Рим бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Елді мекен
 |статусы                 = [[қала]] 
 |қазақша атауы           = Рим 
 |шынайы атауы            = Roma 
 |сурет                   = [[Сурет:Collage Rome.jpg|330px]] 
 |жағдайы                 = Астана
 |ел                      = Италия 
 |елтаңба                 =
 |ту                      = Flag of Rome.svg 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=41 |lat_min=54 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=12 |lon_min=30 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = type:city(2823873)_region:IT
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Италия әкімшілік бөлінісі{{!}}Аймағы 
 |аймағы                  = Лацио 
 |кестедегі аймақ         = Лацио 
 |аудан түрі              = Италия әкімшілік бөлінісі{{!}}Провинциясы 
 |ауданы                  = Рим (провинция){{!}}Рим 
 |кестедегі аудан         = 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Мэрі
 |басшысы                  =  Джованни Алеманно
 |құрылған уақыты         = 753 жылы б. э. б
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 1287
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 37 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 2&nbsp;865&nbsp;945
  |санақ жылы             = 2016
  |тығыздығы              =  2226
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = римдік
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = (+39) 06  
 |пошта индексі           =  
 |пошта индекстері        = 00121 - 00199, 00100
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = ISTAT коды
 |сандық идентификаторы   = 05 80 91
 |ортаққордағы санаты     = Rome 
 |сайты                   =  http://www.comune.roma.it
 |сайт тілі               = it 
}} 
'''Рим''' немесе '''Рома''' (pronounced {{IPA|/rəʊm/}}; {{lang-it|Roma}}, pronounced {{IPA|/'roma/}}; {{lang-la|Roma}}) — [[Италия]] астанасы, [[Лацио]] әкімшілік аймағына қарасты [[Рим (провинция)|Рим]] провинциясында орналасқан.

== Архитектурасы==
Батыс өркениетінің бесігі – мәңгі қала атанған Римнің іргетасы қаланғанына үш мың жылға жуық. Жиырма сегіз ғасырдан бері адамзаттың аузынан түспей тұрған, әлі де түспейтін ұлы қала жөнінде айту қиын. Рим жәдігерлерінің ұзын санын ешкім де анық айта алмас. Осы ғажайып шаһардағы [[Әулие Петр Соборы]], [[Венеция сарайы]], [[Сикст капелласы]], [[Капитолий Консерваторлар сарайы]], [[Рим форумы]], [[Апий жолы]], [[Треви субұрқағы]], [[Әулие Каллиста Катакомбасы]], [[Испания алаңы]], [[Пантеон]], [[Әулие періште қамалы]] сияқты ғимараттардың әрқайсысын жеке алып айтса да болар еді.

Колизейге тоқтайық,ол расында да қалай асқақтатып айтса да, соған тұратындай ғажайып ғимарат. Колизей атауы латынның «колоссеум» («алапат ауқамды») деген сөзінен шыққан. Бұл амфитеатрдың ұзындығы 188 метр, ені 156 метр, сыртқы қабырғасының биіктігі – 48 метр, бұл дегеніңіз кәдімгі 12 қабат үймен тең, іргетасының тереңдігі 13 метр, амфитеатрдың мыңдаған жыл бойы қозғалмай тұрғанының да себебі сонда. Колизейге бір мезгілде 50 мың көрермен сыятын болған. Мұндай ауқымдағы стадионға 100 000 мың адам да сыйып кететіні белгілі, бұл арадағы айырмашылық ерте замандағы  көрермендердің қазіргідей сығылыспай, еркін отырғандығында. Сексен жерден кіріп шығатын есіктерден енген адамдар айналасы он минуттың ішінде толық жайғасып үлгереді екен. Сол заманда бүгінгідей трибунасы, секторлары, отыратын орны көрсетілген билеттер болған, сондай-ақ Колизей гладиаторлар айқасын қызықтайтын да жер болған.

Мәңгі қаладағы тағы бір құдірет – Пантеон. Таң қаларлық басты қасиеті - архитектуралық шешімнің қарапайымдылығы. Пантеонның кереметі - оның 9 метрлік шаңырағы. Онда жалғыз есік пен жалғыз тесік бар. Нөсерлеген жаңбыр жауса да, оған бір тамшы су тамбайды. Оған кіргеннен-ақ бір жерден түсетін күн сәулесі тек қана сіздің жүзіңізге түскендей тылсым бір күй кешесіз. Оның себебін түсіндіру қиын.

Римге барған адам [[Ватикан]] мемлекетіне соқпай кетпейтіні белгілі. Католик әлемінің ең қасиетті ғибадатханасы Әулие Петр соборы осында. Адамзаттың ұлы суреткерлері Микеланджело мен Рафаэльдің таңғажайып талантының арқасында Капитолий қырқасында тұрғызылған бұл ғимарат дүние дидарындағы шын кереметтердің бірі.

===Рим құрылуының аңызы===
[[File:She-wolf suckles Romulus and Remus.jpg|thumb|left|Аңызға сәйкес қасқыр ана егіз нәресте Ромул мен Ремді емізген.]]
Ежелгі римдіктер Рим тарихын аңыз бен әфсана түрінде жеткізген. Солардың ішінде ең атақтылардың бірі қасқыр емізген егіздер Ромул мен Рем туралы.<ref name="livy1797">{{Cite book
| publisher = Printed for A.Strahan
| last = Livy
| others = George Baker (trans.)
| title = The history of Rome
| year = 1797
}}</ref> Олар қала құру туралы шешім қабылдайды, алайда даудан кейін Ромул өз бауырын өлтіреді. Римдік тарихшыларға сәйкес қаланың іргетасы б.з.д. 753 жылдың [[21 сәуір]]інде орын алған.<ref name=awg73>Hermann & Hilgemann(1964), p.73</ref>

== Географиясы ==
Рим қаласы Тибр өзенінің сол жағалауында, Тиррен теңізінен 25 км қашықтықта негізделген. Апеннин тау жотасынан да дәл осындай қашықтықта орналасқан.

== Әкімшілік бөлінуі ==
Рим қаласы [[муниципия]]ға (аймақ), 22 [[аудан]]ға, 35 махалла, 6 қала маңындағы шағын елді мекен және 53 зонаға бөлінген.

== Тарихы ==
Рим атауы аңыз бойынша қаланың негізін қалаушының бірі [[Ромул мен Рем|Ромул]] есімінен туған. Көне заманғы аңызға қарағанда, Рим алғаш б. з. б. 754— 753 ж. салынған ( археол. мәліметтерде Римнің орнында одан әлдеқайда бұрын мекенжайлар болғаны дәлелденді.). Кішігірім қала-мемлекет ([[полис]]) — Рим біртіндеп  [[Апеннин түбегі]]н, кейін одан тысқарғы кең байтақ жерлерді бағындырып, [[Жерорта теңізі]] алабындағы —  [[Ежелгі Рим]] мемлекетінің астанасына айналды.

Көне замандағы Рим ежелгі дүниедегі көптеген ғибадатханасы, сарайы, жолы, әлемге әйгілі су құбырлары бар ең ірі қала (қазіргі есеп бойынша империя тұсында тұрғын халқы 600 мың адамнан 2 млн. адамға дейін жетті) болды. [[Рим империясы]]ндағы дағдарыс (б. з. 3. ғ) қалаға салқынын тигізді. Константин I империя астанасын Константинопольға көшіргенде (330 ж.), Рим саяси орталық маңызынан айрылды; 5 ғ-дың ортасында Батыс Рим империясының астанасы іс жүзінде Равенна болды. Варварлардың шапқыншылығы (Аларих I тұсындағы вестготтардың 410 ж., ван- далдардың 455 ж. «мәңгілік қаланы» алып қиратуы) Римді зияндады. 552 жылдан Рим ұзақ уақыт [[Византия]] қол астына қарады. 8 ғ-да Рим іс жүзінде тәуелсіздік алды. 756 жылдан Рим—Папа облысының астанасы. Бұл кезде Рим Батыс Европаның саяси-діни орталығына айналды. Орта ғасырлардағы Римде папа қауымы мен «[[Қасиетті Рим империясы]]» императорларының арасында талас жүрді. 11—12 ғ-да Рим феодалдық қала бейнесіне көшті. Бірақ қолөнер, сауда мұнда Италияның экономикалық жағынан алдыңғы қатарлы өзге қалаларынан гөрі нашарлау дамыды. 1143 жылғы көтеріліс нәтпжесінде Римде республика орнады. 1309 ж. папа резиденциясы [[Авиньон]]ға көшірілген соң қолөнер мен сауда біраз жанданды, Пополандардың ірі көтерілісі нәтижесінде Рим 1347 жылы [[республика]] болып жарияланды.

15 ғ-дың ортасы — 16 ғ-дың басында Рим [[Қайта өркендеу дәуірі]]нің ірі орталығына айналды. 
Италиядағы 1848—49 ж. революция кезінде Рим революциясы оқиғалардың аренасына айналды. 1849 ж. 9 ақпанда Римде республика жарияланды. 1870 ж. 2 октябрьдегі референдумнан кейін Рим Италияның құрамына енгізілді. 1871 ж. 26 январьдан Р. — Итальян корольдығының астанасы. 1922 ж. октябрьде итальян фашистері «Римге жорық» ұйымдастырып, фашистік диктатура орнатты (1922—43). 1943 ж. 8 сентябрьде Римді неміс-фашист әскерлері оккупациялады. 1944 ж. 4 июньде ағылшын-американ әскерлері Римді азат етті. 1946 ж. монархия жойылғаннан бері Рим— [[Италия|Италия республикасының]] астанасы.

== Галерея ==
<gallery caption="Римнің көрнекті тарихи жерлері" gallery mode=packed>
Сурет:The Colosseum in Rome, 2007.jpg|Колизей
File:Dome of St. Peter view from Via San Lucio.jpg|Әулие Петр соборы
Сурет:Castle of the Holy Angel, Rome.jpg|Қасиетті Перiште Сарайы
Сурет:Spanish Steps (4231371377).jpg|Испания аланы
File:Pantheon_Front.jpg|Пантеон
File:Rome - Piazza Navona.jpg|Навона аланы
File:Trevi Fountain, Rome, Italy 2 - May 2007.jpg|Треви фонтаны
Сурет:Forum_Romanum_Rom.jpg|Форум
Сурет:Vittoriano 2013-09-16.jpg|Витториано ескерткіш
</gallery>

{{wide image|Panorama of Rome view from Via San Lucio.jpg|1800px|}}

{{wide image|Panoramica Piazza della Repubblica Roma.jpg|1800px|}}

{{wide image|St Peter's Square, Vatican City - April 2007.jpg|1000px|}}

== Дереккөздер ==
<references/>

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.comune.roma.it Ресми сайты]
* [http://www.istat.it/ Ұлттық статистика институты {{ref-it}}]
{{commons|Category:Rome}}

{{Рим провинциясы}}

[[Санат:Лацио елді мекендері]]
[[Санат:Еуропа елордалары]]
[[Санат:Италия қалалары]]
[[Санат:Олимпиада ойындары өткен қалалар]]
[[Санат:Миллионер қалалар]]
[[Санат:Әлемдік мұра]]
[[Санат:Б. з. д. VIII ғасырда құрылған елді мекендер ]]