Қанның құрамы, қан жасушалары. Эритроциттер бетінің бастапқы мәтінін қарау

Ағзаның ішкі ортасына '''қан, ұлпа сұйықтығы, лимфа''' жатады.

Қанның қызметі:
#  адам ағзасында [[қан]] әрбір мүшені, дененің әрбір жасушасын бірімен-бірін  өзара байланыстырады;
#  оттегін өкпеден ұлпаларға жеткізіп, көмірқышқыл газынан тазарта-ды; 
#  қорек заттарды асқорыту мүшелерінен ұлпаларға жеткізеді;
#  ағзаның соңғы қажетсіз өнімдерін бүйрекке және т. б. мүшелерге тасымалдайды;
#  дене [[температура]]сының тұрақтылығын сақтайды;
#  ағзаны зиянды [[микробтар]]дан қорғайды;
#  ішкі [[секреция]] бездерінен бөлінетін [[гормондар]]ды тасымалдайды;
#  жасушаларда қышқылдың, судың деңгейін реттейді;
#  қорғаныштық қызмет атқарады (қанды ұйыта алады).
== Қанның құрамы. ==

Қанның құрамы. Қан дәнекер ұлпасының сұйық түрі. Ағзада болатын қанның мөлшері адамның дене салмағына байланысты 4,5-5 л. Қанның құрамы - [[плазма]]дан(55%) және қан жасушаларынан (45%) тұрады .
== Қан плазмасы ==
[[Қан плазмасы]] (қан сарысуы) - қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі. Егер қанды ыдысқа құйып тұндырса, ыдыста 3 қабат айқын білінеді. Соның ең үстіңгі сарғыш түсті мөлдірлеу қабаты плазма. Ал астыңғы қызыл түсті қабаты - қан жасушалары. Плазманың құрамында 90-92% су; 7-8% нәруыз (белок); 0,12% [[глюкоза]]; 0,7% май; 0,9% тұз болады. Бұлардан басқа сүтқышқылы, ферменттер[[гормондар]] бар. [[Плазма]]дағы нәруыздар (7-8%) 3 топқа бөлінеді: альбуминдер (4,5%); глобулиндер (1,7-3,5 %) және фибриногендер (0.4). Фибриноген нәруызы қанның ұюына қатысады. Құрамында фибриноген нәруызы болмайтын қан сарысуы сарысу деп аталады .Қан сарысуы мен сарысудың айырмашылығы: қан сарысуы қаннын сұйық бөлігі, ал сарысу ұйыған қаннан кейінгі сұйықтық (қан ұйығының сығындысы). [[Альбумин]] мен [[глобулин]] нәруыздары жасушадағы су мен денедегі сұйықтықты реттеуге қатысады. Минералды  [[калий]], [[кальций]], [[магний]] тұздары болады. Нәруыздар қан ұюына қатысып, плазмаға жабысқақтық қасиет береді.

[[Глюкоза]] - жасушалар үшін негізгі қуат көзі. [[Плазма]]да [[глюкоза]] мөлшері 0,04%-дан аз болса, ми жасушалары қатты қозып, бұлшақеттер жиырылып, құрысады, түйіледі. Глюкозаның концентрациясы тым азайып кетсе, қанайналымы мен тынысалу бұзылып, адам өліпкетуі мүмкін.

== Қан жасушалары. ==

Қан жасушалары. Қан жасушаларына - [[эритроциттер]] (қанның қызыл түсті жасушалары), [[лейкоциттер]] (қанның түссіз жасушалары) және тромбоциттер (қан пластинкалары) жатады Қызыл денешіктер - эритроциттер, ағы - лейкоциттер. Жасушалар арасында [[тромбоциттер]] бар.

Эритроциттердің құрылысы. [[Эритроциттер]] ([[Грек тілі|грекше]] «еrythros» — қызыл) қанның қызыл түсті ядросыз жасушалары. Жаңадан түзілген [[эритроциттер]]де ядро байқалады да, кейіннен жойылып кетеді . Қанның басқа жасушаларына қарағанда салмақтырақ болғандықтан, ыдыстың ең түбіне тұнады. [[Эритроциттер]]дің пішіні - ортасы қысыңқы табақша тәрізді, жиегі қалың, ортасы жұқарған тиынға ұқсайды. Пішінінің мұндай болуы олардың беткі көлемін үлкейтеді. [[Эритроциттер]] өздігінен қозғалмайды, тек қан сұйықтығының ағынымен жылжиды .

Адам [[эритроциттер]]інің диаметрі 7,5 мкм, қалыңдығы 1-2 мкм. Қанның 1 мм 3-де - шамамен 4,5-5 млн, жаңа туған нәрестенің 1 мм 2 қанында 6-7 млн эритроцит бар. 3 айдан соң оның мөлшері азайып, қалыпты мөлшерге (5 млн) келеді. [[Эритроциттер]]дің қызыл түсі [[гемоглобин]]ге ([[Грек тілі|грекше]] «гема» - қан) құрамында темір бар нәруызды қызыл пигментке байланысты. Оттекпен қосылған [[гемоглобин]]ді [[оқ-сигемоглобин]] дейді. [[Оксигемоглобин]]мен қаныққан қан - алқызыл түсті [[артерия]] қаны, көмірқышқыл газымен қаныққан қан күңгірт қызыл түсті [[вена]] қаны. Молекулаларының осы қасиеті [[гемоглобин]] оттекті өкпеден дененің барлық [[ұлпа]]ларына жеткізіп қана қоймай, көмірқышқыл газын ұлпадан өкпеге жеткізетінін анықтайды.

=== Гемоглобин===
[[Гемоглобин]] — қанның қызыл түсті пигменті. [[Эритроциттер]] оттегін тынысалу мүшелерінен ұлпаларға, көмірқышқыл газын ұлпалардан өкпеге тасуды қамтамасыз етеді. Адамның 100 мл қанында шамамен 15-16 г гемоглобин болады.

[[Эритроциттер]]дің тіршілік ету ұзақтығы 120-127 тәуліктей. Оның шамамен 2,5 млн-ы көкбауыр мен бауырда жойылып, осынша мөлшері сұйек кемігінде қайта түзіліп отырады. Көкбауыр мен бауырдың қантамырлары қабырғасының [[эритроциттер]]ді тұтып қалып, ерітіп жіберетін қасиеттері бар. Эритроциттердің мөлшері әр түрлі физиологиялық жағдайларға байланысты өзгеріп тұрады. Жазда бұлшықеттердің жұмысы күшейсе, шамадан асыңқырайды. Қаны аз адам мен жұқпалы аурумен ауырған адамдарда эритроциттердің мөлшері кемиді.

Қорыта іселгенде, эритроциттер оттекті өкпеден ұлпаларға, көмірток қос тотығын ұлпалардан өкпеге тасиды (жеткізеді).<ref>Биология:Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2008. ISВN 9965-34-812-Х</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

[[Қан]]

[[Санат:Биология]]


{{Biosci-stub}}