Тазы сыны, аң қағушылық сипаты және мінез-құлығы бетінің бастапқы мәтінін қарау

==Тазы сыны және аң қағушылық сипаты==
[[Сурет:Stamp of Kazakhstan 143.jpg|thumb|250px]]
Қазақ тазысының мекен еткен жеріне үйлескен өзіне
ғана ерекше бітімі мен сипаты, түр-тұлғасы бар. Соған сай аң
қағарлығы, [[физика]]лық ерекшелігі аса жоғары болып келеді. Тарихи даму барысында қалыптасқан бүл жағымды қасиеттерді
қазақ жерінде болған жиһанкездер мен шетелдіктер аса
қырағылықпен байқаған және оның тұқымын алып кетіп
өз жерінде тазысын асылдандыруға немесе жаңа тұқымды
дүниеге әкелуге (мысалы, орыс тазысы) пайдаланған. Қазақ
тазысын алғаш рет әлемге танытқан жазбалар орыс тілді деректер арқылы хатқа түскен. Соның алғашқыларының бірінде
қазақ тазысын "Туркестанская борзая" деген атпен былайша
сипаттаған:"... Это - туркестанская борзая, собака величайшей
красоты. На своей родине собаки эти зовутся тази; ими травят
зайцев. Они отличаются изящными формами и могучими мускулами; кроме того у них необыкновенно тонкая и длинная голова (щипцы). Верхняя частв тела покрыта короткой шерстью
(псовиной). Большие и висячие уши убраны длинными шелковистыми волосами (под бурками). Ноги покрыты очень длинной шерстью, словно они в широких панталонах. Собаки эти в
первый раз являются в Европе; одна из них добыта от киргиз у
реки Эмбы, две других родились в Самарканде. Эти две разновидности тази довольно резко отличаются одна от другой ..."
Тазының алыс қашықтыққа жүгіру жағынан жылдамдығына
[[Европа]]да бір де бір ит жетпейді дейді басылымдарда.

Тазының аңшылық сипатын анықтағанда алдынан, артынан, жанынан дене бітімінін үйлесімділігін, мүсінін, сымбатын қимыл қозғалысын назарға алады. Мысалы үрт етінің
ширақтығы, сан етінің толвіқтығымен қаттылығы. Қазақтар аң
алатын итті шоқтығының биіктігімен, тазвіның төсі мен шонданайы аралығындағы өлшем қараилас келуін дұрыс деп санады.
Ал төсінің кеңдігіне иттің күші байланысты болса, кеудесінің
биік бітуі тыныс тарылмай шаршамай жүгіруге тура байланысты болады дейді. Ал желкесінен бастап құрыққа дейінгі өлшем
иттің жылдам оқыс қимылдауына мүмкіндік береді. Бұлар
тазының тұқымы жасы, жынысы, жаратылысы, бұлшық етінің
жетілуіне байланысты болады. Ит өте арық болса сымбатына
ғана нұқсан келмейді, ниеті қашып кетеді.

Қазақ тазыларының сипаттамалары мынадай: жалпы
бітімі сидаң, жүні сұйық, танауы үшкіл, делдең құлақты, жоны
дөңестеу келеді. Басы - тықыр жүнді, жеңіл, әрі ұзынша біткен, жіңішке, тұмсығы - сүйір, көбінесе қара түсті; ақ, сары
тазылардың тұмсығы қоңырқай, кеңсірігі сәл дөңестеу; көз жанары өткір, көзі үлкен, көбінесе қара түсті (кейде қоңырқай),
қиығы тым қысыңқы емес, сопақтау келеді. Тістері ақсиыңқы,
азуы үлкен, келген. Тазының құлағы шашақты, ұзындығы - 6-8см., салбыраңқы (шамамен 12-14 см.); мойны сәл қысқалау,
бірақ, берік; жауырыны жалпақ, бұлшық еттері шымыр; кеудесі
кең, омыраулы, кеуде еттері берік жетілген, салқы; арқасы түзу,
кеуде тұсы жалпақ, құйрық жағы сәл дөңестеу; қарны жіңішке,
қабысыңқы.

Тазының қол-аяқтары сіңірлері адырайған, тарамысыжуан,
әрі ақсиыңқы, екі шынтағы сыртына қарай шығыңқы. Алдыңғы
аяқтары үзын сіңірлі, тырнақтары өткір, саусақтарының ортасына үлпілдек жүн өскен, алдыңғы екі аяғының арасы сәл дөңгелене
біткен. Ал, артқы аяқтары сәл артқа шалқақтау орналасқан,
бота тірсек, тұяқтары ұзын да өткір, жіңішке аяқтың табаны
әдеттегіден жалпақтау; сирақтары жіңішке, Жамбас еттері шымыр, мықты тазыларда білеуленіп тұрады.

Аяқтары тойтық, маймақ емес, сымбатты біткен сыптығыр
түзу болады. Астыңғы және үстіңгі жақтың өзара тістелудегі қалыпты жағдайы (прикус) қайшы тәрізді, яки үстіңгі жағы
астыңғысынан сәл ғана озған бір-біріне тістесіп келген болады. Ал иектерінің біреуі екіншісінен озып шығып тұрса оны кемиек дейді және ол нашар нышанның, кембағалдықтың белгісі
ондайлар жақсы тазы болып жарытпайды. Ондай күшіктерді
тазы деп асырамайды.

Тазының құйрығы жіңішке, шашақты келеді. Шынымен-ақ
тазының құйрығы ұшына дейін сүйектеніп қатайып қалмаған
тазышылар тілімен айтқанда "ою құйрық" болып келуі оның
қимыл қозғалысы кезінде үлкен септігін тигізетін фактор.
Өйткені тазының статистикалық қозғалыс әрекеті кезінде аңды
ілгенде шұғыл бұрылу, жүгіргенде екпін алуға, бағыттауға, тепетеңдікті табуға құйрығы үлкен қызмет атқарады. Тазының "ою
құйрығы" оның құйырығының ұшында омыртқасының шеміршек тәрізді жұмсақ, қимылдауға икемді болуымен түсіндіріледі.
Тазының құйрығы тірсегіне дейін жетіп тұрса жақсылықтың белгісі, тұқымы асыл деп бағалайды қазақ аңкөстері. Оған
қоса шашақтары болса ол тіптен тамаша. Тірсегіне құйрығының
ұшы жетпесе немесе онан асып кетсе ол жақсы тазының белгісі
емес.

Құйрығы қамшы тәрізді тазы ол "тайған" тұқымынан делінеді. Ондай "қамшықұйрық" тазының құйырығының ұшында
омыртқа болмайтындықтан иіріліп дөңгеленбейді. Тайған мен
абориген ауған тазысы тұқымы жағынан жақын туыстар және
тауда аң алатын иттерге саналады.

Тазының жүні тықыр бол ғанмен, құлағы мен құйрығының
шашағы жібектей үлпілдек. Түсі көбінесе ақ, қара, сарғыш, көк
қасқа, қызылқоңыр болып келеді, алабажақ теңбіл түстері
кездеспейді. Қазақ тазысының биіктігі: арланында - 65-70 см
(салюки мен ауған тазыларымен сәл ғана, 2-5 см аласалау),
салмағы 20-25 келіге дейін жетеді (салмағы екі пұтқа дейін жететін арлан тазылар сирек те болса кездесіп қалады). Қырым,
[[Кавказ]] тазыларымен салыстырғанда қазақ тазысының тұрқы
5-6 см ұзын. Ал салмағы 4-5 кг ауыр келеді.

Тазының дене бітімі мен сипатына қарай өз деңгейі болады. Мысалы Сөгетідегі "Саятшы клубы" құсбегілерінің Көкдауыл
атты тазысы түлкілік деңгейдегі бойы мен дене бітімі орташа,
кесек емес, бірақ көз ілеспес жылдамдығы бар ұшқыр. Ол бір
аңшылық маусымда 29 түлкі, 2 мәлін алған. Әзірше қазақ даласында өте жүйрік тазы өте сирек кездеседі. Тазының түсі көк
қасқа болса, алғыр әрі қажып-шаршауды білмейтін, тазының
нағыз құмайы саналатын көрінеді. Қазақ аңшылары тек сондай
тазыларды ғана тәуір деп есептейді екен.

Арқа жақта өмір сүрген [[Ақпан аңшы]] (1900-1953) жүйрік
иттің сынын жақсы білген. Жүйріктазыларды көргенде: "Мынау
жыланбас, түлкі тұмсық, қасқыр шеке екен" немесе "теріс азу,
сағақты екен, жарғақ құлақ жалықпастың өзі екен, салқы төс,
кеудесі, шынтағы қабырғадан жеке тұр екен. Сүйектері буынды, жұмыр кең қабырға, қысқа бел, шоқпар сан, арты маймақ,
жүнді аяқ жұмыр табан екен" деп мықты тазыға баға беріп отырады екен.

'''''Қазақтар тазыларды аң қағушылық сипатына'''''
қарай бірнеше топқа бөледі: ''[[касқыр]] алатын, [[қоян]] алатын, [[түлкі]] алатын (түлкілік)''. [[Қасқыр]] алатын тазылар мықты, денесі кесек, күшті келеді және өз ішінен әлділігіне қарай бірнеше
дәрежеге бөлінеді.

''Бірінші топқа'' жататын қасқыр алатын тазылар өте сирек кездеседі. Олардың сапасы ең жоғары деп санайды, шынымен-ақ бітімі кесек, күшті, өжет әрі жүйрік келеді. Олар көрген
қасқырын бір-екі жұлып бетін қайтарып, содан соң қатарласа
беріп алқымынан алып жығады да бір-ақ мытып өлтіретін
қарулы келеді. Кейде күздігүні бөлтірік [[қасқыр]]лар тобына
киліксе, бірін жібермей түгел қырып салады.

''Екінші топқа'' жататындар онша кесек денелі, арынды
емес, сидам, серектеу келеді, жуандығы орташа, денесі шымырлау болады. Ал батылдығы мен жүйріктігі жаман емес. Бұлар
[[қасқыр]]ды қуып жетіп, жұла береді, қасқырдың мысын құртып,
қасқырды денесіне жуытпайды, әрі жібермейді. Иесі жеткенше қасқырды ұстап босатпайды. Бұл иттердің қасқыршылық
қабілеті мол болады және оны өлтіргісі келіп тұрады.

''Үшінші топқа'' жататындардың алдыңғылардан айырмасы, бұлар қасқырды тартқанда иесіне жалтақтап иек артқыш,
арқаланғыш келеді. Иесі кейіндеп қалса, жалтақтап артына қарай береді. Бел асып иесінің қарасы батып кетсе, аңды қумай
тоқтап та қалады. Қасқырды тек аттың тізесімен алатындықтан
мұндай тазыларды ''көмекші тазы'' деп атайды. Екеу болса батыл келеді, таласудан тайынбайды. Қасқырды тез тоқтатып, тез
жығады.

Енді бір тазылар өте күшті, әлді болса да шабандау келеді,
қасқырға жете алмай қалады. Енді бірінің ұшқырлығы зор болса да, көп алысуға дәрмені жетпейтін әлжуаз, оны бірер тартып
тұрып қалады.

Демек, [[қасқыр]] алатын тазы әрі жүйрік, тегеурін ді болуы керек.
Рас, кейбір ершігеш жүйрік, кішкене, әлсіз иттердің өзі қасқырды
дамылсыз жұлқылап, иесі жеткенше жібермейтіні де болады.

''[[Қоян]], [[түлкі]] алатын тазыларды да үш топқа бөледі''.
Мәселен, қара жерде немесе қар борамаған сонар күніге бесалтыдан [[қоян]] алатын тазылар бірен-саран. Екіншісі күніне екі-үш [[қоян]] алатын жүйрік тазылар саналады.

Үшіншісі күніне бір-екі қоян алатын марғау, болдырғыш
тазылар.

Түлкінің айлакерлігі болмаса қояннан ұшқыр емес.
Сондықтан жоғарыда айтылған тазылардың қайсысы да түлкіні
ала береді. Кейбір ауызданбаған немесе алғашқыда түлкінің тісі
батып қалғандары ғана кейін жүрексініп, түлкі ала алмайды.

Қазақ жерінде тазымен аң алу жақсы дамыған өңірде
оның алғырлығын әр түрмен бағалайды. Егер қарқаралықтар
тазы жүйріктігін қоян алу мөлшерімен бағаласа, аякөздіктер
бұған қосылмай, тазы жер қарада қоянға жете алмайды дегенді
айтады. [[Қоян]] көжектеген кезде, қар тұяқ көбеден жоғары және
басқа ит, аң қуып болдыртқан кезде, қасында екінші көмекші
болғанда [[қоян]], [[түлкі]] ұстаған итті жүйрік деуге келмейді.

Марқакөл жақтағы бір қойшының ұялас тазысы аюлар жататын үңгірлерге барып, қуалаған аюды тістей қашып,
қақпақылдай кезекпе-кезек тістелеп, жасырынған мылтықты
иесіне қарай алып баратын болған.

Тазылар әлбетте аңнан [[қоян]], [[түлкі]], [[қасқыр]]дан басқа,
[[қарсақ]], [[суыр]], [[борсық]], тіптен үлкен аңдарды - [[тауешкі]], [[елік]],
[[қабан]], [[сайғақ]] алады.

Қазақтар тазымен бірге азулы аңдарды алуға, олардан малға
шапқан кезінде қорғануға ''қазақ төбеті'' былайша айтқанда
''бөрібасар'' асырағаны көпке мәлім. Оның тұқымы ғұндар заманынан бастау алады. Оны америкалық ғалым [[Джексон Стэнфорд]]
[[Қытай]] жылнамаларындағы деректерге сүйене отырып, "шамамен біздің заманымызға дейінгі 126-шы жылы [[Орталық Азия]]ға
иттің бұл тұқымын ғұндардан батысқа қарай Алтай тауларында орналасқан өздерін өзі "юэчжи" деп атайтын көшпелі тайпа
әкелген" деген дерегі қуаттайды. "Юэчжилер үйір-үйір жылқы
бағып, жылқы сүтін сусын ретінде ішкен. Сол көп жылқыны
үлкендігі тайдай, қара түсті сабалақ қара иттер күзеткен. Бұл
иттің қаһарына қарсы тұрар хайуан жоқ", - деген деректерді алға
тартады ғұндардың батысындағы Алтайдағы юэчжилер туралы
жазбада қытай жылнамасы. Ғұн итіне қатысты деректер сүйек
қаңқалары қазіргі [[Моңғолия]] жері мен Байкөл өңірінде табылып
отыр және олардың жасы шамамен екі мың жыл.

Қазақ жерінде кездесетін ''Түркменнің алабайына'' ұқсас
тұқымды ит өсірумен айналысатындар табиғатынан мықты, күшті жаратылған төбетті (халықтық атауы бөрібасар) жеке тұқымға
жатқызады. Қасқырды алыса кетсе алқымын сығатын, қасқырға
қотаннан қой бермейтін, алыса кетсе, жеңетін мықты "бөрібасар",
ал денесі онан сәл шәкене келген, атты кісіні жүргізбейтін тайыншадай "төбет". Төбетті Ж.Бабалықұлы ''таутөбет, маңтөбет (немесе салқам)'' деп өз ішінен екіге бөледі.

Төбет сөзінің мағынасы Тибетпен де, басқа талдаулармен байланысты шамалы дейді кинолог М.Исабеков. Керісінше, қазақтың дәстүрлі шаруашылық қарекеті мен тіршілік
болмысына байланысты туындаған. Айталық, мал баққан
қазақ ауылындағы жыл сайын қорасын тазалағаыда шыққан
көң-қоқысты тау төбе қылып үйіп қояды. Ал ит аязды түндері
тоңып, жаурамас үшін, аяғымен тырмалап, төбеден өзіне жатақ
орын дайындайды. Көп уақыттан бері тапталып үйілген көңде
биохимиялық үрдістер үздіксіз жүріліп, көңнен жылу пайда
болатыны сөзсіз. Ондай төбеде тоң болмайды, әрі биік төбеден
айнала түгел көрініп тұрады. Осындай жылы орынды таңдаған ит ауылды, қотандағы
малды түнде бөріден қорғайды. Осыдан төбедегі ит "төбе+ит-
төбет" сөзі пайда болған деп жорамалдауға әбден негіз бар дейді кинолог маман М.Исабеков.

"Жақсы ит малға серік" дейтін. Күндіз малды бағысып,
түнде ашкөз ұрылар мен қорқау жыртқыштардан күзететін,
көшпелі тұрмыстың тауқыметін бөлісуші ''саққұлақ қотаншыл''
сырттан иттер ішінара аз да болса кездескен. Қайсы біріжалғызілік қойшыларға мал отарласып, адамша жәрдемдескен жәйттер де ұшырасқан. Олар көбінесе барқыраған жуан дауысты,
дене бітімі кесек келген, сирақтары білемдей, басы "қазандай",
кеудесі биік әрі толық келеді. Сондай-ақ олар үй маңына жуық
емес, күндіз көп үрмейтін, қимылы ширақ болады.

Қазақтар аңшылық құруға қолайлы деп ақ өңін қалаған.
Ақ түсті итті "Ақ жолтай" деп ырымдайтындар бар. Ақ итті
көрген суырлар шуылдап, аңқиттап өре түрегеледі. Олар итке
айбар етіп, өшіге, өршелене індеріне кірмей "қоқайып тұрып"
аңқиттайды. Аңшы осы кезде суырларды атып алады.

[[Қытай]] жылнамаларындағы деректер иттің сипаты
сүйріктей сұлутазыдан гөрі бүгінгі тұқым ретінде құрып бітуге
айналған тайыншадай қазақ төбеттеріне көбірек келіңкірейді
деп пайымдайды осы саланың білгірі, әрі тазы өсіруді ермек
ететін қайраткер М.Құл-Мұхаммед мырза.

Қазір ''Орта Азиялық қойшы иті (овчарка)'' аталатын (оның
қате атау екендігін А.П.Мазовер 1939 ж. ескерткен екен) кесек
бітімді, күшті, дене бітімі ұсқынсыз, қимылы ширақ, алып ұшқан
қызба мінезі жоқ, байсалды, батыл, қасқырмен бетпе-бет келуге психикалық тұрғыдан да, физикалық тұрғыдан да саймасай, бағу, күтімді талап етпейтін көмпіс, өз иесінің ишаратынсыз бөгдеге шабуылдамайтын ақылды, бірақ адамға шабатын
қаупі бар, агрессив тұқым. Олар түнде сергек, күндіз бұйығы,
маубас. Жыныстық қабілеті кешірек он екі айында жетіледі,
денесі төрт-бес жасында толысады. Бұл иттерді түркімендер
мен өзбектер ғасырлар бойы "қазақ ит" атап келген екен дейді мәселені, арнайы зерттеген мамандар. Түркмен иті атап
жүрген мал бағатын иттер негізінен қазақтар тұрған өңірде
сақталып, кейін Кеңес заманында кең таралып, соңғы ширек
ғасыр уақытта, тіптен жаңа тұқым ретінде тіркеліп, [[алабай]] атауына 1980 жылдары ғана ие болған. Оның алабайға өте жақын
болғанымен онан айырмасы бас сүйегінде. [[Алабай]] мен қазақ
төбеті (бәлкім бөрібасар) өзара өте ұқсас тұқымдар. Алабайдың
бас сүйегі қоңыр аюдың бас бітіміне ұқсас, түсі көбіне ашық болып келсе, қазақ төбетінің басы ақ аюдың бас бітіміне ұқсайды,
жақ бітімі қасқырдікіне ұқсайды. Алабай шоқтығы 70см-ден
аспайды, жүні тақырлау қысқа, тері астыидағы қоңы жұқа болса қазақ төбеті ірілеу. Айталық, соңғы төбеттерді бірі Мойнақ
атты иттің шоқтығы 79 см, салмағы 62 кг, жіліншігі орамы 17см,
кеудесінің орамы 98 см, басы 57 см. Жазба әдебиеттерді сараптай отырып, олар шынымен-ақ бір-біріне ұқсас екі түр деп пайымдауға болады.

[[Сурет:Westgort Anticipation 17 months.JPG|thumb|250px]]
[[Мастиф]] иттерге жататыны төбет немесе бөрібасар түрлері
туралы орта ғасырлық еуропалық жиһанкездер тамсана жазады
(тазы туралы жұмған аузын ашпайды дедік). Марко Поло ежелгі
Қазақ жері мен Тибетте үлкендігі есектей ит ұшырасатындығы
туралы жазса, Шағатай ұлысының патша сарайында он мыңдай
ит ұсталады, олардың тұқымы маделян (мәдениленген) иттерден, оларды аң аулауға, күзетуге, жүк тарттыруға қолданады
дейді.

==Тазының мінез-құлығы==
Ит 1,5-2 жасында толық жетіліп, ұйығады. 58-65 күн
өткенде көздері жұмылған, құлағы естімейтін, тіссіз қызыл иек,
соқыр, саңырау күшіктер туады. Шамамен бір апта өткенде
құлақ тесіктері ашылып, онан тағы он күн өткенде көзін ашады, бір айда сүт тістері шығады.

Қазақтар бауырын жаңа көтерген кезінде тазы күшігін
қарғыбауын беріп, үйіне әкеледі де, мәпелеуді бастайды.
Арам мен қарам, адал мен сауап деген ұлттық категорияларды биікке қоятын қазақтар дәстүрінде күллі хайуанаттардан
үйге емін-еркін кіріп шығуын рұқсаттаған бірден-бір хайуан
(мысықты және мал төлдеген уақыттағы малшы үйіндегі төлді
есептемегенде) - ол тазы (!) ғана. Тазыны қазақтар киіз үйдің
кіреберісінің оң жағына астына киіз төсеп, жатқызып қояды...

Тазыға ұшқыр, алғыр болсын деп көбіне аса жүйрік аңқұстың атын қояды. Мысалы, ұшқыр да, қыран болсын деп, "Лашын", киіктей зауласын деп, "Сүркиік", жүйрік аттай болсын деп
Көсқасқа, жолбарыстай айбарлы болсын деп, "Жолбарыс", адал,
қырағы болсын деп, "Сырттан", қасқырға шабатын, қасқыр
алғыш болсын деген үмітпен, "Бөрібасар", сақ болсын деп, "Саққұлақ", алғыр өжет болуға балап, "Жарып сал", "Алып соқ", жолы
болғышқа меңзеп "Жолдыаяқ", өңі, сыртқы бейнесіне қарай
"Аламойнақ", "Ақтөс", "Төрткөз", "Майтабан" деген сияқты атаулары қазақ ауылдарында кездеседі. Жазушы С.Мұқанов Әшімнің Сарықасқасы, Төренің Көкшолағы, Саққұлақтың "Сұркиігі"
дейтін [[қасқыр]] алатын иттер болғандығын айтады. Сүлеймен
дейтін аңшының жолбарыс тұлғалы "Сарықасқа" атты иті кейде аңсары ауып кетіп, өз бетімен сексен қасқыр алғандығын
жазады.

Итті алғаш алғанда: "Итің аңшы, аң алатын ит болсын!"
деп тілек айтады қазақ. Құлағының бұйра шашағынан басқа
денесінің түгі жетіле қоймаған қызылшақа күшікті тақыр
тулақтың үстіне, күншуаққа кешкісін жылы жерге жатқызып
қояды. Адамдарға, иесі мен бала-шағасына үйір етеді, тіптен
түнде жылы төсегінен де орын береді. Иісі сіңген адамын ол
жақсы көріп бауыр басып кетеді, күшік иесі мен үй адамдарының соңынан қалмай еріп жүретін болады.

Тазы күшігі әбден адамға үйреніп дағдыланған соң далаға
ертіп шығып, ауыл маңында жүреді, адамдар мен үй малына
үйірсек етеді. Бірте-бірте аяқ-қолы жетіле түскен сайын ауылдан аулағырақ ұзатып шығып бұта-шілікшөп ішінде қонақтаған
бөдене, жортып жүрген кесірткелерді қуалап, ойнатудан баулуды бастайды. Осылайша күшіктің неге әуес екендігін байқап
бажайлайды...

Күшік бітік шөп, бұта арасы, тау-таста ойнаған кезде ауаны иіскеп, танауын тартып, зыр жүгіретін болса, ондайда оның
бойында тазылық қасиет әбден байқалды дейді. Ал ондай
сәттерде зулай жөнеліп, бейсауат жүрген кішігірім аңдарға ауыз
салатын болса оның соңынан қалмай, қорғаштап, аңды алуына
көмектеседі. Өйткені аң талап тастаса жүрегі шайлығып, аңға
жүгірмейтін, қорғаншақ болып қалады дейді. Осылайша күшікті
жастайынан баулиды. Келешекте ұстататын аңдарын "жаралап"
оны күшікке ұстатып үйретеді, аң етін жегізіп дәніктіреді.

Иттің бір жасқа толған шағын "үйіне толды" деп атайды.
Үйіне толғанға дейін күшікке тамақты тойдыра мол береді.
Тазы күшігі үйіне толған кезде дене бітімі сомдалып, құлағының
бұйра шашағы төгіліп, қайратты тазығыр шабдар түгі күмістей
жылт-жылт етеді, аяғының бұлшық еттері тарамдалып, болат
серіппедей ширығып тұрады.

Тазы дегдар, бекзада адам тәрізді талғампаз, кірпияз, әрнені
жемейтін талғампаз болып келеді. Қыс маусымында үйде жатады. Үйдегі адамдардың тірлік ырғағына еш нұқсан келтірмейді.
Өзімен-өзі жата береді. Егер сыртқа шыққысы келсе дегбірсіздене белгі береді, есіктің тұтқасына жармасады. Оларға қанша
аш болса да аштығын білдірмейтін төзімділік тән.

Қазақ тазыларында табиғи инстинкт, қабілеттілік инстинкт өте жоғары жақсы дамыған, көзінде ақылды адамға тән
тереңдік пен тектіліктің ізі жатады дейді маман. Ал тазы дүбәрә
болса оның көзі ойнамалы, тексіз, ұрлықшы, әрнені жалмайтын,
талғамай жей беретін тәрізді оғаш қылықтары болады. Тазы
елгезек, қозғалысы шапшаң, құрсағын қаншырдай тартқан,
тұрқы ұзын, бойы сұңғақ, елеңдеген көзқарасы ширақ болады.
Тазы адамның "құлы" емес, керісінше бір-біріне бауыр басқан,
пайда келтіретін, қалыптасқан байланыс нормалары бар. Ит,
соның ішінде тазы адамдар ортасында олардың көмегімен
жақсы дами отырып, өз қабілетін көрсете алатын жануар. Сондай-ақ ол көргенін жазбай қайталайтын есте сақтау қабілеті
жақсы дамыған есті хайуан. Үйретіп, баулыған кезде тазының
мінез-құлқы кез келген жағдайда, әсіресе адамға байланысты,
тұрақты болу жағын қалыптастыруға ерекше ден қояды. Тазылар бауырластар ішінде бір-біріне бағына білетін жануар.<ref>Саятшылық қазақтың дәстүрлі аңшылығы. - Алматы: "Алматыкітап", 2007. - 208 бет, суретті. Б. Хинаят, Қ.М. Исабеков. ISBN 9965-24-813-3</ref>

==Дереккөздер==
<references/>
{{wikify}}

[[Санат:Спорт]]
[[Санат:Қазақ салт-дәстүрлері]]