Мәміле түсінігі, шарт және оның түрлері бетінің бастапқы мәтінін қарау

Соңғы кездерде қоғам өмірінің барлық салаларына қатысы бар көптеген өзгерістер болды. Көптен бері [[экономика]] да, [[құқық]] та өзгеріске ұшырады. Бұл екі түсінік кез келген [[мемлекет]]тің өмірімен тығыз байланыста болғандықтан, әр уақытта бірге айтылады. [[Экономика]] дүние жүзі қауымдастығының және де жеке, бөлек алынған [[мемлекет]]тің дамуының жетекші күші бола отырып, қоғамға өз шарттарын қояды.
Дегенмен де [[экономика]] үшін негіз бола алатын және осы саладағы күрделенген қарым-қатынастарды реттей алатын тірек қажет болды. Осындай тірек ретінде [[құқық]] өз міндетін атқаруда.
[[Aзаматтық құқық]]та мәмілеге ерекше назар аударылады, өйткені Ол біздің өміріміздің шаруашылық саласында маңызды рөл атқарады.
Заңды тұлға әр күн сайын әр түрлі құқықтық мәміле жасайды және де бұл олардың бүкіл өмірінде болып тұрады Кәсіпкерлер мен кәсіпорындар да әрекет түрлеріне қарымастан  бір-бірімен мәмілеге келеді.
Мәнө жайды түсінбеген [[адам]] тек сатыпалу — сату шарты ғана мәміле болады деп ойлауы мүмкін, алайда мәміленің тізімі үлкен. Мәдениет саласында да мәміле жасалынады.
* '''Мәміле''' — [[азамат]]тар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтауға бағытталған әрекеттері.
# [[Мәміле]]— бұл әрекет, яғни адамдардың саналы іс- әрекеттерінің нәтижесі. Барлық әрекеттер заңды және заңсыз болып бөлінеді. Мәмілені жасау заңды әрекет болып табылады және ол заңға сәйкес келеді.
# Мәмілені жасау — мәміле субъектілерінің арнайы әрекет жасауға деген ниеті.
# Мәміле заң фактілерінің санатына жатады, яғни азаматтық-[[құқық]]тық қарым-қатынастардың тууына, өзгертілуі мен тоқтатылуына негіз болады.
# [[Мәміле]] — арнайы нәтижеге жетуге бағытталған әрекеттер. Субъекті еркінің осы бағыттылығы мәмілені [[заңдылық]]тардан ерекшелендіреді. Егер субъекті заңды қылықтар жасаған болса, онда тұлғаның әрекеті неге бағытталғанына қарамастан құқықтық салдар туындайды.
# Арнайы құқықтық нәтижелерге жетуге бағытталғандық мәмілені әкімшілік актілермен жақындастырады. [[Әкімшілік акт]]ілер дегеніміз — жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен индивидуалды мағынадағы мемлекеттік басқару органдарының актілері. [[Әкімшілік акт]]ілер де, мәмілелер де арнайы құқықтық нәтижелерге жетуге бағытталған, бірақ та осы [[заң]]ды актілер арасында айырмашылықтар бар: әкімшілік актімен белгіленген азаматтық-құқықтық қарым-қатынастарда тараптардың теңдігі жоқ — мемлекеттік органның еркі оның үнде лгеніне сай тұлғалар үшін міндетті деп саналады.
[[Азаматтық құқық]]та мәмілелер көп, сондықтан да оларды жіктеу қажет. Мәмілелерді түрлерге бөлу бірнеше белгілер бойынша жүргізіледі. [[Азаматтық кодекс]] мәмілені екі түрге: біржақты және екіжақты (көпжақты) деп бөледі. Мәмілелерді бұлай бөлу мәмілелерге қатысушы тараптардың санына сай жүргізілген.
Біржақты мәмілелер. Біржақты мәмілені жасау үшін [[заң]]ға, басқа да құқықтық актілер мен тараптардың келісіміне сай бір жақты ерік білдіруі кажет және ол жеткілікті болса ғана жасалады.
Мұндай мәмілелерге мысал ретінде [[сенімхат]] беруді, өсиет қалдыруды, мұрагерліктен бас тартуды, мұрагерлікті қабылдауды, шартты орындаудан тараптың толығымен немесе жартылай бас тартуды (егер бас тарту тараптардың келісімімен жасалған болса) жатқызуға болады. Бірақ та біржақты мәміледе тек қана бір тарап пен бір ғана тұлғаның еркін білдіруін ғана есепке алмау керек.
Екі жақты [[мәміле]]лер шарт болып табылады. Шарт адамзат тарихында адамдардың арасында туындайтын қатынастарды реттеудің ежелгі дәуірлерден келе жатқан, кеңінен тараған әдістерінің бірі. Шарт — сату — сатып алу, [[айырбас]], [[рента]], мүлікті жалға беру, сақтау және т.б. қатынастар негізінде жүзеге асырылады.

* Шарт дегеніміз — екі немесе одан көп адамның азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келісімі.

Шарт еркіндігі — шарт жасаудың басты әрі айнымайтын қағидасы. Шарт еркіндігінің кағидасы:
* шартты жасау еркіндігі;
* шартты жасауға итермелеуге жол бермеу еркіндігі;
* жасалатын шарттың түрін таңдау еркіндігі;
* тараптар өз қалауы бойынша шартқа әр түрлі жағдайларды енгізе алатындығын;
* тараптар [[заң]]да көзделген және көзделмеген шарттарды да жасаса алатындығын білдіреді.
[[Шарт]]тар, негізінен, екі жақты жасалады, бірақ көп жақты шарттар да кездеседі, мұнда екі жақтан көп тараптар қатысады және келісілген еріктеріне байланысты [[құқық]]тық салдар туындайды.
Шарттың мазмұны [[заң]]да көрсетілген реттерден басқа тараптардың ортақ келісімі бойынша анықталады.
Тараптардың еріктері белгілі бір нысанда жүзеге асырылуы тиіс. Шарт екі нысанда: ауызша және жазбаша болуы мүмкін

== Шарттың жіктелуі ==
Шарттарды жіктеудің маңызы өте зор. Шарттың дұрыс анықталуы тараптардың мүдделерін қорғауға септігін тигізеді. Шарттар жасалу уақытына байланысты (күшіне енуі) және консенсуалды болып екіге бөлінеді.
===== Консенсуалды шарт =====
Консенсуалды шарт бойынша шарт жасаушы жақтардың келісімге келуі бұл шарттың жасалғандығын білдіреді  және сол сәттен бастап күшіне енеді. (Мысалы, сату және [[Сатып алу-сату|сатып алу]], мүлікті жалға алу, т.б.)

===== Реалды шарт =====
[[Реалды шарт]] бойынша шартты жасасудың негізі—мүлікті немесе затты беру. Яғни, зат берілген уақыттан бастап шарт жасалынды есептеледі. (Мысалы, несие шарты.)

* Жеткізіп беру шарты — бұл консенсуалды мәміле, [[құқық]]тық міндеттердің пайда болу сөті тараптардың келісімімен анықталады. Бұл жерде бір келісімге келу жеткілікті, мәселен, мүдделі тараптар келіскен мерзімде шарт бұзылса, екінші тарап одан шарттың дұрыс орындалуын, шығындардың орнын толтыруды, айыппұлды үстемелеуді жене т.б. талап етуге қуқылы.
[[Несие шарты]]— бұл реалды шарт, [[құқық]]тар мен міндеттер несие алушының [[ақша]] қаражатын алғаннан бастап пайда болады.

Шарттарды ақылы және ақысыз деп екіге бөліп қаруға болады. Ақылы шарттың өзінің атынан көрініп тұрғандай, шарт бойынша өзінің міндетін атқарған жақ тиісті ақысын алуы қажет. Белгілі бір қызмет көрсеткен [[адам]] сол көрсеткен қызметінің ақысын алады. Ал егер бір тарап екінші тарапқа одан ақы алмай немесе бірдеңе бермей затты ұсынуды міндетіне алған болса, онда мұндай шарт ақысыз иіарт болып есептеледі. Оған біреуге бір нәрсені сыйға беруді, т.б. жатқызуға болады.
Шарттарды сонымен қатар, бір жақты міндеттеуші және өзара келісілген деп жіктеуге болады. Шарттардың басым көпшілігі өзара келісілген, яғни [[құқық]]тар мен міндеттер екі жақта да бірдей.

* Мәселен, сатып алу — сату шарты бойынша сатушы сатылған тауарды беруге міндетті және оның ақысын талап етуге [[құқық|құқылы]], екінші тарап — сатып алушы тауарды талап етуге құқылы және оны қабылдап ақысын төлеуге міндетті. Көріп отырғанымыздай екі тарапта да [[қуқық]]тар мен міндеттер бар, яғни сатушы мен [[Сатып алу-сату|сатып алушының]] арасындағы шарт өзара келісімді. Сыйға беру шарты керісінше, бір жақты міндеттеуші шарт. Сыйға алушының ешқандай міндеті жоқ, тек [[қуқық]]тарға ие және сыйды қабылдау немесе қабылдамауды өзі шешеді.

===== Жария шарт. =====
[[Коммерция]]лық ұйыммен жасалған және өз қызметінің сипатына қарай оған өтінішпен келетін әркімге қатысты тауарларды сату, жұмыстарды атқару немесе қызмет көрсету жөніндегі оның міндеттемелерін белгілейтін шартты жария шарт деп атайды. Бұл шарт, негізінен, байланыс қызметін көрсету, [[энергия]]мен қамтамасыз ету, [[медицина]], [[мейманхана]], банк қызметін көрсету, көпшілік пайдаланатын көлікпен тасымалдау, т.б. салаларда қолданылады.
Коммерциялық ұйымдардың шарт жасау немесе жария шартын жасау барысында бір тарапқа көмек көрсетуден бас тартып, екінші бір тарапқа жеңілдік беруге құқығы жоқ.
[[Жария шарт]]ының талаптары барлық, тұтынушыларға бірдей қойылады. Яғни, жария шартын жасауға ниет білдіргендердің барлығы тең болуы тиіс.
* [[Сенімхат]] — бір тулғаның (сенім білдіруші) екінші тұлғаға (сенім білдірген) өзінің атынан жазбаша өкілеттік беруі.
[[Сенімхат]]тың мынадай түрлері болады: негізгі, арнайы және бір мезгілді. Шекті мерзімі — 3 жыл. Егер [[сенімхат]]та жнрамды мерзімі көрсетілмесе, онда ол берілген күннен бастап 1 жыл бойына жарамды болып есептеледі, ал егер сенміхатта берілген күні көрсетілмесе ол жарамсыз деп танылады.

:Сонымен, мәміле дегеніміз — тараптардың [[азаматтық құқық]]тар мен міндеттерді белгілеуге, өзгертуге және тоқтатуға бағытталған әрекеттері. Екі жақты немесе көп жақты жасалған мәміле шарт деп аталады.
Шарттың барлық тараптары шартты жасауға немесе жасамауға шарттың мен жайларын анықтауға ерікті. Бұл шарт жасау еркіндігі деп аталады.<ref>Құқықтану: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына
арналған оқулық / А.Ибраева, Б.Қуандыков, Ш.Маликова, С.Есетова. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. — 192 бет. ISBN 9965-36-002-2</ref>

==Дереккөздер==
<references/>
{{stub:Құқық}}
{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Құқық]]

[[bg:Правна сделка]]
[[de:Geschäft]]
[[ru:Сделка]]
[[uk:Правочин]]