Қар және мұз көшкіні бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Avalanche on Everest.JPG|thumb|right|300px| [[Джомолунгма]] шыңы маңындағы қар көшкіні.]]
[[Сурет:AvalancheToe.jpg|thumb|right|300px|[[Аляска]] тауларындағы көшкін.]]
[[Сурет:Lawine.jpg|thumb|right|300px|Қар көшкіні]]
'''Қар және мұз көшкіні'''<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref>– [[тау]] [[шың]]дары мен құлама [[беткей]]леріндегі қозғалысқа түскен және төмен қарай құлаған [[қар]] [[масса]]сы. Қар [[көшкін]]інің құлау себебі беткейдің қарға аса толып кетуінен, беткейде жатқан қар алаңының [[температура]]лық қысылуынан және қар қайтадан кристалданғанда, қар кабатының ішінде қиыршық [[горизонт]]тың пайда болуынан туады.     

== Түрлері ==
* Қар және [[мұз]] көшкіні беткейлермен сырғанау сипатына қарай 4 түрге бөлінеді:
** беткейдің бетін түгелдей ала [[арна]]сыз сырғитын қар сырғымалар;
** [[жыра]], [[жылға]]лармен қозғалатын [[астау]]лы қар және мұз көшкіні;
** [[ақпа]], яғни еркін құлайтын қар және мұз көшкіні;
** тау беткейінен құлайтын немесе сырғитын, жолында тұрған кез келген нысандарды өзімен бірге ала кететін қар массасы.
* [[Құрам]]ындағы [[материал]]дардың сипатына қарай екіге бөлінеді:
** ұсақ кристалды шашпа қардан тұратын немесе шаң сипатты қар және мұз көшкіні (әдетте, [[қыс]]та болады);
** тығыз әрі ауыр жабысқақ қардан тұратын, тұтас тақта түрінде төмен құлайтын жылбысқы қар және мұз көшкіні (әдетте, [[көктем]]де болады).

== Сипаты ==
* Қар және мұз көшкіні қозғалысының орташа жылдамдығы 20-30 м/с.
* Қар көшкіні көлемі бірнеше млн.м³-ге, соққы күші 1м²-ге 60— 100 [[тонна]]ға жетіп, жойқын [[апат]]тарға әкеліп соқтырады.
* Құрғақ (қыстағы) қар және мұз көшкінінің жылдамдығы 80-100 м/с.
* Ылғал (көктемде) қар және мұз көшкінінің 10-20 м/с.

== Зерттеу және қорғану шаралары==
* Қар және мұз көшкінін бақылайтын арнаулы стансалар жұмыс істейді, онда қар және мұз көшкіні үнемі зерттеледі:
** қар және мұз көшкінінің қалыптасу жағдайы мен олардың таралуының негізгі заңдылықтары, қар жамылғысының [[режим]]і мен [[Физикалық қасиеттер|физикалық]]-[[механикалық қасиеттер]]інің құбылу ерекшеліктері анықталады;
** қар қатқабаты күйінің алмағайып жағдайлары анықталып, көшкінді болжаудың [[тәсіл]]дері жасалады;
** қар көшкіндерінің [[гидрология]]лық мәнінің есептік сипаттамалары жасалады;
** көшкіндердің [[тасқын]] сулар мен [[сел]]дердің қалыптасу режиміне тигізетін әсері анықталады;
** қар өлшеу [[маршрут]]тары бойынша қар және мұз көшкіндері [[карта]]ға түсіріледі.
* Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде халық шаруашылық нысандарын қар және мұз көшкіндерінен дер кезінде қорғау шаралары жасалынып, сел ме көшкінге қарсы [[ғимарат]]тар тұрғызылады.

== Тағы қараңыз ==
* [[Қар жамылғысы]]
 
== Дереккөздер ==
<references/>
 
[[Санат:Табиғат апаттары]]
[[Санат:Су күйлері]]