Әлия Сәрсенқызы Бейсенова бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Ғалым
 |Есімі   = Әлия Сәрсенқызы Бейсенова
 |Шынайы есімі           =
 |Суреті                 = 
 |Сурет ені              = 
 |Сурет тақырыбы         = 
 |Туған күні           = 25.03.1932
 |Туған жері           = [[Қарағанды облысы]], {{туғанжері|Жаңаарқа ауданы|Жаңаарқа ауданында}}, [[Атасу (кент)|Атасу]] 
 |Қайтыс болған күні     = 
 |Қайтыс болған жері     = 
 |Азаматтығы             = {{USSR}}<br />{{flag|Kazakh SSR|SSR|name=Қазақ КСР}}<br />{{KAZ}}   
 |Ғылыми аясы            = [[Физикалық география]], [[Экология]]
 |Жұмыс орны             =  
 |Ғылыми дәрежесі        = [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы]]ның академигі 
География ғылымдарының докторы, [[профессор]]
 |Сыйлықтары             = [[Қазақстанның мемлекеттік сыйлығы]] 
|Альма-матер            = [[Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті]]
 |Ғылыми жетекші         = 
 |Атақты шәкірттері      =
|Несімен белгілі        = 
 |Марапаттары            = 
{{{!}} 
{{!}}{{Парасат ордені}}{{!}}{{!}}{{Құрмет ордені}}
{{!}}} 
{{{!}} 
{{!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 10 жыл медалі}}{{!}}{{!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}{{!}}{{!}}[[Сурет:VeteranLaborRibbon.png|40px|медаль Ветеран труда]]
{{!}}}
{{{!}} 
{{!}}[[Сурет: KZ Premium.png|20px|Қазақстан мемлекеттік сыйлығы]] {{!}}{{!}}{{Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері}}
{{!}}}  
|Қолтаңбасы             = 
 |Қолтаңба ені           = 
 |Сайты                  = 
 |Уикиқайнар             =
}}
'''Әлия Сәрсенқызы Бейсенова''' ([[25  наурыз]] [[1932 жыл]]ы [[Қарағанды облысы]], [[Жаңаарқа ауданы]], [[Атасу (кент)|Атасу]] кентінде туған) — қазақстандық [[ғалым]], География ғылымының докторы, [[профессор]]. [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері]]. [[Қазақстанның  мемлекеттік сыйлығы]]ның иегері. [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы]]ның академигі. Қазақстан Білім Беру ісінің Құрметті Қызыметкері. «Ы.Алтынсарин» атындағы төсбелгінің иегері. Ш.Уалиханов атындағы сыйлықтың лауреаты. Қазақ КСР Еңбек сіңірген мұғалімі.

==Жалпы мәліммет==
Әлия Сәрсенқызы Бейсенова [[25  наурыз]], [[1932 жыл]]ы  [[Қарағанды облысы]], Жаңаарқа ауданындағы Көнек деген жерде (кейін К.Маркс атындағы колхоз болған) дүниеге келген.

1940-1949 жж. - Алматыдағы № 12 қазақ орта мектебінде оқыған.
1949-1950 жылдары отбасы жағдайымен Қызылордаға ауысып, М.Мәметова атындағы қыздар педагогикалық училищесін қызыл дипломмен бітірген.
1950-1954  жылдары  [[Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті]]нің (бұрынғы Абай атындағы педагогикалық институты) ның география факультетінде оқыған. Институтты қызыл дипломмен бітірген. 

==Білімі==
* 1950-1954 жылдары [[Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті]]нің (бұрынғы Абай атындағы педагогикалық институты) ның география факультетінде оқыған. Институтты қызыл дипломмен бітірген. 
* 1960-1963 жылдары Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтында география мамандығы бойынша аспирантурада оқиды.<ref>Қазақстан Республикасында кімнің кім екені - 2011. 2 томдық анықтамалық. Алматы, 2011 ІSВN 978-601-278-473-2</ref>

==Еңбек жолы==
* 1954-195 жылдары  Қазақтың мемлекеттік баспасында (қазіргі "Қазақстан"  баспасы) редактор болып  істеді.
* 1959 – 1960 жылдары  сол баспаның қасынан ұйымдасқан "Қазақ календары" редакциясына аға редактор болып ауысады. 
* 1963-1965 жылдары [[Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті]]нің (бұрынғы Абай атындағы педагогикалық институты) сол институттың физикалық география кафедрасының ассистенті.
* 1965-1968 жылдары [[Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті]]нің (бұрынғы Абай атындағы педагогикалық институты) сол институттың физикалық география кафедрасының аға оқытушысы.
* 1981 жылы  ҚазПИ-дің физикалық география кафедрасының меңгерушісі болып сайланды.
* 1986 ж. - Ә.С.Бейсенованың ұсынысымен ҚазПИ-дің, физикалық география кафедрасыньң жанынан "Ландшафттар экологиясы және табиғатты қорғау" атты лаборатория ұйымдастырылды оны осы биобиблиографияның авторы өзі баскарды.
* 1989 ж. - Ә.С.Бейсенованың ұсынысы және тікелей қатысуымен ҚазПИ-дің жаратылыстану-география фақультетінің құрамында экология бөлімі ашылды.
* 1991 жылы  Ә.С.Бейсенованың ұсынысы және тікелей қатысуымен ҚазПИ-де география жөне экология факультеті ұйымдасты.
* 1991-1999 жылдары География және экология  факультетінің  деканы болып сайланып, жұмыс істеді.
* «Қазақстан географиясы және экология» кафедрасының меңгерушісі болып сайланды. 

==Қоғамдық қызыметтері==
* 1970-1980 жылдары Қазақ Энциклопедиясының жанында география мамандығы бойынша қүрылған редакциялық кеңестің мүшесі.
* 1971  жылы Ғылым тарихы жөніндегі Мәскеу қаласында өткен ХІІІ халықаралық кеңестің жүмысына қатысады.
* 1980 жылы Фрунзе  (қазіргі Бішкек) қаласында өткен СССР географиялық қоғамының VII съезіне қатысады.
* 1985 жылы Киев қаласында өткен СССР географиялық қоғамының VIII съезіне қатысты.Географиялық қоғамның тексеру комиссиясының мүшесі болып сайланды.
* 1990 жылы Қазан   қаласында   өткен    СССР   географиялық қоғамының IX съезіне  қатысты.
* 1994  жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының корреспондент мүшесі болып сайланды.
* 1995 жылы Қазақстанның "Экология" халық    академиясының академигі болып сайланды.
* 1996  жылы Қазақстан    жоғары    мектебі    ғылым академиясының академигі болып сайланды.
* 1998 ж. - Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссия мүшесі.

==Ғылыми еңбектері==
* 1967 жылы 27 маусымда Мәскеуде СССР Ғылым академиясының Жаратылыстану мен техника тарихы институтында "Қазақстан территориясының физикалық-географиялық тұрғыда зерттелуі (1917-1941 жылдар)" деген тақырыпта география ғылымының кандидаты ғылыми атағын алу үшін диссертация қорғайды. Диссертацияны Жоғарғы аттестациялық комиссия 1968 жылы 8-мамырда бекіткен.
* 1970 жылы КСРО Министрлер кеңесінің жанындағы Жоғарғы аттестациялық комиссияның шешімімен (протокол   №   13/11,    13-наурызда)   доцент   ғылыми   атағы берілді.
* 1979 жылы  "Қазақстан табиғатын зерттеу" атты монографиясы жарық көрді.
* 1984 ж. - маусым айында Баку қаласында Әзірбайжан Ғылым академиясының география институтында "Қазақстан табиғатын зерттеу және физикалық-географиялық идеялардың дамуы  (көне  дәуірден   1917  жылға дейін)" деген тақырыпта география ғылымының докторы ғылыми   атағын   алу  үшін  диссертация  қорғады.   Диссертацияны Жоғарғы аттестациялық комиссия сол жылдың 28-желтоқсанында (протокол № 51 д/29) бекітті.
1985 ж. - Жоғарғы аттестациялық комиссия профессор ғылыми атағын берді (протокол № 25 пк/д. 19-шідде).
* 1987 жылы "Табиғатты   алғашқы   ашушылар"   атты   зерттеу еңбегі жарық көрді.
* 1990 жылы  "Қазақстан табиғатын зерттеу және физикалық-географиялық идеялардың дамуы" атты зерттеуі жеке кітап болып басылды.
* 1994 жылы "Қазақстанның физикалық географиясы" атты орта мектептің VIII сыныбына арналған оқулығы (К.Кәрпеков, М.Қалиев, Н.Молдағүловпен бірге) жарық көрді.
* 1999 жылы "Атамұра" баспасы "Экология" атты оқулығын жариялады (Ж.Шілдебаевпен бірге).
* 2000  жылы Мәскеуде "Дизайн" баспасынан "Қазақстанның географиялық Атласы" үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын) жарық көрді.
* 2000 жылы "Қазақстанның   физикалық   географиясы"   атты жаңа оқулық (орта мектептің VIII сыныбына арналған) бастырды. (К.Кәрпековпен бірге), оқулық қазақ, орыс, ұйғыр тілдерінде шықты.
* 2000 жылы "Материктер мен мүхитгардьщ географиясы" атты орта    мектептің    VII    сыныбына    арналған    оқулығы (С.Әбілмәжінова,     К.Қаймулдиновамен     бірге)     қазақ, орыс, ұйғыр тілдерінде басылды.
* 2000 жылы "Экологиялық білім   мен тәрбие беру" атты кітабы (Ж.Шілдебаевпен бірге) жарық көрді.
2001    ж. - "Қазақстандағы   географиялық зерттеулердің тарихи негіздері" атты монографиясы жарық көрді.
Қазақстандағы тұңғыш эколог-географ мамандар даярланды. Бейсенова 350-ден астам ғыл. еңбектің, оның ішінде 20 [[монография]], геогр. атлас пен оқулықтардың авторы. 

==Ғылыми атақтары== 
* 1967 жылы «География ғылымдарының канидаты» атағы;
* 1970 жылы [[доцент]];
* 1984 жылы «География ғылымдарының докторы» құрметті ғылыми атағы;
* 1985 жылы [[профессор]] (атағы);
* 1995 жылы Қазақстанның "Экология" халық академиясының академигі.
* 1996 жылы Қазақстан    жоғары    мектебі    ғылым академиясының академигі.
* 2003 жылы [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы]]ның академигі.

==Мемлекеттік марапаттары== 	
* [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]]нің «Құрмет» Грамотасымен марапатталған.
* 1980 жылы "Қазақ ССР халық ағарту ісінің озық қызметкері" атағы берілді.
* 1983 жылы «КСРО жоғары  білім саласындағы үздік табыстары үшін" медалімен марапатталды.
* 1987 жылы  Қазақ ССР Жоғарғы    Кеңесі    Төралқасының  жарлығымен,   "Қазақ   ССР-нің   еңбек  сіңірген жоғарғы мектеп қызметкері" құрметті атағы берілді;
* 1987 жылы КСРОның «Еңбек ардагері» медалі;
* 1988 жылы «Ы.Алтынсарин» атындағы төсбелгінің иегері;
* 1996 жылы президент жарлығымен   «[[Құрмет ордені]]» мен мараптталды.
* 2001 жылы "Қазақстандағы географиялық зерттеулердің тарихи негіздері"   монографиясы   үшін   Қазақстан   Білім   және ғылым министрлігінің шешімімен Ш.Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығы берілді.
* 2001 жылы «Қазақстан тәуелсіздігіне 10 жыл» мемлекеттік медалі;
* 2006 жылы АҚШ Библиография институтының шешімі бойынша «2006 жылғы жыл әйелі» атағымен және медалімен марапатталды.
* 2006 жылы [[Шымкент қаласы]]ның [[Құрметті азамат]]ы (атағы); 
* 2007 жылыдың  30 наурызында ҚР тұңғыш президенті – Елбасы [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]]тың жеке қабылдауында болып, қазақ ғылымына сіңірген айрықша еңбектері үшін еліміздің жоғарғы наградасы  «[[Парасат ордені]]» мен марапаттады.
* 2007 жылы «Қазақстан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен марапатталды.
* 2007 жылы [[Созақ ауданы]]ның [[Құрметті азамат]]ы (атағы); 
* 2008 жылы «Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау министрлігіне 20 жыл» медалі;
* 2008 жылы «Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университетіне 80-жыл» медалі;
* 2008 жылы «ҚР қоршаған ортаны қорғау министрлігіне 20 жыл» медалі;
* 2010 жылы Қазақтың Абай атындағы Ұлттық педагогикалық университетінің ғылыми кеңесінің шешімімен «Университеттің үздік профессоры» атағын алды.
* 2011 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауы кезіндегі азаматтық белсенділігі үшін Алматы қаласының әкімі «Алғыс хат» тапсырды.
* 2013 жылы Тәуелсіздік күні мейрамы қңында Елбасымыз Ә.Бейсенова бастаған бір топ географ-ғалымдарға «Қазақстан Республикасының атластық картографиялау саласындағы ғылыми жұмыстар топтамасы» үшін [[Қазақстанның  мемлекеттік сыйлығы]]н табыстады. 
* 2014 жылы президент жарлығымен «[[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері]]» құрметті атағының иегері атанды. 

==Жеке өмірі==
Тұрмыс құрған. 
* Жұбайы - [[Серік Смайылұлы Қирабаев]], ҚР ҰҒА академигі, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының иегері. Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері. «Отан» Орденінің иегері.
* Ұлдары - Қирабаев Нұр, философия ғылымдарының докторы, профессор; 
* Қирабаев Әлім, ҚР СІМ Америка департаменті директорының орынбасары.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Қазақстан географтары]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Профессорлар]]
[[Санат:Қазақстан білім беру ісінің үздіктері]]
[[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан мемлекеттік сыйлығының иегерлері]] 
[[Санат:Қазақстан жоғарғы оқу орындарының профессорлары]]  
[[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]]
[[Санат:География ғылымдарының докторлары]]
[[Санат:Қазақстан білім беру ісінің құрметті қызметкерлері]]
[[Санат:Еңбек ардагері медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақ ұлттық педагогика университеті түлектері]]
[[Санат:Ыбырай Алтынсарин медалінің иегерлері]]