Ұлытау ұлттық қорығы бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Ұлытау ұлттық қорығы''', ''Ұлытау ұлттық тарихи, мәдени және табиғи мұражай қорығы'' - географиялық-тарихи, табиғи-мәдени ескерткіштердің үлкен бір шоғыры орналасқан өлкені қамтитын қорық. [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-і Министрлер Кеңесінің [[1990 жыл]]ы [[29 қараша]]дағы қаулысына орай құрылған, алып жатқан жер көлемі 1883 шаршы км.

== Тарихи дерек == 
Ғалым [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан]]ның тұжырымдауынша, Ұлытау өңірі [[қола дәуірі]]нің ірі металлургия ошағы болған, оның айғағы Арғанаты, Алтынқазған, Жартас, Қарашоқыдан табылған ертедегі тұрақтар болып табылады. Бұл өңірде байырғы көшпелі елдің ескерткіштері де кездеседі. Ұлытау тарихындағы бір ерекшелік – Кіші Жібек жолы бойымен [[Орталық Азия]]ны [[Сібір]]мен жалғастырған үлкен керуен жолы өткен.
[[Орталық Қазақстан]]дағы жаңа зерттеулердің нәтижесінде Ұлытау төңірегінде мыңдаған жылдар бұрын мәдениеттің дамуы мен алмасуында күрделі өсу кезеңінің болғаны анықталды. [[18 ғасыр|18]]–[[19 ғасыр]]лардың басында жүргізілген зерттеулер тек ескерткіштерді тізімдеумен ғана шектелген.
[[1946 жыл]]ы [[Байқоңыр (өзен)|Байқоңыр]], [[Бұланты]], [[Жезді (өзен)|Жезді]], [[Қаракеңгір өзені|Кеңгір]], тағы басқа өзендердің бойында үлкен барлау жұмыстары жүргізілді. Соның нәтижесінде Жезді–[[Сарыкеңгір]] өзендерінің алаптарында [[Ұлытау таулары|Ұлытау]], [[Арғанаты таулары|Арғанаты]] тауларындағы ежелгі адамдардың тұрағы анықталды. Әсіресе ертедегі дала көшпенділерінің тастан үйілген белгі-қорғандары осы өркениеттің көп құпиясын өз ішінде сақтап келді. Ұлытау ұлттық қорының географиялық-тарихи, табиғи-мәдени ескерткіштері республика ғалымдарының ғылыми-зерттеу еңбектерінің нысанына айналды.

== Қорық сипаты ==

=== Тарихи ескерткіштері ===
[[Сурет:Кетебай күмбезі.jpg|thumb|right|200px|Кетебай күмбезі]]
Мұражай қорық аумағында ежелден келе жатқан (шамамен б. д. д. 5000 жылдар) [[некрополь]]дар орналасқан. Олардың жалпы саны 200 -ге жуық. Қорық көлеміне 700 ден астам тарихи-археологиялық және архитектуралық ескерткіштер орналасқан, оның ішінде Республикалық маңызы бар 12 ескерткіш. Атап айтқанда: [[Жошы хан кесенесі|Жошы хан]], [[Алаша хан күмбезі|Алаша хан]], [[Домбауыл кесенесі|Домбауыл]], [[Лабақ күмбезі|Лабақ]], Мақат саханасы, [[Ерден күмбезі|Ерден]], [[Кетебай күмбезі|Кетебай]], Жакуда-Ишан, [[Басқамыр]] қалашығы, [[Ақмешіт әулие]], [[Едіге]], [[Айранбай күмбезі|Айранбай]] мазарлары.
[[Сурет:Alasha Khan Mausoleum.jpg|thumb|left|200px|Алаша хан күмбезі]]

=== Табиғат ерекшеліктері ===
Ұлытау өңірі өзінің тарихқа толы ескерткіштерімен ғана белгілі емес, табиғатында да ерекшелігі бар. Жалпы аумағы 18 млн. гектарды алатын қорық солтүстіктен оңтүстікке қарай созылып жатқан Ұлытау, Арғанаты, [[Желдіадыр]], Байқоңыр, [[Майтөбе (тау, Ұлытау таулары)|Майтөбе]], [[Аралтөбе тауы|Аралтөбе]], Үш қағыл тау бөктерлерінен тұрады

=== Өсімдіктері мен жануарлары ===
География-ботаникалық ғылыми-зерттеу жұмыстарының анықтауы бойынша бұл өңірде жалпы өсімдіктің 617 түрі өседі, оның ішінде дәрі-дәрмектік өсімдіктердің 400 түрі, малазықтық шөптің – 100, тағамдық өсімдіктің – 50, техникалық өсімдіктің – 70, улы өсімдіктердің 40-тан астам түрі, оның ішінде басқа жерлерде сирек ұшырасатын түрлері де бар. Бұл өсімдіктердің бірсыпырасы [[Қазақстанның Қызыл кітабы]]н енгізілген. Мұнда таулы қыратты мекендейтін жануарлардың да (мыс., [[арқар]], [[ақбас тырна]], [[безгелдек]], [[дуадақ]], [[жыланшы бүркіт]], [[қара дегелек]], [[қыран]], тағы басқалар) түрі мол.

== Мұражай сипаты ==
«Ұлытау» тарихи-мәдени және табиғи ұлттық қорық-мұражайы - Қарағанды облысы, Ұлытау ауданы, Ұлытау ауылында орналасқан. Мұражай 2 қабатты ғимараттан тұрады. Жалпы ауданы 583,2 кв. м. Мұражай ғимаратында 8 бөлме орналасқан:
# Сирек қол жазбалар бөлмесі;
# Тарихи бөлме;
# Ұлытау зиялыларына арналған бөлме;
# Этнографиялық бөлме;
# Қазақ хандарына арналған бөлме;
# Ұлытау табиғатына арналған бөлме;
# Минералдар бөлмесі;
# Ұлытау өңірінің сирек жәндіктер бөлмесі.
Мұражай қызметкерлері тарихи археологиялық ескерткіштерді қорғау, келешек ұрпаққа сақтап қалу мақсатында жұмыстар атқаруда. Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің 20 қараша № 295 бұйрығымен «Мемлекеттің тұтастығы мен Қазақстан халықтарының бірілігінің белгісі» «Ұлытау» мұражай-қорығына 2006 жылы 6 желтоқсанда қабылданды.<ref>[http://el.kz/4647 Ұлытау қорығы]</ref>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан қорықтары]]


{{stub}}