Атом қуаты халықаралық агенттігі бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Infobox Organization 
| name = International Atomic Energy Agency [[Сурет:Nobel prize medal.svg|20px]]
| image_border = Flag of IAEA.svg
| caption = The IAEA flag
| headquarters = [[Вена]], [[Аустрия]]
| membership = 144 мемлекет мүше
| language = [[Араб тілі]], [[Қытай тілі|Қытай]], [[Ағылшын тілі|Ағылшын]], [[Француз тілі|Француз]], [[Орыс тілі|Орыс]] және [[Испан тілі|Испан]] тілдері
| general = [[Мухаммед аль-Барадеи]]
| formation = 1957 
| website = http://www.iaea.org
| map = IAEA members.svg
| mcaption = АЭХА мүшелері
}}
'''Атом Қуаты Халықаралық Агенттігі''' (АҚХА) – ядролық қаруды таратпау тәртібін қолдау, атом қуатын бейбіт мақсатқа қауіпсіз пайдалану жолындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту мен кеңейту мәселелерімен айналысатын үкімет-аралық тәуелсіз ұйым. [[БҰҰ]]-жүйесіне кіреді, бірақ онымен арнайы келісім негізінде қарым-қатынас жасайды. Агенттік өзінің қызметі туралы БҰҰ бас ассамблеясы мен БҰҰ Қауіпсіздік кеңесіне жыл сайын мәлімет береді. Қазір оған 125 ел мүше. Ұйым бюджеті 256 млн. АҚШ долларынан астам. Атом қаруы бар мемлекеттерде ([[Ресей]], [[АҚШ]], [[Франция]], [[Ұлыбритания]], [[ҚХР]]) ядролық қондырғылардың бір бөлігі өз еркімен АҚХА бақылауына қойылған. [[Израиль|Израилдегі]], [[Үндістан]]дағы, [[Пәкістан]]дағы бірқатар қондырғылар Агенттіктің бақылауынан тыс қалып отыр. 
[[Сурет:Iaea-vienna.JPG|thumb|1979 жылдан бері Ұымның бас пәтері [[Вена]]да орналасқан]]
[[File:UnocityIAEA persp.jpg|thumb|[[Атомдық энергия бойынша халықаралық агенттік|АЭБХА-ның]] [[Вена]]дағы бас штабы]]
АҚХА-ның маңызды қызмет ету салалары – атом қуатын бейбіт мақсаттарда пайдалану, осы салада тезникалық көмек көрсету, [[атом электр стансасы|атом электр стансаларының]] (АЭС) қауіпсіздігін арттыру, радиоактивті қалдықтарды залалсыздандыру, радиоизотоптарды медицинада, т.б. адамзат шаруашылығында пайдалану. АҚХА қамқорлығымен Ресейдің, АҚШ-тың, [[Жапония]]ның және [[Еуропа]] қоғамдастығының ғылыми күштерін Халықаралық термоядролық сынақ реакторларын (ITER) жасау үшін біріктіру жобасы жүзеге асырылуда. АҚХА-ның бақылау қызметін жетілдіру және кеңейту шеңберінде [[1997]] жылы мамырда “Кепілдіктер жүйесінің пәрменділігі мен тиімділігін арттыру” бағдарламасы қабылданды. АҚХА ядролық заттардың зиянсыз айналымы жөніндегі ақпараттар мен деректерді жинап, талдап, қорытады. Тек мемлекеттер ғана АҚХА-ға мүше бола алады.

Басқарушы органдары: мүше елдердің жыл сайын шақырылатын Бас конференциясы, 35 адамнан тұратын Басқарушылар кеңесі және ағымдағы жұмыстарды іске асырушы екі мыңнан астам қызметкері бар хатшылар тобы, соңғысын бас директор басқарадыіқі. Штаб-пәтері Венада орналасқан.

== Қазақстан мен АҚХА ==
[[Қазақстан]] Агенттікке [[1994]] жылы мүше болып кірді. Өзін ядролық қаруы жоқ деп жариялауына және Семей атом сынақ алаңының жұмысын тоқтатуына байланысты Қазақстанның бұл Агенттіктің қызметіне қатысуының маңызы артып отыр. АҚХА 1994 жылдан бері Қазақстанда атом қуатын пайдалану саласындағы аса қажетті мәселелерді шешуге көмек көрсетіп келеді. Бұл салада заңдар мен құжатар жүйесін жасауға көмектесу, ядролық реакторлырға және ядролық-отын циклді кәсіп-орындарға сараптау жүргізу, республиканың әр түрлі ұйымдарына аспаптар мен жабдықтар түріндегі техникалық көмек жақсарды. Семей сынақ алаңында радиациялық жағдайдың қазіргі күйін анықтау мақсатында АҚХА мамандарының үш өкілдігі (миссиясы) жұмыс істеді. 1994 жылы шілдеде [[Алматы]]да Қазақстан мен АҚХА арасында ядролық қаруды таратпау жөніндегі шартқа байланысты кепілдіктер беруді қолдану туралы келісімге қол қойылды. Бұл келісімді дайындау мен іске асыру барысында Агенттік жағынан Қазақстанға сараптау-әдістемелік және техникалық көмек көрсетілді. 

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.iaea.org IAEA ресми торбеті]
* [http://www.iaea.org/NewsCenter/Focus/IaeaIran/index.shtml In Focus : IAEA and Iran]
* [http://www.iaea.org/Publications/Magazines/Bulletin/index.html IAEA Bulletin]
* [http://www-pub.iaea.org/MTCD/publications/PDF/Pub1032_web.pdf History of the International Atomic Energy Agency : the first forty years], David Fischer, 1997, ISBN 92-0-102397-9
* [http://www.iaea.org/books/50thAnnBook A Pictorial History of "Atoms for Peace"], ISBN 978-92-0-103807-4

[[Санат:Халықаралық ұйымдар]]