Баяндауыш бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Shortcut1|Грамматика}}
'''Баяндауыш''' деп сөйлемде [[бастауыш]]тың қимылын, ісін, жай-күйін, кім, не екенін білдіріп тұратын [[сөйлем мүшесі|тұрлаулы сөйлем мүшесін]] атаймыз.

Баяндауыштар көбінесе сөйлемнің соңында тұрады да, ''не істейді? не болды? не етеді? қайтеді? қандай? қанша? кім? не?'' деген сұрауларға жауап береді.

== Баяндауыш болатын сөз таптары ==
Баяндауыш болатын сөз таптары:
# [[Етістік]]тер мына тұлғаларда айтылып, баяндауыш болады:
#* [[ашық рай]]дағы етістіктер
#*: Мысалы: ''Мен бір аса маңызды жұмыспен келіп '''отырмын'''''.
#* [[бұйрық рай|бұйрық]] және [[қалау рай]]ларындағы етістіктер
#*: Мысалы: ''Ғылым таппай '''мақтанба'''''. ''Кел балалар '''оқылық'''''. ''Ол сағат жетіге шейін '''қайтса игі еді'''.''
#* [[естістік|тұйық етістіктің]] [[атау септік|атау]] түрі мен [[жатыс септік|жатыс]] жалғаулы түрі
#*: Мысалы: ''Дұрыс жазуға үйренудің бір жолы — кітапты көп '''оқу'''.''
#* есімшелер
#*: Мысалы: ''Аяңшыл ат '''арымас'''''
# Есім сөздер ([[зат есім]], [[сын есім]], [[сан есім]]) және [[есімдік]]тер ешқандай жалғаусыз да, [[көптік жалғау|көптік]], [[тәуелдік жалғау|тәуелдік]], [[жіктік жалғау]]лары және жатыс септік жалғауы қосылып та баяндауыш болып келе береді
#: Мысалы: ''Ердің сыншысы — '''елі'''''
# Мезгіл және мекен [[үстеу]]лері (''ілгері, кейін, жоғары, төмен, ертең, кеш, былтыр, күндіз'' т. б.) атау тұлғада, кейбіреулері жатыс септікте тұрып та баяндауыш болып келе береді
#: Мысалы: ''Киноға баруға уақыт тым '''кеш'''''<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref>

== Дара және күрделі баяндауыш ==
Дара баяндауыш — жеке бір сөзден болған баяндауыш.

Күрделі баяндауыш деп екі я одан да көп сөздерден құралып, бір-ақ ұғымды білдіретін баяндауышты атайды.

Күрделі баяндауыштар келесі жолдармен жасалады:
# Күрделі етістіктен
# Есім сөздер мен көмекші етістіктердің тізбегінен жасалады
# Ілік септіктегі есім сөздер мен көмекші есімдердің тіркесуі арқылы жасалады
# Күрделі сан есімнен болады
# Есім сөздер мен мөлшер, өлшемнің бірлігін білдіретін сөздердің тіркесінен болады
# ''Жоқ, бар, тиіс, жөн, керек, қажет'' сияқты сөздер мен көмекші етістіктер тіркесіп келіп те, күрделі баяндауыш жасайды
# Қалыптасқан тұрақты сөз тізбектерінен (идиомалардан) да жасалады.

== Дереккөздер ==
<references/>

== Әдебиет ==
* [[С. Аманжолов]], Қазақ тілі грамматикасы, 1966 жыл

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Қазақ тілі]]
[[Санат:Синтаксис]]