Армения телевизиясының тарихы бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Армения телевизиясының тарихы''' (1950 ж) — [[КСРО]] Министірлік Кеңесі одақтас республикаларда 27 бағдарламалық орталық және 5 таратушы станция жасау туралы шешім қабылдаған [[1955 жыл]]ы 5 қыркүйектен басталады. <ref>Қазақ телевизиясы. Энциклопедия. — Алматы: "ҚазАқпарат", 2009, 1-т. ISBN 978-601-03-0070-57.</ref>.

Таратушы станцияның құрылысы [[Ереван қаласы]]нда басталды, ал Арменияның телевизия жөніндегі комитетінің бірінші директоры [[Каграманов Нерсес]] болды. [[1956 жыл]]дың 29 қарашасында Шлепчан Нара Армения телевизиясының алғашқы әуе толқынын ашты. Онда бейнефильм және [[Мәскеу]]дегі Армения өнері мен әдебиеті онкүндігінің қорытынды концертіне арналған сюжет көрсетілді. 



[[1956 жыл]]ы 31 желтоқсанға дейін көгілдір экранда фильмдер көрсетіліп, сонымен бірте жекеменшік бағдарлама жасау бойынша да жұмыстар атқарылды. [[1956 жыл]]ы 31 желтоқсанда Жаңа жылдық бағдарлама, ал Жаңа жылдың 2 қаңтарында балаларға арналған мерекелік хабар көрсетілді. Армения телевизиясының ресми ашылуы 1957 жылы 9 ақпан болып саналады. Осы күннен бастап аптасына 4 рет, тұрақты бағдарламалар көрсету басталды. [[1957 жыл]]ы ақпан айы мәдени бағдарламаларға толы болды. Олар: "Актер Нерсисян Грачьяның творчествосы", "[[Пушкин]]нің поэзиясы", Кочарян Суреннің "Бір актердің театры" және т.б. Алайда көп кешікпей-ақ, "Венецияндық егіздер" (Пароян атындағы комедия театрының спектаклі), Чапектің "Ақ елес", Дос Нардың "Мен және Әйел", Чарнц Энглиштің "Ленин" және Кхаздяннің "Шепхерд хасрет" сияқты театрлық болжамдары пайда болды. 

Белгілі актерлер П. Вахрам, Н. Грачья, А. Авет, С. Метакс, М. Бакендердің көмегімен 8 айдың ішінде [[Сундукян]]ның "Тірі құрбан", Лермонтовтың "Маскарад" спектакльдері телеэкранға шығарылды. 1957 жылы 23 желтоқсанда әдеби драма редакциясы [[М. Шолохов]]тың "Адам тағдырын" көрсетті. Ал режиссеры — М. Марат осы әңгіме бойынша әрқайсысы 27 мизансценадан тұратын 58 эпизоды бар сценарий жазды. Бұл көркем әңгімені экранға түсірудегі тұңғыш тәжірибе болатын. Бұдан кейін [[С. Бондарчук]]тің осы аттас көркем фильмі жарыққа шықты. Бұл еңбекте сондай-ақ Аветисян Жираир түсірген табиғат кадрлары да болды. Олар студиядан тысқары жерде түсірілген алғашқы кадрлар болатын. Одан кейін де телеэкрандалған бірқатар туындылар пайда болды. Олар: З.Виленнің "Хаты", "Ұят дауысы", Ж.Ананяннің "Такси таксиі".


[[1957 жыл]]ы 2 қаңтарда балаларға арналған концерттердің жобалық бағдарламалары көрсетілді. Ал ақпан айынан бастап бұл бағдарламалар экраннан тұрақты көрсетіле бастады. [[1957 жыл]]ы 17 ақпанда О. Мелик-Вартанянның күшімен балалар ерекше ұнататын "Гюльназ әженің әңгімелері" көрсетіліп, оның рөлін актриса [[Г. Хайкуши]] ойнады. Гюльназ әже әңгімелерін немерелері Хасмики мен Сурикке айтып отырды. Араға жылдар түскеннен кейін бүл бағдарламада армяннан басқа орыс, шығыс және батыс [[Еуропа]] әңгімелері де пайда болды. Жастар білімін көтеретін "Өзін жаса", "Шебер қолдар", "Ғылым мен техника", "Барлығын да білгім келеді" және т.б. бағдарламалар да жасалды. 1957 жылы 6 шілдеде жаңалыктарға арналған алғашқы "Апта жаңалықтары" бағдарламасы пайда болып, ол [[1958 жыл]]ы ақпан айынан бастап, тұрақты көрсетілді. Алғашқы саяси шолушылар Киракосян Джон мен Хакобян Якобтар. Бастапқыда тележурналистикаға баспасөз бен радионың мамандары келді. Алғашқы телевизиялық жаңалықтар радио жаңалықтарды қайталады. Сондықтан алғашқы хабарларда фотография, карталар және кинодан үзінділер көптеп көрсетілді. Жаңалықтардың бағдарламалары: "Апта жаңалықтары", "Соңғы хабарлар", "Телевизиялық жаңалықтар" деп бөлінді. Жаңалықтарды тақырыпқа болу пайда болды да саяси-әлеуметтік тақырыптардың көрініс қатарлары болмады, себебі халықаралық тақырып, акпараттық агенттіктерден келіп түсетін де, оларды дикторлар оқып беретін. Мәдениет жаңалықтары көлемі жағынан өте аз болды, ал спорт тақырыбы футбол туралы ақпаратпен ғана шектелді. [[1957 жыл]]ы 13 қазанда Армян КСР-інің телерадио хабарлары жөніндегі Мемлекеттік комитеті ұйымдастырылды. 

[[1958 жыл]]дан бастап, бағдарламалар негізінен екі: саяси-әлеуметтік және көркем хабарлар редакцияларында жасалды. Біріншісіне насихат, жаналық, экономика, жастар және спорт бөлімдері, ал екіншісіне әдебиет және драма, музыка және балалар редакциялары кірді. 1958-66 жылдар аралығында 50 әдеби-драмалық спектакль жасалды. Олардың арасында [[Арзуманян Ким]]нің "Саят-Новасы", Россинидің "Севиль цюрильнигі" операсы, Пушкиннің "Бас мейманы", [[В.Сароянның]] "Сіздің өміріңіздің сағаты" және басқа да көптеген туындылар бар. "Музыка туралы әңгіме", "Музыкалық энциклопедия" деп аталатын музыкалық бағдарламалар эфирден тұрақты беріліп тұрды. 


[[1967 жыл]]ы 1 желтоқсанда [[Мәскеу]]де болып өткен Бүкілодақтық 2-ші кинофестивальда "Озық фильм" жүлдесіне ие болған В. Закарянның "Бабаджанян Арно Сіздің замандасыңыз" фильмі телеаудиторияға көрсетілді. "Біздің республиканың қалалары және аймақтары", "Телекорермендерге жауап", "Сіздер үшін эйелдер" және басқалары сиякты жаңалық, саяси-әлеуметтік, көркем, музыкалық бағдарламалар телеэкранда көптеп көрсетіле бастады. 1963 жылы 28 мамырда көңіл көтеру бағдарламасының бөлімі ұйымдастырылды. 1964 жылы желтоқсанда Орталық телевизия көрсеткен бағдарлама "Армения ұсынады" деп аталды. Ереван-Рустави тарату жүйесінің салынуы нәтижесінде Орталық телевидение, [[Ленинград]], [[Тбилиси]], Интервидения, Еуровидения бағдарламаларын қабылдауға мүмкіндік туды. Алпысыншы жылдардың хабарлары: "Түңгі ертегі", "Балалық оты", "Өмір жолдары" деген сияқты әртүрлі жанрда болды. Хекекян Эльмираның талапты бала мен жасөспірімдерге арналған "Эстетика туралы әңгіме", "Әсемдік әлемі", "Меридің ойындары","Балалық оты" тақырыптарында жасөспірімдер әлемі ерекше айқын ашылды. [[1964 жыл]]ы ол "16 жасқа дейінгі балаларға рұқсат" деген фильм түсіріп, осы фильм [[1965 жыл]]ы Бүкілодақтық кинофестивальдың бірінші сыйлығын, Париж кинофестивалінің дипломын жеңіп алды. 

[[1964 жыл]]ы тамыз айында анимациялық кино өмірге келді.1967жылы 8 мамырда Армения телевизиясының тарихында тұңғыш рет "телевизиялық жарыс" жанрында жасалған хабар пайда болды. "Тапқырлар мен көңілділер" сериясынан алғашқы хабар көрсетілді. "Араке" және "Зейтун" командалары телеэкран арқылы 90 минут бойы өздерінің білімдарлығын көрсетті. [[1969 жылы]] ақпанда "Спорт әлемі" деген тақырыппен алғашқы спорттық бағдарлама экранға шықты. [[1968 жыл]]ы КСРО-да Ереван қаласының 2750 жылдық мерекесі тойланды. Осыған орай, Армян радиосы мен телевизиясы хабарлардың 30 сағаттық бағдарламасын дайындап, олар [[KCPO]]-ның барлық республикасына таратылып, қыруар іс тындырылды. Мерекелік хабарлар 1968 жылы мамырда [[Қазақстан]]да, содан кейін КСРО-ның басқа республикаларында 10 күн бойы көрсетілді. Қорытынды фестиваль 18-19 қазанда болып өтті. 1965-66 жылдары "Хабарлар бағдарламасы", "Телевизия қыркүйекте", "Телевизия қазанда" деген хабарлар пайда болды. [[1967 жыл]]ы 4 желтоқсаннан бастап, бұл бағдарламалар "ТВ жаңалықтары" деген атпен көрермендерге танымал бола бастады. 



[[1967 жыл]]ы 14 қаңтардан бастап "Кинематографтың тууылуы", 19 желтоқсаннан бастап, көркемдік бағдарламалар редакциясы "Кино әлемінде" деген тақырыппен 30 минуттық бағдарламаларды экранға шығарды.70-жылдардың басында радио мен телевизияның көптеген бөлімдері бірнеше негізгі салаларға біріктірілді. Жаңа жабдықтар мен студиялық кешендер хабар тарату кеңістігін ондаған есе ұлғайтуға мүмкіндік берді. [[1974 жыл]]дың соңында [[Кавказ]]дағы ең ірі ретрансляциялық станцияның іске қосылуы нәтижесінде, [[Тукосян]] мен [[Амази]]дің тұрғындары Армян және Орталық телевидениенің бағдарламаларын қабылдай бастады. "Ереван көрсетеді" деп аталатын телевизиялық бағдарламалар газетінің 40-шы саны "Екінші каналға қосылыңыз" деп хабарлады. 

[[1973 жыл]]дың 17 наурызынан бастап, түрлі түсті телевизияға әзірлік жұмыстары басталды. Түрлі түсті телевизияның икемді тарату қондырғыларының инженерлері, телевизиялық өнімдер мен бейне жазу қондырғыларыда пайда бола бастады. [[Әдебиет]], театр және кино туралы бағдарлама "Телевизиялық театр көрсетеді" деген айдармен берілді. [[1971 жыл]]ы 25 қаңтарында [[Битютской Тамара]]ның "Кешқұрымнан түске дейін" деп аталатын үш көріністен тұратын пьесасының премьерасы болды. Сол жылдары Ширванзаденің "Алаяқ", Уильямстың "Тілек трамвайы", Ибсеннің "Петр Гюинті" және 40-ка жуық пьеса көрсетілді. [[1971 жылы]] 25 желтоқсанда кино бағдарламалары редакциясы КСРО-да бірінші болып, "Деректі фильм сағаты" циклін іске қосты. Ол [[1984 жылы]] ақпанына дейін айына 1 рет, кейінірек айына 3 рет беріліп тұрды. 

[[1971 жылы]] алғашқы күндерінде "Хамаян апаткер" деп аталатын жексенбілік жаңа бағдарламаның пайда болуы үлкен күтпеген жаңалық болды. Ол 10 қаңтардан бастап "Телевизиялық жаңалықтар" бағдарламасымен ауыстырылды. Қыркүйектен бастап ол күн сайын беріліп тұрды. Ат [[1975 жыл]]ы 27 қазанында бағдарламаның аты "Лрабер" деп өзгертілді. Телевизиялық тәуліктің басы мен аяғында 10 минуттық жаңалықтар пайда болды. Телевизиялық жаналықтардың жалпы көлемі 60 минутқа жетті. 

[[1978 жыл]]ы 1 сәуірден бастап "Лрабер" түрлі түсті болды. Осы жылы екінші арна іске қосылып, онда спорт жаңалықтары көрсетіле бастады. 1978 жылы 19 қаңтардан бастап, әрбір сейсенбі және жексенбі сайын "Телевизиялық шахмат мектебін" көрсету басталды. [[1977 жыл]]ы 29 қарашасында биіктігі 311,7 метрлік телевизиялық мұнара іске қосылып, "Орбита-2" ғарыштық Жер серігі жұмысқа кірісті. Ол Мәскеуден Орталық телевизияның екінші арнасын қабылдауға мүмкіндік берді. Хабар таратудың күн сайынғы көлемі 12 сағатқа жетті. Онын 2,5 сағаты түрлі түсті, ал 4 сағат 35 минуты өз күштерімен даярланған бағдарламалар болды. Тұрғындардың 96%-ы бірінші бағдарламаны, 55%-ы екінші бағдарламаны кабылдады. Ал пайыздық салыстырма бойынша жаңалықтардың бағдарламасы 25%ды, саяси-әлеуметтік бағдарламалар 9%-ы, жасөспірімдер хабарлары 4,5%, солдаттарға арналғандары 6%, драма 3,5%, балалар хабарлары 4%, көңіл көтеру бағдарламадары 4%ды иемденді. 

1978 жылы Армениядағы телевизорлардың саны 500 мыңнан астам, ал соның 100 мыңы түрлі түсті болды. Бұл көрсеткіш бойынша, Армения КСРО республикаларының арасында екінші орында болды. Телехабар таратудың күн сайынғы ұзақтығы 19 сағатқа жетті. Бағдарламалардың 50%-ы түрлі түсті болды. Телекөрермендердің саны және бағдарламаларды жан басына шаққанда Армения КСРО-да бірінші орынга шықты. 1975 жылы алғашқы телефильмдер сериясы шығарылды. Музыкалық бағдарламалар Бас редакциясы 60-шы жылдардың ортасынан бастап армяндық би және ән-ұжымдарының операларын, балеттерін, қойылымдарын тұрақты көрсете бастады. Белгілі композиторлар мен әншілердің өмір және шығармашылық жолы жекелеген бағдарламаларға арқау болды. 

[[1977 жылы]] 25 қарашасында тұңғыш рет көрсетілген "Музыкалық қобдиша" (Шкатулка) бағдарламасы ұлттық және эстрадалық музыканы көпшілікке танытуда үлкен рөл атқарды. [[1980 жыл]]дардың басына таман Армения телевизиясы 200-ге жуық драмалық, деректі және көркем бағдарлама жасап, телеэкранға шығарды. 

[[1985 жылы]] 7 маусымнан бастап, "Кездесу" деген атпен апталық бағдарлама шыға бастады. Мұнда әлемдік киноның таңдаулы шығармалары туралы кино сыншылары мен актерлер көрермендерге әңгімелеп отырды. 

[[1982 жылы]] төрт даңқты күн атап өтілді: ақпан айында Армян телевизиясының құрылуының 25 жылдығы, бірінші телевизиялық фильмді экранға шығарудың 25 жылдығы, "Ереван" студиясының 10 жылдыгы, тамызда телевизиялық жаңалықтар газеті "Ереванның" алғашқы санының 25 жылдығы. Армения телевизиясы өзінің мерейтойына телевизия еңбеккерлерінің қиын да күрделі жұмыстары туралы "Экранный арт жағында" деген телебағдарламалар жасау мен фестиваль ұйымдастыруды республика бойынша жүргізді. Шолушыларға тікелей эфир жүргізуге мүмкіндік туды. "Шолушының көзқарасы" тектес интерактивтік бағдарламалар пайда болып, мұнда телекөрермендердің сан алуан бағдарламаларға берілген бағасы айтылып, әңгіме барысында әртүрлі пікір білдіруге мүмкіндік берілді. 


Осы бір кезеңде "Лрабер" жаналықтар бағдарламасында да өзгерістер болды. "Андрадардц", "Хетадардц кап" бағдарламалары әлеуметтік өмір проблемаларына талдау жасап, аудиторияға оларды шешу жолдарын ұсынды. Армян ұлтындағы нағыз бетбұрыс [[1988 жыл]]ы болды. Бүкіл ел Карабах проблемасының шешілуін күтті. Телевизия бұрынғыдан да көп жұртшылықтың назарында болды. Бұл кұбылыс әсіресе Боровик Генрихтің Артцак оқиғаларына арналған "Пікір" хабарын Орталық телевизияда көрсеткеннен кейін ерекше айқындала түсті. 1988 жылы 7 желтоқсанында Мовисакалян Роберттің басшылығымен ұйымдастырылған "Жаңа толқын" редакциясы пайда болып, онда "15 күн", "Біздің тіліміз біздің сөзіміз" деген ақпаратты-музыкалық бағдарламалар жасалды.

==Дерекөздер==
<references/>
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат: Журналистика]]
[[Санат:Бұқаралық ақпарат құралдары]]