Құрлық

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет

10:18, 2017 ж. сәуірдің 20 кезіндегі Moderator (Талқылауы | үлесі) істеген түзету

(айырм) ← Ескі түзетулер | Ағымдағы түзетулер (айырм) | Жаңа түзетулер → (айырм)

Сурет:Continentes.png
Түрлі құрлықтарды көрсететін анимациялық, түспен кодталған карта. Конвенциясы мен моделіне байланысты, кейбір континенттер шоғырландырылған немесе кішірек құрлықтарға бөлінген болуы мүмкін: мысалы, Еуразия жиі Еуропа мен Азияға (қызыл реңктер) бөлінеді, ал Солтүстік және Оңтүстік Америка, кейде бір Американдық құрлық (жасыл реңктері) ретінде танылады.
Сурет:Dymaxion map unfolded-no-ocean.png
Бакминстер Фуллердің Dymaxion картасы жер массасын аз бұзылатын дерлік бір үздіксіз континент көрсеткендей

Құрлық, материк, континент — жер қабығының дүниежүзілік мұхит деңгейінен көтеріңкі ірі бөлігі. Оның шеткі аймақтары мұхит деңгейінен төменде жатыр (қ. Құрлықтық беткей). Құрлықтың жалпы аумағы 149,1 млн. км² немесе жалпы жер шарының 29,2%-ын алады. Солтүстік жарты шардың 39%-ын, оңтүстік жарты шардың 19%-ын құрайды. Қазіргі геологиялық дәуірде ол 6 континенттен — Австралия, Антарктида, Африка, Еуразия, Оңтүстік Америка және Солтүстік Америкадан тұрады. Құрлықтың 36%-ы таулы, 64%-ы жазық. Құрлық астындағы жер қабығының қалыңдығы 25-тен 75 км-ге дейін жетеді. Ішкі континенттік және шеткі континенттік құрылымдардан тұрады. Біріншісіне көне және жас платформаларда дамыған жазық өңірлер және геосинклиналдық қатпарлы облыстарда пайда болған таулы құрылымдар жатады. Екінші типтік құрылымдарға континенттердің су астындағы тегістелген жалғасы (қайраң, беткей), пассивті жиегі (атланттық) және кезектесе орналасқан қайраңдық, беткей, терең қазаншұңқырлар, шұңғымалар, мұхиттың қарқынды дамыған арал доғаларының (Тынық мұхиттың) шеткі аймақтары жатады. Құрлықтар ұзақ уақытты қамтитын эволюциялық дамудың нәтижесінде пайда болған гетерогенді дене саналады, ол фиксизм теориясы бойынша геосинклиналдардың дамуы барысында ертедегі ядролардың бірігіп ұлғаюы нәтижесінде пайда болған. Мобилизм теориясы бойынша, қазіргі құрлықтар бір уақыттарда бүтін болған Пангея континенті бөлшектеніп, алдымен Лавразияға және Гондванаға бөлінген. Құрлықтардың нобайы мұхиттардың ашылуынан және литосфералық плиталардың соқтығысуынан өзгеріп отырған.

Құрлықтар саны

Моделдер
<center>Түрлі құрлықтарды көрсететін түспен кодталған карта. Ұқсас реңктері шоғырландырылған немесе кіші болуы мүмкін
7 құрлық
<ref name=AoCA>The World - Continents, Atlas of Canada</ref><ref name=EB>"Continent". Encyclopædia Britannica. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.</ref><ref name=NatlGeo>World, National Geographic - Xpeditions Atlas. 2006. Washington, DC: National Geographic Society.</ref><ref name=Oxford1>The New Oxford Dictionary of English. 2001. New York: Oxford University Press.</ref><ref name=Encarta>"Continent". MSN Encarta Online Encyclopedia 2006.</ref><ref name=Oxford2>"Continent". McArthur, Tom, ed. 1992. The Oxford Companion to the English Language. New York: Oxford University Press; p. 260.</ref>
<center>    Сол. Америка <center>    Оң. Америка <center>    Антарктика <center>    Африка <center>    Еуропа <center>    Азия <center>    Аустралия
6 құрлық
<ref name=EB /><ref name=Columbia>"Continent". The Columbia Encyclopedia. 2001. New York: Columbia University Press - Bartleby.</ref>
<center>    Сол. Америка <center>    Оң. Америка <center>    Антарктика <center>    Африка <center>       Еуразия <center>    Аустралия
6 құрлық
<center>       Америка <center>    Антарктика <center>    Африка <center>    Еуропа <center>    Азия <center>    Аустралия
5 құрлық<ref name="OU">Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, "Continente", page 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7</ref><ref name="LCC">Los Cinco Continentes (The Five Continents), Planeta-De Agostini Editions, 1997. ISBN 84-395-6054-0</ref> <center>       Америка <center>    Африка <center>    Еуропа <center>    Азия <center>    Аустралия

Құрлықтар аумағы мен жұрты

Сурет:ContinentStatistics.svg
Халық саны және жер көлемін салыстыру
Құрлық Аумағы
(км²)
Жұрты
2002 (сарап.)
Бүкіл жұртынан
пайызы
Тығыздығы
(адам/км²)
Азия 43,810,000 3,800,000,000 60% 86.7
Африка 30,370,000 922,011,000 14% 29.3
Америкалар 42,330,000 890,000,000 14% 20.9
Солтүстік Америка 24,490,000 515,000,000 8% 21.0
Оңтүстік Америка 17,840,000 371,000,000 6% 20.8
Антарктика 13,720,000 1,000 0.00002% 0.00007
Еуропа 10,180,000 710,000,000 11% 69.7
Океания 9,010,000 33,552,994 0.6% 3.7
Аустралия-Нью-Гини 8,500,000 30,000,000 0.5% 3.5
Аустралия 7,600,000 21,000,000 0.3% 2.8

Жоғалған құрлықтар

Әлем бұрыштары

Солтүстік Америка мен Оңтүстік Америка құрлықтары Панама мойнағымен қосылған. Сонымен қатар Жердегі құрлықтарды әлем бұрыштарына бөліп айту қалыптасқан. Бұл Жағрапиялық ашылымдар дәуірінде пайда бола бастады, яғни әр жаңа жер, сол кезде айтқандай — әлем бұрышын мұхитсаяхатшылары ашқан сайын.

Солтүстік Америка мен Оңтүстік Америка құрлықтық ажыратуға қарағанда бір әлем бұрышы боп есептеледі, ал әлемнің екі бұрышы боп есептелетін Еуропа мен Азия бір құрлықта — Еуразияда орналасқан. Еуропа мен Азия шекарасы Орал таулары, содан Каспий теңізіне дейін Жем өзені бойымен, Құма мен Маныш өзендерімен Дон өзені сағасына дейін, ары қарай Қара теңіз бен Жерорта теңіздері арқылы өтеді.

Түсініктемелер

<references/>

Үлгі:Commons2 Үлгі:Continents of the world Үлгі:Әлем аймақтары

Дереккөздер

<references/>

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:||}}}}