Химиялық элементтерді жіктеудің алғашқы қадамдары бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Ғылым]]ның кез келген саласында деректердің жиналып молаюына [[байланыс]]ты, оларды жіктеп, жүйелеу мен өзара [[байланыс]]тарын айқындау [[жұмыс]]ы жүреді.

Химиялық элементтерді жіктеудің қажеттігі туды, себебі олардың саны XIX ғасырдың басынан біртіндеп арта бастады. Сондықтан оларды [[қасиет]]теріне қарай топтастыру [[жұмыс]]ы басталды. Жіктеу элементтерді [[металдар]] мен [[бейметалдар]]ға бөлуден басталды; оны шведтің ұлы ғалымы [[Й.Я. Берцелиус]] жүзеге асырды. Олардың генетикалық [[қатар]]лары мынадай:

[[металдар]] → негіздік [[оксидтер]] → [[Негіздер|негіз]]
[[бейметалдар]] → қышқылдық [[оксидтер]] → [[Қышқылдар|қышқыл]]

Енді нағыз металл мен бір бейметалды алып, олардың өздерінің және [[қосылыс]]тарының қасиеттерін салыстыра [[Сипаттама|сипаттайық]]: мысалы, [[натрий]] мен [[күкірт]]ті алсақ:

1) [[Натрий]] - металл, металдық жылтыры бар, электр тоғы мен жылуды жақсы өткізеді. Ал [[күкірт]] - сары түсті [[ұнтақ]] зат, бейметалл - [[жылу]] мен электр тоғын өткізбейді.

Ал қосылыстарының қасиеттерін салыстырып көрсек:

2) [[Натрий оксиді]] Na<sub>2</sub>О - негіздік оксид, оған суда еритін негіз (сілті) сәйкес келеді (NaOH).

Күкірт оксидтері SО<sub>2</sub>, SО<sub>3</sub> қышқылдық оксидтер, оларға қышқылдар H<sub>2</sub>SО<sub>3</sub>, H<sub>2</sub>SО<sub>4</sub> сәйкес келеді.

3) Оксидтерінің химиялық қасиеттерін еске түсірсек:
Na<sub>2</sub>О + Н<sub>2</sub>О = 2NaOH 
Na<sub>2</sub>О + SО<sub>3</sub>= Na<sub>2</sub>SО<sub>4</sub>
Na<sub>2</sub>О + H<sub>2</sub>SО<sub>4</sub>= Na<sub>2</sub>SО<sub>4</sub>+H<sub>2</sub>О

SО<sub>3</sub>+H<sub>2</sub>О=H<sub>2</sub>SО<sub>4</sub>
SО<sub>3</sub>+CaO = CaSО<sub>4</sub> 
SО<sub>3</sub>+2NaOH = Na<sub>2</sub>SО<sub>4</sub>+H<sub>2</sub>О

4) Қышқылдарды анықтайтын [[индикаторлар]]:

көк [[лакмус]] → қызарады
[[метилоранж]] → қызарады

Негіздерді анықтайтын индикаторлар:

метилоранж → сарғаяды
фенолфталеин → [[таңкурай]] түске боялады

Осы екі үлкен [[қатар]]дан басқа олардың аралығында орналаса алатын қосылыстарының қасиеттері екіжақты [[элемент]]тер де көптeн табыла бастады (Zn, Al, Be).

Бериллий оксиді тұз қышқылымен әрекеттескенде негіздік оксидтің қасиетін көрсетеді:

::ВеО + 2HCl = ВеСl<sub>2</sub>+ Н<sub>2</sub>O 
::ВеО + 2NaOH= Na<sub>2</sub>BeO<sub>2</sub>+ Н<sub>2</sub>O

Екінші [[реакция]]да ВеО қышқылдық оксидтің қасиетін көрсетіп, екідайлылық танытады.

Екідайлы оксид пен гидроксид түзетін металдардың өздері де екі түрлі [[қасиет]] көрсетеді; мысалы, беткі [[қабат]]ы жаңадан тазартылған [[алюминий]] кесегі қышқылмен де, сілтімен де [[сутегі]]н бөле [[әрекет]]теседі.

::2Al+6NaOH=2Na<sub>3</sub>AlO<sub>3</sub>+3H<sub>2</sub>↑
::2Аl+6НСl=2АlСl<sub>3</sub>+ЗН<sub>2</sub>↑
::Аl<sub>2</sub>O<sub>3</sub>+6НСl=2АlСl<sub>3</sub>+ЗН<sub>2</sub>O 
::Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>+6NaOH=2Na<sub>3</sub>AlO<sub>3</sub>+3H<sub>2</sub>O

Оксидіне сәйкес гидроксиді де екідайлы қасиет көрсетеді.

::Аl(OН)<sub>3</sub>+ЗНСl=АlСl<sub>3</sub>+ЗН<sub>2</sub>O 
::Al(OH)<sub>3</sub>+3NaOH=Na<sub>3</sub>AlO<sub>3</sub>+3H<sub>2</sub>O

Осы [[мысал]]дардан элементтерді [[металдар]] мен [[бейметалдар]] деп нақты бөлуге болмайтынын көреміз.

Табиғатта қасиеттері ұқсас элементтер кездеседі, оларды элементтердің табиғи топтары деп атайды. Мысалы, [[галогендер]] — [[фтор]], [[хлор]], [[бром]], [[йод]]. Олардың [[молекулалар]]ы екі атомды, нағыз бейметалдар (Ғ<sub>2</sub>, Cl<sub>2</sub>, Br<sub>2</sub>, I<sub>2</sub>).

Олардың барлығы ұшқыш сутекті қосылыстар береді, ерітінділері қышқылдар. Салыстырмалы атомдық массаларының мәндері артқап сайын әлементтердің белсенділіктері кемиді.

Галогендер сияқты элементтердің тағы бір табиғи тобы - '''халькогендер'''. Олардың салыстырмалы [[сипаттама]]ларын қарастырамыз.

Халькогендердің [[химиялық реакциялар]]дағы белсенділіктері галогендерге карағанда төмендеу. Салыстырмалы [[атомдық масса]]лары артқан сайын сутекті [[қосылыс]]тарының тұрақтылығы кемиді, ал оксидтері - қышқылдык оксидтер, оларға сәйкес қышқылдарының қышқылдылығы әлсірейді.

Қасиеттері карама-қарсы топсілтілік металдар тобы — [[литий]], [[натрий]], [[калий]], [[рубидий]], [[цезий]]. Бұлардың молекулалары бір атомды, өте активті, оңай балқитын, сумен шабытты әрекеттесетін, қосылыстарында бір валенттілік көрсететін [[әлементтер]].<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің сыныбына арналған оқулық. Усманова М.Б., Сақариянова Қ.Н. –Алматы: Атамұра, 2009. - 216 бет. ISBN9965-34-887</ref>
==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}


[[Санат:Химия]]


{{Chem-stub}}