшықеттер қысқару, жуандау арқылы жауап қайырады, соңынан қайта қалпына келеді. Бұлшықеттерге әсер ететін тітіркендіргіштер - жылу, суық, әлектр тоғы, [[химиялық заттар]]. Осылардың барлығына бұлшықеттер жиырылу арқылы жауап қайтарады. Денеде бұлшықеттерді тітіркендіру орталық жүйке жүйесінен берілетін жүйке қозу толқынының қатысумен болады. Бұлшықеттер жиырылғанда [[энергия]] жұмсалады. Бұлшықеттердің жұмысын жүйке жүйесі басқарады.

== Бұлшықеттердің қажуы (шаршауы) ==
Бұлшықеттердің ұзақ уақыт дамылсыз жиырылуы жұмыс істеу өрекетін төмендетеді. Жиырылу дәлдігі мен күші баяулайды. Дем алдырған соң қажуы басылып, [[бұлшықет]]тер қайтадан жиырыла бастайды. Бұлшықеттердің қажуы: 1) жүйке жасушалардың шаршауына байланысты; 2) зиянды заттардың өсерінен болады. Бұлшықеттер қажып-шаршамау үшін жұмыс кезінде үзіліс жасаудың және белгілі бір ырғақпен жұмыс істеудің маңызы зор. Демалған кезде қан жасушалары ағзаны, [[бұлшықет]]терді оттегімен, қоректік заттармен байытады. Зиянды заттарды кері тасып, жасушалардан сыртқа шығарады.<ref>Биология:Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2008. ISВN 9965-34-812-Х</ref>
==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

[[Санат:Биология]]


{{Biosci-stub}}

[[be:Мышцы]]
[[de:Muskel]]
[[hi:पेशीय ऊतक]]
[[war:Masel]]