Қазақтардың 19-ғасырдың екінші жартысында орналасуы бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Қазақтардың 19-ғасырдың екінші жартысында орналасуы''' - 19 ғасырдың 60-жылдарының орта шенінен бастап [[Ресей империясы]]ның үкіметі қазақ даласын түпкілікті билеу мақсатында бірқатар реформалар жүргізді. 

Ұлыстарды бөлшектеді, оларды губернияларға, округтерге бөлді. [[1868 жыл]]ғы “Ереже” бойынша [[Қазақстан]] жері үш генерал-губернаторлыққа: [[Түркістан генерал-губернаторлығы|Түркістан]], [[Орынбор генерал-губернаторлығы|Орынбор]] және [[Батыс Сібір Генерал-Губернаторлығы|Батыс Сібір]] генерал-губернаторлықтарына бөлінді. Орынбор генерал-губернаторлығына [[Орал облысы|Орал]] және [[Торғай облысы (Ресей империясы)|Торғай]] облыстары, Батыс Сібір генерал-губернаторлығына [[Ақмола облысы|Ақмола]] және [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей]] облыстары, Түркістан генерал-губернаторлығына [[Жетісу облысы|Жетісу]] мен [[Сырдария облысы|Сырдария]] облыстары кірді. Бұрынғы [[Бөкей ордасы]]ның жері [[1872 жыл]]ы [[Астрахан губерниясы]]на қосылды. [[Маңғыстау приставтығы]] 1870 жылы [[Кавказ әскери округі]]нің қарауына берілді, ал кейініректе [[Закаспий облысы]]на енді. 

[[Уезд]] бастықтарын генерал-губернаторлар тағайындап отырды. Бұл лауазымға облыстардың әскери губернаторларының ұсынуы бойынша офицерлер бекітілді. Әрбір уезд рулық негіз емес, аймақтық белгілері бойынша құрылған болыстардан тұрды. Ауылдар 100 – 200 шаңырақтан құралды. Ал болыстар 1000 шаңырақтан қамтылды. 1867 жылы заң барлық жерді мемлекеттік меншігі деп жариялап, қауымдарға пайдалануға ғана берді. Жер мәселесін бұлайша шешу қазақ жерлерін “заңды” жолмен одан әрі орыс мемлекетінің иелігіне айналдыруға заң жүзінде негіз жасады. 1886 жылы 2 маусымда “[[Түркістан өлкесін басқару туралы ереже]]”, 1891 жылы 25 наурызда “[[Ақмола, Семей, Жетісу, Орал және Торғай облыстарын басқару туралы ереже]]” қабылданды. 

Түркістан өлкесі жерінің құрамына [[Ферғана облысы|Ферғана]], [[Самарқанд облысы|Самарқанд]] және Сырдария облыстары кірді. Сырдария облысы Әмудария бөлімінен және [[Қазалы уезі|Қазалы]], [[Перовск уезі|Перовск]], [[Шымкент уезі|Шымкент]], [[Әулиеата уезі|Әулиеата]] және [[Ташкент уезі|Ташкент]] уездерінен құралды. Ал Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлықтарының орнына орталығы [[Омбы]] болған [[Дала генерал-губернаторлығы]] құрылды. Оның құрамына Ақмола, Семей, Орал, Торғай және Жетісу облыстары кірді. 1897 жылы Жетісу облысы қайтадан Түркістан генерал-губернаторлығының қарауына берілді. 

Ресей үкіметінің отарына айналған қазақтар оған ақшалай алым-салық төледі. Олардың мөлшері әр түрлі болып өзгеріп отырды. Мысалы, [[1884 жыл]]ғы “Ереже” бойынша ол 4 сомға жетті. 19 ғасырдың 2-жартысында [[Кіші жүз]] қазақтары арасында көшіп-қонатын жер үшін Ресей үкіметіне қарсы наразылықтар күшейді. 

Елдегі аграрлық дағдарысқа байланысты Ресей үкіметі 1889 жылы орыс шаруаларын Ресейден Қазақстанға көшіріп қоныстандырудың тәртібі мен жайлары жөнінде заң шығарды. Бұл Ресей шаруаларының қазақ жеріне ағылып келуіне жол ашты. Ресейден қоныс аударушылар санының көбеюіне байланысты қазақ жерлерін басып алу кең көлемде етек алды. Қазақтарды тонауды Ресей үкіметі “қоныстанушы”, “жер қоры” деп аталатын желі бойынша жүргізді. Бұл қорды жасау үшін жергілікті халықтың жайлы қоныстары тартып алынып, жергілікті тұрғындарды шөл және шөлейт аудандарға күштеп көшіру жиіледі. Бір ғана Жетісуда 30 мыңнан астам отырықшылық ошағы талқандалды. Қазақстанда шаруаларды қоныстандыру алдымен Ақмола, одан соң Жетісу, Семей, Орал, Торғай облыстарында жүргізілді. Тек 1885 жылдан 1893 жылға дейін Ақмола облысының жергілікті халқынан 251 779 десятина жер тартып алынып, 10940 халқы бар 24 жаңа село пайда болды. Семей облысында бұл кезде қазақ шаруаларынан 33064 десятина егістік жер тартып алынды. 1884 – 91 жылы мұнда 3324 отбасы қоныстанды. Ресей үкіметінің әскери-әкімшілік отарлау саясаты қазақтың елдік этн. ұйтқысын ірітіп, Қазақстанның ауыл шаруашылығының дамуына айтарлықтай кері әсерін тигізді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, V том</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{бастама}}
{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Қазақстан тарихы]]