Нигер бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Infobox Country or territory
|native_name              = ''République du Niger''
|conventional_long_name   =  |common_name              = Нижер
|image_flag               = Flag of Niger.svg
|image_coat               =Coat_of_arms_of_Niger.svg
|image_map                = LocationNiger.svg
|national_motto           = "Fraternité, Travail, Progrès"{{nbsp|2}}<small>([[Француз тілі]])<br />"Бауырмалдық, Еңбек, Прогресс"</small>
|national_anthem          = ''[[La Nigerienne]]''
|official_languages       = [[Француз тілі]]
|capital                  = [[Ниамей]]
|latd=13 |latm=32 |latNS=N |longd=2 |longm=05 |longEW=E
|largest_city             = Ниамей
|government_type          = [[Парламенттік демократия]]
|leader_title1            = Президент
|leader_title2            = [[List of Prime Ministers of Niger|Prime Minister]]
|leader_name1             = [[Tandja Mamadou]]
|leader_name2             = [[Ali Badjo Gamatié]]
|area_rank                = 22nd
|area_magnitude           = 1 E12
|area                     = 1,267,000
|areami²                  = 489,189 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water            = 0.02
|population_estimate      = 13,957,000
|population_estimate_rank = 64th
|population_estimate_year = шілде 2005
|population_census        = 
|population_census_year   = 
|population_density       = 11
|population_densitymi²    = 28 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank  = 206th
|GDP_PPP                  = $10.951 billion
|GDP_PPP_rank             = 132nd
|GDP_PPP_year             = 2005
|GDP_PPP_per_capita       = $872
|GDP_PPP_per_capita_rank  = 171st
|sovereignty_type         = [[Тәуелсіздік]]
|sovereignty_note         = [[Франция]]дан
|established_event1       = Declared
|established_date1        = [[3 тамыз]] [[1960]]
|HDI                      = {{increase}} 0.311
|HDI_rank                 = 177th
|HDI_year                 = 2004
|HDI_category             = <font color="#e0584e">low</font>
|currency                 = [[CFA franc]]
|currency_code            = XOF
|country_code             = NER
|time_zone                = [[West Africa Time|WAT]]
|utc_offset               = +1
|time_zone_DST            = ''not observed''
|utc_offset_DST           = +1
|cctld                    = [[.ne]]
|calling_code             = 227
|footnotes                = 
}}
[[Сурет:Location Niger AU Africa.svg|thumb|alt=A.| ''Нигер картасы''.]]
'''Нигер Республикасы''' ({{lang-fr|République du Niger}}) — Батыс Африкадағы мемлекет. Жер аумағы – 1267 мың км². Халқы 10,1 млн. (2000). Жергілікті тұрғындары хаусалар 4,2 млн., джерма 2,3 млн., фульбелер 1,3 млн-ға жуық, туарегтер 900 мың, канурилер 800 мың. Олардан басқа тубулер, сонгаилар, гурмалар қоныстанған. Елде 50 мың сириялықтар, ливандықтар, француздар бар. Астанасы – Ниамей қаласы Әкімшілік жағынан 7 департаментке, 33 округке бөлінеді. Ресми тілі – француз тілі. Халқының 80%-ы мұсылман-сүнниттер, 1%-ы христиандар, қалғандары жергілікті наным-сенімдерді ұстанады. 1989 жылы қабылданған конституциясы бойынша мемлекет басшысы – президент. Жоғарғы заң шығарушы органы – ұлттық жиылыс. Жоғарғы атқарушы органы – үкімет. Ақша бірлігі – [[Африка]] қаржы қауымдастығының франкі. Ұлттық мейрамы 18 желтоқсан – Республика күні (1958), [[БҰҰ|БҰҰ-ның]], Африка Бірлік Ұйымының (ОАЕ) мүшесі.
== Жер бедері ==
[[Сурет:Niger sat.png|thumb| alt=A.| ''[[Нигер жері]]''.]]
Нигер аумағының көпшілік бөлігін [[Сахара]] (биікт. 200 – 500 м), орталық бөлігін Аир үстірті (биіктігі 800 метрге дейін), оңтүстік-шығысын [[Чад көлі]] қазаншұңқырының солтүстік-батыс бөлігі, оңтүстік-батысын Нигер өзенінің орта ағысы бойындағы аңғарлар алып жатыр. Пайдалы қазбалары – уран кентасы, қалайы, вольфрам, ниобий, темір кентасы, ас тұзы. Климаты – шөлді тропиктік және субэкваторлық. Жыл бойғы орташа температура 20 – 34ӘС. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 100 мм (солтүстік-шығысында), 600 – 800 мм (оңтүстік-батысында). Ірі өзендері – Нигер, Комадугу – Йобе. Чад көлінің едәуір бөлігі Нигерге қарайды. Жері негізінен қызыл қоңыр, қызғылт топырақты. Елдің оңтүстік және оңтүстік-батыс шетінде саванна, қараған, баобаб, пальма, солтүстігінде астық тұқымдастар аралас бұталы өсімдіктер өседі. [[Арыстан]], [[піл]], [[буйвол]], [[керік]], [[шибөрі]], [[қорқау қасқыр]], т.б. кездеседі.

== Тарихы ==
Нигерде адамдар ерте қоныстанған. Чад өзенінің солтүстік-батысынан неолит заманына жататын алуан түрлі айғақтар табылса, Аир үстірті ауданында тасқа салынған бейнелер мен таңбалар сақталған. Бірақ ежелгі тарихы жөнінде деректер мардымсыз. 7 – 19 ғасырларда Нигер жерінің кейбір бөліктері Суданда құрылған мемлекеттердің құрамында болды. 19 ғасырдың басында оңтүстік аудандар Сокота мемлекетіне бағынды. Дегенмен жергілікті халықтың даму деңгейі өте төменгі дәрежеде болды. 
19 ғасырда Нигерге еуропалықтар келе бастады. 1822 жылы ағылшын ғалымы [[Х.Клаппертон]], 1853 – 55 ж. неміс Г.Барт, т.б. жергілікті тайпалардың өмірін, діни нанымдарын, салт-дәстүрлерін, тұрмыс-тіршілігін зерттеді. 1895 – 98 ж. француз отаршылары әскери қамалдар салып, біртіндеп елді жаулап алды. Өзара бастары бірікпеген жергілікті халықтардың оларға тойтарыс беруге шамасы жетпеді. 1904 ж. “Нигер әскери аймағы” Француз Батыс. Африкасы (ФБА) құрамына енді. 1922 ж. Нигер отары ФБА-ның дербес әкімшілік аймағы болып бөлінді. Отаршылар ірі плантациялар ұйымдастырып, халықты метрополияға қажетті мақта, тәтті қамыс, арахис, темекі егуге мәжбүрледі. Жол жасау мен тау-кен қорларын игеруге мыңдаған адамдар тартылды. Нигер халқы француздарға қарсы жиі-жиі (1905 ж. джермалар, 1906 – 14 ж. тубу мен туарегтер, 1914 – 17 ж. туарегтер мен сонгаилар) қарулы көтеріліске шығып тұрды. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін ұлт-азаттық қозғалысы күшейіп, 1947 ж. Нигер Франциядан “Теңіздің ар жағындағы аумақ” мәртебесін алды. 1957 ж. жергілікті [[Ассамблея]] сайлауында демократиялық күштер жеңіске жетіп, Үкіметтік кеңес мүшелерін сайлады. 1958 ж. 18 желтоқсанда Нигер автономиясы республика мәртебесіне ие болып, 1960 ж. 3 тамызда ұлттық тәуелсіздігін жариялады.
== Нигер экономикасы ==
1974 ж. елде әскери төңкеріс болды. Шет мемлекеттердің араласуымен 1989 ж. Нигер Конституциясы қабылданып, президент және парламент сайлауы өтті. Елде демократияландыру процесі жүріп, 1991 ж. жаңа конституция қабылданды. Ол бойынша Нигер – унитарлы, зайырлы, демокр. мемлекет болып жарияланды. Бірақ экономиякалық тұрақсыздық жойылмады да, 1996 ж. 27 қаңтарда елде әскери төңкеріс орын алып, мамырда жаңа конституция бекітілді. Қарашада президент және парламент сайлауы өтті. Жан басына шаққандағы жылдық табыс мөлшері 900 [[АҚШ]] [[доллар]] шамасында. Халықтың 90%-ы ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. Жұмыссыздар халықтың 20,9%-ын құрайды. Жерінің 12%-ы егістік және көп жылдық дақылдар егуге жарамды. Елде қазба байлықтар (уран кентасы, қалайы, гипс, ас тұзы, сода) қоры көп. Экспортқа уран кентасы, арахис, ет өнімдері, жеміс-жидектер шығарылса, шикізат, құрал-саймандар, энергия ресурстары, тағы басқа әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: [[Германия]], [[Италия]], [[Нигерия]], [[Франция]].Халақтың 90 пайызы ауыл шаруашылығымен айналысады, сондықтан ауыл шаруашылық саласы өте жақсы дамыған. 
<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 7 том 2 бөлім</ref>
== Сілтемелер ==
* [[Нигер өзені]]
* [[Нигерия]]
* [[Африка]]
== Әдебиеттер ==
* Энциклопедия Африки, т. 1, 2, М., 1987;
* Новейшая история стран Азии и Африки, т. 3, М., 2001.
== Дереккөздер ==
<references/>

{{wikify}}

{{Countries of Africa}}
{{Ислам Әріптестік Ұйымы}}
{{Member states of the African Union}}
{{La Francophonie}}
{{WTO}}

[[Санат:Африка елдері]]
[[Санат:Мұхитпен шектеспейтін елдер]]


{{stub}}