Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Әз-Жәнібек хан"

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет

ш (Боттың үстегені: ru:Жанибек-хан, zh:賈尼別克)
ш (57 түзету)
 
(18 қатысушының арадағы 44 түзетуі көрсетілмеген)
Жол нөмірі 1: Жол нөмірі 1:
{{Infobox Monarch
+
{{Мемлекеттік қайраткер
| name            = Әз-Жәнібек хан
+
| түс        = Қазақ ханы
| title          = Хан
+
| Қазақша есімі        = Әз-Жәнібек хан
| image           = <!--[[Сурет:Qasym Khan.jpg|200px|caption]]-->
+
| Шынайы есімі  =  
| caption        =  
+
| Суреті           = Жәнібек хан.jpg
| reign          = [[1473]]—[[1480]]
+
| Сурет ені    =
| coronation      = [[1473]]
+
| Атауы            =
| othertitles    =
+
| Титулы              = [[Қазақ хандығы]]ның 2-ші ханы
| full name      = Болатханұлы, Жәнібек Әбусағит
+
| Ту              = Kazakh Khanate.svg
| predecessor     = [[Керей хан]]
+
| Ту2              =
| successor      = [[Бұрындық хан]]
+
| Басқара бастады      = [[1473 жыл|1473]]
| suc-type        =
+
| Басқаруын аяқтады        = [[1480 жыл|1480]]
| heir           =
+
| Ізашары     = [[Керей хан]]
| queen          =
+
| Ізбасары          = [[Бұрындық хан]]
| consort         =
+
| Титулы_2            =  
| issue          = [[Қасым хан|Қасым]]
+
| Ту_2            =
| royal house    = [[Орыс хан]] үйі
+
| Ту2_2           =  
| royal anthem    =
+
| Реті_2            =  
| father          = [[Барақ хан]]
+
| Басқара бастады_2    =
| mother          =
+
| Басқаруын аяқтады_2      =
| date of birth  = ?
+
| Ізашары_2  =
| place of birth  =
+
| Ізбасары_2         =  
| date of death  = ?
+
| Титулы_3            =
| place of death  =
+
| Ту_3            =
| date of burial  =
+
| Ту2_3            =
| place of burial =
+
| Реті_3            =
| notes          =
+
| Басқара бастады_3    =
|}}
+
| Басқаруын аяқтады_3      =
'''Әз-Жәнібек хан''' ('''Жәнібек Әбусағит''') (туған жылы мен өлген жылы белгісіз) — Қазақ хандығы мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы, [[Барақ хан]]ның ұлы, [[Орыс хан]]ның шөбересі. [[15 ғ.]] өмір сүрген. [[1450 жж.]] дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер жоқ.
+
| Ізашары_3  =
 +
| Ізбасары_3        =
 +
| Титулы_4            =
 +
| Ту_4            =
 +
| Ту2_4            =
 +
| Реті_4            =
 +
| Басқара бастады_4    =
 +
| Басқаруын аяқтады_4      =
 +
| Ізашары_4  =
 +
| Ізбасары_4        =
 +
| Туған күні      = белгісіз
 +
| Туған жері    =
 +
| Қайтыс болған күні        = 1480
 +
| Қайтыс болған жері      =
 +
| Жерленді      = [[Қыпшақ даласы|Дешті Қыпшақ]]
 +
| Діні      = [[Ислам]]  
 +
| Әкесі              = [[Барақ хан]]
 +
| Анасы              =
 +
| Жұбайы            = Жаған-бегім Ханым
 +
| Балалары              = [[Қасым хан]], Еренші, Таныш, Жаныш, Әдік, Жәдік,Сүйімбике Ханым, Аманбике Ханым
 +
| Партиясы            =  
 +
| Білімі        =  
 +
| Қолтаңбасы          =  
 +
| Сайты              =  
 +
| Commons            =  
 +
| Марапаттары            =
 +
}}
 +
'''Әз-Жәнібек хан''', ''Жәнібек Әбусаид'' (туған жылы белгісіз - 1480) — [[Қазақ хандығы]] мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы, [[Барақ хан]]ның ұлы, [[Ұрыс хан]]ның шөбересі. 15 ғасырда өмір сүрген. [[1450 жыл]]ға дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер жоқ.<ref>Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "Қазақстан" баспа үйі", 2001, - 592 бет. ISBN 5-7667-5647</ref>
  
[[1456]] ж. [[Дешті-Қыпшақта]] шайбанид [[Әбілхайыр]] билікті қолына алған соң, көшпенді халықтың Жәнібек пен [[Керей хан|Керей]] бастаған бір бөлігі [[Моғолстан]]ға қоныс аударып, [[Шу]] мен [[Қозыбасы]] өзендерінің аңғарында орын тепті. [[Моғолстан]] ханы өз қарсыластарымен болатын күресте көмектесер деген есеппен қазақ басшыларымен одақтас болды. Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен 200 мыңға жуық көшпенділер Жәнібек хан мен [[Керей хан]]ның маңына топтасты, олардың билігінің күшеюі [[1468]] ж. [[Моғолстан]]ға әскери жорық жасамақ болып, бірақ жол үстінде кенеттен қайтыс болған [[Әбілқайыр]]ға олар тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой салды.
+
== Басқаруы ==
 +
[[1456 жыл]]ы [[Қыпшақ даласы|Дешті-Қыпшақ]]та шайбандық Әбілхайыр хан билікті қолына алған соң, көшпенді халықтың Жәнібек пен [[Керей хан|Керей]] бастаған бір бөлігі Моғолстанға қоныс аударып, Шу мен Қозыбасы өзендерінің аңғарында орын тепті. Моғолстан ханы өз қарсыластарымен болатын күресте көмектесер деген есеппен қазақ басшыларымен одақтас болды. Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен 200 мыңға жуық көшпенділер Жәнібек хан мен [[Керей хан]]ның маңына топтасты, олардың билігінің күшеюі [[1468 жыл]]ы [[Моғолстан]]ға әскери жорық жасамақ болып, бірақ жол үстінде кенеттен қайтыс болған Әбілқайырға олар тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой салды.
  
[[Әбілқайыр хан]] өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар [[Дешті-Қыпшақ]]та өрши түсті, оған туған жерге оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен [[Керей хан]] да араласып кетті. Олар [[Әбілқайыр]] мұрагері [[Шейх-Хайдар хан]]мен кескілескен шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала алмаған [[Шейх-Хайдар]] билік үшін күресте жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін [[Дешті-Қыпшақта]]ғы билік [[Орыс хан]]ның тұқымдары — Жәніібек хан мен [[Керей хан]]ның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты.
+
Жәнібек хан қазіргі Шу стансасының солтүстік - шығыс жағындағы Хантауды қоныстанған.
  
Биліктің [[Орыс хан]] тұқымдарының қолына өтуі де «Көшпелі өзбектер мемлекетіндегі» саяси жағдайды өзгерткен жоқ. Дегенмен, бұл оқиға «Көшпелі өзбектер мемлекеті» атының [[Дешті-Қыпшақ]] болып өзгеруіне ықпал етті. Бір кездері [[Моғолстан]]ға қоныс аударған адамдар [[Өзбек ұлысы]]нда «қазақтар» деп атала бастады және бұл атау бүкіл хандыққа тарай бастады. Билік үшін күрес Жәнібек хан мен оның үзеңгілестері қазақтардың бірігуі мен [[Қазақ хандығы]]ның құрылуына үлес қосты.
+
Әбілқайыр хан өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар [[Қыпшақ даласы|Дешті-Қыпшақ]]та өрши түсті, оған туған жерге оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен [[Керей хан]] да араласып кетті. Олар [[Әбілқайыр хан (Өзбек хандығы)|Әбілқайыр]] мұрагері [[Шейх-Хайдар бен Әбілхайыр|Шейх-Хайдар хан]]мен кескілескен шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала алмаған Шейх-Хайдар билік үшін күресте жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін Дешті-Қыпшақтағы билік [[Ұрыс хан|Орыс хан]]ның тұқымдары — Жәнібек хан мен [[Керей хан]]ның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты.
  
[[15 ғ.]] орта шанінде ежелден [[Жетісу]] өңірін мекендеген түркі тайпалары бір этникалық топқа біріге келе, [[қазақтар|қазақ халқын]] құрады. Жәнібек хан мен [[Керей хан]] [[Жетісу]] өңірі, [[Шу]] мен [[Талас]] өзендерінің бойын мекендеген қазақтардың басын қосуда көп еңбек сіңірді. Бұл мақсатпен олар өзара қырқысуларды басып, ірі феодалдарды маңайына топтастырды.
+
Биліктің [[Орыс хан]] тұқымдарының қолына өтуі де «Көшпелі өзбектер мемлекетіндегі» саяси жағдайды өзгерткен жоқ. Дегенмен, бұл оқиға «Көшпелі өзбектер мемлекеті» атының Дешті-Қыпшақ болып өзгеруіне ықпал етті. Бір кездері [[Моғолстан]]ға қоныс аударған адамдар [[Өзбек ұлысы]]нда «қазақтар» деп атала бастады және бұл атау бүкіл хандыққа тарай бастады. Билік үшін күрес Жәнібек хан мен оның үзеңгілестері қазақтардың бірігуі мен [[Қазақ хандығы]]ның құрылуына үлес қосты.
  
Жәнібек ханның [[Дешті-Қыпшаққа]] оралғаннан кейін билігін күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы деректер жоқ. Оның есімі тарихи деректерде соңғы рет [[1473]] ж. кездеседі. Бұдан кейінгі жылдары [[Керей хан]] туралы ғана айтылған. Жәнібек хан жиі болатын шайқастардың бірінде қаза тапқан деп болжауға болады. Сақталып қалған халық аңыздары мен өлеңдерінде Жәнібек ханды Әз Жәнібек деп атаған.
+
[[15 ғасыр]] орта шанінде ежелден [[Жетісу]] өңірін мекендеген түркі тайпалары бір этникалық топқа біріге келе, [[қазақтар|қазақ халқын]] құрады. Жәнібек хан мен [[Керей хан]] [[Жетісу]] өңірі, [[Шу (өзен)|Шу]] мен [[Талас (өзен)|Талас]] өзендерінің бойын мекендеген қазақтардың басын қосуда көп еңбек сіңірді. Бұл мақсатпен олар өзара қырқысуларды басып, ірі феодалдарды маңайына топтастырды.
  
{{Kazakh Khans}}
+
Жәнібек ханның Дешті-Қыпшаққа оралғаннан кейін билігін күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы деректер жоқ. Оның есімі тарихи деректерде соңғы рет [[1473 жыл]]ы кездеседі. Бұдан кейінгі жылдары [[Керей хан]] туралы ғана айтылған. Жәнібек хан жиі болатын шайқастардың бірінде қаза тапқан деп болжауға болады. Сақталып қалған халық аңыздары мен өлеңдерінде Жәнібек ханды Әз Жәнібек деп атаған.
[[Санат:Туған жылы белгісіздер]]
+
[[Санат:Қайтыс болған жылы белгісіздер]]
+
  
[[en:Janybek Khan]]
+
== Дереккөздер ==
[[ja:ジャニベク・ハーン]]
+
{{дереккөздер}}
[[ru:Жанибек-хан]]
+
 
[[zh:賈尼別克]]
+
== Әдебиеттер ==
 +
* Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8
 +
* Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
 +
 
 +
{{Адамдардың тізбегі
 +
    | ізашары = [[Керей хан]]
 +
    | ізбасары      = [[Бұрындық хан]]
 +
    | мәтін        = [[Қазақ хандары|Қазақ ханы]]
 +
    | жылдары          = [[1473 жыл|1473]] — [[1480 жыл|1480]]
 +
    | bcolor        =
 +
    | color          =
 +
  }}
 +
{{Қазақ хандары}}
 +
 
 +
[[Санат:Туған жылы белгісіздер]]
 +
[[Санат:Шыңғыс ханның ұрпақтары]]

17:20, 2017 ж. сәуірдің 14 кезіндегі нұсқасы

Үлгі:Мемлекеттік қайраткер Әз-Жәнібек хан, Жәнібек Әбусаид (туған жылы белгісіз - 1480) — Қазақ хандығы мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы, Барақ ханның ұлы, Ұрыс ханның шөбересі. 15 ғасырда өмір сүрген. 1450 жылға дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер жоқ.<ref>Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "Қазақстан" баспа үйі", 2001, - 592 бет. ISBN 5-7667-5647</ref>

Басқаруы

1456 жылы Дешті-Қыпшақта шайбандық Әбілхайыр хан билікті қолына алған соң, көшпенді халықтың Жәнібек пен Керей бастаған бір бөлігі Моғолстанға қоныс аударып, Шу мен Қозыбасы өзендерінің аңғарында орын тепті. Моғолстан ханы өз қарсыластарымен болатын күресте көмектесер деген есеппен қазақ басшыларымен одақтас болды. Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен 200 мыңға жуық көшпенділер Жәнібек хан мен Керей ханның маңына топтасты, олардың билігінің күшеюі 1468 жылы Моғолстанға әскери жорық жасамақ болып, бірақ жол үстінде кенеттен қайтыс болған Әбілқайырға олар тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой салды.

Жәнібек хан қазіргі Шу стансасының солтүстік - шығыс жағындағы Хантауды қоныстанған.

Әбілқайыр хан өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар Дешті-Қыпшақта өрши түсті, оған туған жерге оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен Керей хан да араласып кетті. Олар Әбілқайыр мұрагері Шейх-Хайдар ханмен кескілескен шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала алмаған Шейх-Хайдар билік үшін күресте жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін Дешті-Қыпшақтағы билік Орыс ханның тұқымдары — Жәнібек хан мен Керей ханның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты.

Биліктің Орыс хан тұқымдарының қолына өтуі де «Көшпелі өзбектер мемлекетіндегі» саяси жағдайды өзгерткен жоқ. Дегенмен, бұл оқиға «Көшпелі өзбектер мемлекеті» атының Дешті-Қыпшақ болып өзгеруіне ықпал етті. Бір кездері Моғолстанға қоныс аударған адамдар Өзбек ұлысында «қазақтар» деп атала бастады және бұл атау бүкіл хандыққа тарай бастады. Билік үшін күрес Жәнібек хан мен оның үзеңгілестері қазақтардың бірігуі мен Қазақ хандығының құрылуына үлес қосты.

15 ғасыр орта шанінде ежелден Жетісу өңірін мекендеген түркі тайпалары бір этникалық топқа біріге келе, қазақ халқын құрады. Жәнібек хан мен Керей хан Жетісу өңірі, Шу мен Талас өзендерінің бойын мекендеген қазақтардың басын қосуда көп еңбек сіңірді. Бұл мақсатпен олар өзара қырқысуларды басып, ірі феодалдарды маңайына топтастырды.

Жәнібек ханның Дешті-Қыпшаққа оралғаннан кейін билігін күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы деректер жоқ. Оның есімі тарихи деректерде соңғы рет 1473 жылы кездеседі. Бұдан кейінгі жылдары Керей хан туралы ғана айтылған. Жәнібек хан жиі болатын шайқастардың бірінде қаза тапқан деп болжауға болады. Сақталып қалған халық аңыздары мен өлеңдерінде Жәнібек ханды Әз Жәнібек деп атаған.

Дереккөздер

Үлгі:Дереккөздер

Әдебиеттер

  • Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8
  • Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3

Үлгі:Адамдардың тізбегі Үлгі:Қазақ хандары