Іш сүзегі бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Bacteria undefiniert.gif|thumb|thumb|125px| alt=A.| ''[[Бактерия]]''.]]
[[Сурет:Epidemic typhus Burundi.jpg|thumb| 125px|alt=A.| ''[[Іш сүзегі]]''.]]
[[Сурет:Salmonella enterica serovar typhimurium 01.jpg|thumb|125px| alt=A.| ''[[Іш сүзегі]]''.]]
[[Сурет:Typhus ukrainian family.jpg|thumb| alt=A.|125px| ''[[Іш сүзегі]]''.]]
==Іш сүзегі==
Salmonella typhi және salmonella paratephi А және В қоздырғышымен шақырылатын, фекальді-оральді жолмен берілетін, ішектің лимфа аппаратының зақымдалуымен, бактериемиямен, айқын интоксикациямен [[бауыр]] мен [[көк бауыр]]дың ұлғаюымен және розеолезді бөртпемен сипатталтын антропанозды жедел [[инфекция]].
Іш сүзегін алғаш сипаттап жазған [[француз]] [[дәрігер|дәрігерлері]] Ф.Бретанно (1813) және Ш.Луи (1829). 
==Этиологиясы==
Қоздырғышы Salmonella typhi, salmonella para typhi А және В. Туысы – Salmonella, тұқымдасы-Enterobacteriaceal 
Құрамында:- термотұрақты самтоикалық О-АГ
*термобильді талшығы бар Н-АГ
*термобилбді соматикалық Vi-АГ
*эндотоксин
Қоздырғышқа тән: сыртқы ортада тұрақты
*топырақты және суда 1-5 айдай сақталады
*нәжісте 25 күнге дейін
*тағамдық азықты бірнеше күннен бірнеше аптаға дейін
*киімде 2 аптаға дейін сақталады
Аурудың қоздырғышы – бактериялар [[су]] және [[топырақ|топырақта]] 2 аптадай, [[жеміс|жемістер]] мен [[көкөніс|көкөністерде]] 5 – 10 күндей, [[сары май]] мен [[ет|етте]] 1 – 3 айға, қыздырғанда 50С-қа дейін өз тіршілігін жоймайды. Тек қайнатқанда ғана өледі. 
==Эпидемиологиясы==
Іш сүзегі кең таралған.
Инфекция көзі және резервуарі:
*ауру адам
*транзиторлы бактерия тасымалдаушылар (1-3 апта бойы)
*реконвалесцентті тасымалдаушы
Созылмалы бактериятасымалдаушылар- аурудың негізгі көзі болады.
Тарау жолдары:
*алиментарлы
*су арқылы
*тұрмыстық-қатынас арқылы
[[Ауру]] [[науқас]] адамнан, сондай-ақ [[бактерия]] тасушылар арқылы жұғады. Аурудың қоздырғышы қоршаған ортаға науқас адамның немесе [[бактерия]] тасушының зәрімен таралады.
Адамның осы ауруды қабылдау мүмкіншілігі жоғары. Мерзімділігі жаз-күз айлары.
Иммунитет: көбінде аурудан кейін ұзақ тұрақты иммунитет қалыптасады.
==Патогенезі==
Аурудың дамуы келесі кезеңдермен өтеді:
*қоздырғыштың ауыз қуысынан, асқазанның қышқылды барьерімен өтіп, ащы ішектің пейер бляшкаларына және сопитарлы фолликуларына еніп көбеюі (бірінші көбею)
*қанға өтіп, бактеремия токсинемия шақырады
*паренхиматозды диссеминация (сүзектифозды граниулемалар түзілуі)
*қоздырғыштың сыртқы ортаға шығуы (нәжіспен, зәрмен, қақырықпен, термен т.б.)
*[[өт]] жолдары арқылы қоздырғыштың ащы ішекке қайталап келуі
*[[аллергия]]лық реакциялар
*[[иммунитет]] қалыптасуы мен аурудың соңы
*сауығу
==Патанатомиясы==
Aйқын түрдегі өзгерістер мықын ішектің дистальді бөлігінде байқалады. Олар циклдық түрде өтуі:
#ми тәрізді ісіну (инкубациялық кезеңнің аяғынан басталып сырқаттың 1 аптасында қалыптасады)
#некроздану (сырқаттың 1 аптасының аяғын 2 апта бойы)
#ойық жаралардың қалыптасуы (сырқаттың 3-ші аптасында)
#ойық жаралардың тазалануы (4-ші аптада)
#ойық жаралардың жазылуы (тыртық қалдырмай,сырқаттың 5-6 аптасында)
==Клиникалық жіктелуі==
*типті (жеңіл. Орташа, ауыр)
*А типті
*Жеңіл түрі:
**жасырын
**абортивті
**амбулаторлы
*Ауыр түрі:
**пневмосүзек
**менингосүзек
**невросүзек
**колоносүзек
Клиникалық көрінісі: Инкубациялық кезеңі 3-28 күнге дейін, орташа алғанда 9-14 күн. Типті түрінде инфекция біртендеп басталады. Негізгі клиникалық көріністері:
*Қызба 39-40С-ке дейін көтеріледі, көбінесе тұрақты түрде (кейде дұрыс емес немесе ремиттирленген), ұзақтығы 2-3 аптаға дейін
Қызбаның 3 түрі байқалады:
**Вундирлик қызба сызығы (трапеция тәрізді, тұрақты түрі)
**Боткин қызба сызығы (толқын тәрізді)
**Кюльдишевский қызба сызығы (баспағыш тәрізді)
*Интоксикация: басының нақты ауруы, ұйқысының бұзылуы, адинамия, апатия, сананың тұмандануы, енжарлық. Орталық нерв жүйесі жағынан әртүрлі дәрежедегі тифозды статус белгілері (тежелу, көңілсіздік, мимикасының азаюы, кейде сандырақтау, елестету, ориентациялық бұзылуы)
*Тері өзгерістері:
- бозару, бөртпе (аурудың 8-12 күндері, розеолезді бөртпе түрінде, аз мөлшерлі, көбінесе ішіне, кеуденің төменгі жағына шығу, 2-3 күн себелеп шығуы тән)
*Ас қорыту жүйе бұзылыстары:
**тәбетінің төмендеуі
**тілдің ісінуі (шеттерінде тіс іздері айқын байқалады), ортасы қалың жабындымен басылуы
**бауыр мен көкбауырдың ұлғаюы
**пальпация кезінде іштің оң жақ мықынында ішектің шұрылдауы
**Падалка белгінің оң болуы (оң жақ мықын аймағында дыбыстың тұйықталуы)
**нәжісі қалыпты, кейде ботқа тәрізді (тәулігіне 2-3 реттен аспайды)
*Жүрек-тамыр жүйесінің бұзылыстары:
**салыстырмалы брадикардия
**АҚ төмендеуі (гипотония)
**пульстің дикротиясы (реттік жұптап соғу)
*Перифериялық қанның өзгерістері: 1-ай аптада шамалы лейкоцитоз, одан кейін лейкопения қалыптасады. Салыстырмалы лимфомоноцитоз, анэзлофилин тән
===Асқынулары=== 
*спецификалық
**ішектен қан кету (0,5-8,9%)
**ішек перфорациясы (1,0-8,0%)
**инфекциялы-токсикалық шок (0,5-0,7%)
*спецификалық емес
**пневмония
**паротит
**холецистит
**отит т.б. қабынулар
==Диагностикасы==
Клиникалық белгілері мен эпидемиологиялық мәліметтері бойынша қойылған болжам диагноз келесі лабораторлы әдістер арқылы дәлелденеді:
*бактериологиялық
*гемокультураны бөлу (қызба кезеңінде – қанды өт қосылған ортаға себу)
*нәжісті және зәрді қоректі ортаға себу (аурудың 2-ші аптасынан бастап). Диагностикалық маңыздылығы салыстырмалы
*розеолалардан, сүйек миынан қоздырғышты бөліп алу. Ем сүзектің сирек кездесетін түрлерінде (пневмосүзек, менингосүзек) қоздырғышты қақырықтан, ликвордан да бөлуге болады.
*маңыздылығы 100%
*серологиялық әдістер (сырқаттың 2-3 аптасынан)
*Видель реакциясы (агглютинация әдісі)
*тура емес гемагглютинация реакциясы (ТЕГР)

Салыстырмалы диагностика келесі аурулармен жүргізіледі: грипп, бөртпе сүзек, Бриль ауруы, бруцеллез, инфекциялық мононуклеоз, Қу қызбаcыб лептоспироз т.б.
==Емі== 
Тек қана ауруханада жүргізіледі:
#Күн тәртібі-қатаң төсектік. Қызба түскенге дейін 10-11 күнге дейін
#Диета 13 немесе 1-ші (асқынған кезде)
#Этиотропты ем
##левомецитин (0,5 тәулігіне 4 рет ауыз арқылы) немесе левомецитин сукуинат (1,0 х 3 рет б/е немесе тамыр ішіне)
##ампициллин )2 млн бірлік тәулігіне 1-6 рет)
##бисептол 480 )2д х 3 рет)
##ципрофлоксацин (500-750 мг х 2 рет, ауыр түрлерінде тамыр ішіне 200-100 мг тәулігіне 2 рет)
##афлаксации (400.800 мг х 2 рет)
#Дезинтоксикациялық ем ( гемодез, реополиглюкин т.б. сұйықтықтар 30-50 мл/кг салмаққа
#Витаминді препараттар
#Иммунды коррекция
#Клиникалық көрсеткіштеріне байланысты ем
==Аурухадан шығару ережелері==
Реконвалесценттерді қызба қалыптасуынан 21 күннен кейін шығарады. Шығарарда міндетті түрде бактериологиялық зерттеу жүргізіледі:
*нәжіс, зәр (антибактериальды емдеуден 5 күн өте, 3 рет 5 күн ара)


== Дереккөздер ==
* [http://www.novsu.ru/file/32993  Брюшной тиф. Паратифы А и В. Этиология. Эпидемиология. Патогенез. Клиническая картина. Атипичные формы. Осложнения. Дифференциальная диагностика. Лабораторная диагностика. Принципы лечения. Мероприятия в эпидемическом очаге. Эпидемиологический надзор. Профилактические мероприятия. Особенности внутрибольничного распространения.]
* [http://infectologia.ru/bryushnoy-typh Брюшной тиф у детей]


[[af:Ingewandskoors]]
[[als:Typhus]]
[[ar:حمى تيفية]]
[[bg:Коремен тиф]]
[[br:Terzhienn-domm]]
[[ca:Febre tifoide]]
[[ckb:گرانەتا]]
[[cs:Břišní tyfus]]
[[da:Tyfus]]
[[de:Typhus]]
[[el:Τυφοειδής πυρετός]]
[[en:Typhoid fever]]
[[es:Fiebre tifoidea]]
[[et:Kõhutüüfus]]
[[eu:Sukar tifoide]]
[[fa:حصبه]]
[[fi:Lavantauti]]
[[fr:Fièvre typhoïde]]
[[he:טיפואיד (מחלה)]]
[[hi:आंत्र ज्वर]]
[[hr:Trbušni tifus]]
[[hu:Hastífusz]]
[[ia:Typhoide]]
[[id:Demam tifoid]]
[[io:Tifoido]]
[[is:Taugaveiki]]
[[it:Febbre tifoide]]
[[ja:腸チフス]]
[[kn:ವಿಷಮಶೀತ ಜ್ವರ]]
[[ko:장티푸스]]
[[ku:Giraneta]]
[[ky:Баш келте]]
[[la:Typhus (morbus)]]
[[lv:Vēdertīfs]]
[[ml:ടൈഫോയ്ഡ്]]
[[mr:विषमज्वर]]
[[ms:Demam kepialu]]
[[my:အူရောင်ငန်းဖျား ရောဂါ]]
[[nl:Buiktyfus]]
[[nn:Tyfoidfeber]]
[[no:Tyfoidfeber]]
[[pl:Dur brzuszny]]
[[pnb:ٹائیفائیڈ]]
[[pt:Febre tifoide]]
[[ro:Febră tifoidă]]
[[sh:Trbušni tifus]]
[[si:ටයිපොයිඩ් උණ]]
[[simple:Typhoid]]
[[sk:Brušný týfus]]
[[sr:Тифус]]
[[sv:Tyfoidfeber]]
[[sw:Homa ya matumbo]]
[[ta:குடற்காய்ச்சல்]]
[[te:టైఫాయిడ్]]
[[th:ไข้รากสาดน้อย]]
[[tr:Tifo]]
[[uk:Черевний тиф]]
[[vi:Thương hàn]]
[[zh:伤寒]]





 


==Пайдаланылған әдебиет==
<references/>
*Қазақ энциклопедиясы, 10 том;  
*Патологиялық анотомия терминдерінің, орысша – латынша – қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8 
*Жұқпалы аурулар. А.Қ.Дүйсенова. Алматы – 2009 жыл. 
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат:Жұқпалы аурулар]]